گفتار درمانی کودکان و نحوه درمان

گفتار درمانی کودکان یک از رشته های وسیع و پایه‌ای توانبخشی اختلالات گفتار و زبان است. به همین علت درصد بالایی از جامعه گفتاردرمانی به درمان تخصصی کودکان می‌پردازند. این دسته از کودکان با اختلالات گوناگونی درگیر هستند و با ویژگی‌های خاص و  منحصر به فرد خود به گفتاردرمانگر نیاز دارند.

کودک و ویژگی‌های والدین کودکان نیازمند به گفتاردرمانی برای آسیب شناسان گفتار و زبان، چالش‌ها و‌ مزیت‌های متفاوتی به همراه دارند. در این مقاله به گفتاردرمانی تخصصی برای کودکان، تمرین های کاربردی در منزل و معرفی مرکز گفتاردرمانی در غرب تهران می پردازیم.

گفتار درمانی کودکان چیست؟

گفتار درمانی کودکان یکی از بخش های بسیار مهم در حیطه توانبخشی است. مشکلات گفتاری اغلب در کودکی آغاز می شوند و به این ترتیب شروع گفتاردرمانی هم ازدوران کودکی بایستی آغاز شود. بیماری هایی نظیر اوتیسم از کودکی آغاز می شوند، در نتیجه اهمیت شروع گفتاردرمانی برای کودکان از سنین خیلی کم بسیار مهم است.

قابل ذکر است متخصصانی که در این حوزه فعالیت می کنند اغلب به علوم مختلف مانند روانشناسی، فیزیولوژی، تکنیک های منحصر به فرد برای گفتاردرمانی تخصصی کودکان و دیگر علوم تسلط کامل دارند. خوشبختانه در طی سال های اخیر، گفتاردرمانان Sdeach therapist (SLP) متخصص بخش اطفال در مرکز تخصصی توانبخشی تهرانسر (غرب تهران)، با اتکاء به علم و تجربه در بسیاری از مشکلات گفتاری کودکان بسیار موفق عمل کرده اند.

رشد مهارت های گفتار و زبان نوزاد از آغاز تولد تا ۶ ماهگی

۱- از گریه های متفاوت برای بیان نیازهای مختلفش استفاده می کند.

۲- وقتی که با او صحبت می شود، می خندد.

۳- به طرف صدا برمی گردد.

۴- در قان و قونش از صداهای «پ، ب، م» استفاده می کند.

۵- در ۶-۵ ماهگی صداهای مشابه را تکرار می کند («گا گا گا» یا «بو بو بو»).

۶- برای جلب توجه دیگران، از دهانش صداهای مختلف در می آورد.

۷- با آهنگ های مختلف صداسازی می کند.

۸- در ۶ ماهگی به اسمش واکنش نشان می دهد (مثلاً به طرف کسی که صدایش کرده بر می گردد).

۹- به گفته هایی که آهنگ دوستانه و یا عصبانی دارد پاسخ مناسب می دهد؛ مثلاً لبخند می زند یا بغض می کند.

نشانه های خطر از آغاز تولد تا ۶ ماهگی

– به صداها واکنش نشان نمی دهد (مثلاً نگاهش را خیره نمی کند. سرش را نمی چرخاند و به دنبال صدا نمی گردد).

– از ۴ تا ۶ ماهگی وقتی با او صحبت می کنید، به صورتتان توجهی نمی کند، تلاش نمی کند که پاسخ شما را بدهد و نمی خندد.

– گریه های او در زمان گرسنگی یا خواب با هم تفاوتی ندارند.

رشد مهارت های گفتار و زبان کودک از۶ تا ۱۲ ماهگی

۱- به صداهای گفتاری گوش می دهد و از برخی از آن ها تقلید می کند.

۲- با شنیدن موسیقی، شروع به تکان دادن اعضای بدنش می کند.

۳- کلماتی را که مربوط به موارد آشنا هستند، می شناسد (مثل بَه بَه، توپ، شیر، قاشق).

۴- با استفاده از گروهی از صداها، قان و قون می کند (مانند «گاگاگـــا»، «بو بو بو دو دَ» و . . . )

۵- هنگام قان و قون، از الگوهایی شبیه آواز استفاده می کند.

۶- برخی صداهای گفتاری بزرگسالان و الگوهای آهنگین آن ها را تقلید می کند.

۷- برای جلب توجه، از صداهای گفتاری بیش تر از گریه استفاده می کند.

۸- هنگامی که با او صحبت می شود، گوش می دهد.

۹- با «نه» گفتن والدین، کارش را متوقف می کند.

۱۰- شروع به ساخت کلمات نامفهوم می کند.

۱۱- برای اولین بار، از گفتار به صورت هدفمند استفاده می کند.

۱۲- ۱ تا ۳ کلمه را بیان می کند.

۱۳- از حدود ۸ ماهگی، یک تا تعداد بیش تری کلمه را با دانستن معنی آن ها بیان می کند (البته ممکن است این گفته ها، بخش یا بخش هایی از کلمه باشند، مثلاً به جای «ماشین» بگویند: «ما» یا به جای «رفت» بگویند: «تَ»)

۱۴- دستورات ساده را درک می کند، خصوصاً اگر از طرفی اشاره به او علامت داده شود، مانند وقتی که مادر با اشاره به شیشه شیر به او بگوید: «بیا شیر»؛ به طرف او می رود؛ یا اگر بگویند: «بوس بده» صورتش را برای بوسیدن جلو می آورد.

نشانه های خطر در دوره ۶ تا ۱۲ ماهگی

– کودک مدام بیمار است و حالت شل دارد.

– زیاد گریه می کند.

– مادر نسبت به شنوایی کودک شک کرده است.

رشد مهارت های گفتار و زبان کودک از۱۲ تا ۱۸ ماهگی

۱- از دستورات ساده پیروی می کند. مثلاً اگر از او بخواهند: «قاشق را بده» یا «مامان را ببوس»، انجام می دهد.

۲- وقتی یک الی سه عضو از اعضای بدن را از او می پرسند، آن ها را نشان می دهد.

۳- ۳ تا ۲۰ کلمه را می گوید که اکثراً اسم هستند.

۴- صرف فعل های مختلف را تمرین می کند. (مانند: «بابا تَ = بابا رفت» یا «هاپو بَدی! = هاپو بد است!»)

۵- ژست ها و صداسازی ها را با هم همراه می کند. مثلاً موقع گفتن بَه بَه، سرش را نیز به علامت آن تکان می دهد.

۶- شروع به صداسازی با استفاده از تلفن می کند.

۷- با خودش حرف های نامفهوم می زند.

۸- چیزها و کارهایی را که می خواهد و دوست دارد، درخواست می کند اگر بتواند نام آن ها را می گوید و گرنه در موقع لزوم از اشاره ها و ژست های مناسب آن درخواست استفاده می کند.

نشانه های خطر در دوره ۱۲ تا ۱۸ ماهگی

کودک اصلاً – حتی یک کلمه – صحبت نمی کند.

کودک اجتماعی نیست.

رشد مهارت های گفتار و زبان کودک از ۱۸تا ۲۴ ماهگی

۱- مجموعه واژگان بیانی او بین۳۰ تا۵۰ کلمه است. یعنی می تواند بین۳۰ تا۵۰ کلمه را بگوید.

۲- مجموعه واژگان درکی او ۳۰۰ کلمه به بالاست یعنی می تواند بیش از ۳۰۰ کلمه را بفهمد.

۳- شروع به ترکیب اسم ها با هم و اسم ها و فعل ها می کند. (مانند: «بابا کو؟»، «توپ اینجا»، «پیشی نازه»، «توتو اوخ!»، «مامانی اومد!» و . . . )

۴- شروع به استفاده از ضمیرها می کند می تواند از ۲ ضمیر (من، تو. . . ) درست استفاده کند.

۵- غریبه ها ۲۵ تا ۵۰ درصد از گفتارش را می فهمند.

۶- دو سوم آنچه که کودک می گوید برای اطرافیان و آشنایان قابل فهم است.

۷- به سوال «اون / این چیه؟» پاسخ می دهد.

۸- از ۱۸ ماهگی شروع به گفتن «این چیه» می کند یا با اشاره به شی، اسم آن را می خواهد بپرسد.

۹- ۵ عضو از اعضای بدن را می شناسد و ممکن است بتواند نام ببرد.

۱۰- بعضی از اشیای آشنای اطرافش را به درستی نام می برد.

۱۱- تقریباً دو حرف اضافه را به کار می برد (توی، روی، زیر).

۱۲- شروع به استفاده از عبارات «مال من»، «مَنه» (یعنی مال من است) می کند.

۱۳- به دستوراتی مانند «چشمات کو؟» یا «دستات رو نشون بده!» پاسخ می دهد.

نشانه های خطر در دوره ۱۸تا ۲۴ ماهگی

– برای برقراری ارتباط، از ژست و اشاره بسیار بیشتر از بیان کلمات استفاده می کند.

– والدین نسبت به توانایی بیان و یا درک کودکشان نگران هستند.

– کودک نمی تواند از دستورات ساده پیروی کند.

– سرماخوردگی و عفونت های مکرر گوش دارد.

فعالیت هایی برای تقویت رشد گفتار و زبان آغاز تولد تا ۲ سالگی

والدین برای پرورش زبان بیانی اولیه در کودکانشان کارهای زیادی را می توانند انجام دهند. مراقبین کودک (مادر، مادر بزرگ، پرستار، مربی و دیگران) باید به رشد طبیعی زبان کمک کنند که این کار را با فراهم کردن محیطی سرشار از فرصت های رشد زبان می توانند انجام دهند.

۱ – وقتی کودک شروع به قان و قون کرد، با همان صداهای خودش به او پاسخ دهید و تشویقش کنید تا صداهای گفتاری را با هم ترکیب کنـد (مانند «ما»، «وا»، « یا»، «بوبوگوگو»، «سی سی» و. . . ).

۲- تلاش های کودکتان برای برقراری ارتباط را با حفظ تماس چشمی (نگاه چشم در چشم) و پاسخ به گفتار و تقلید صداسازی های او را با استفاده از الگوها و تأکیدهای گوناگون، تشویق کنید، مثلاً برای نشان دادن حالت سؤالی، زیر و بمی صدای خود را بالا ببرید.

۳- از خنده ها و شکلک های چهره ای کودکتان تقلید کنید.

۴- با او بازی های ساده زیر را انجام دهید

«دالی موشه»

«لی لی حوضک»

«اتل متل»

«کلاغ پر» و …

۵- به کودکتان یاد دهید تا هر کاری را که شما انجام می دهید تقلید کند مثل دست زدن، بوس کردن بازی های انگشتی (مانند لی لی حوضک و …).

۶- اسامی چیزها و افراد آشنا و دور و بر کودک را برایش نام ببرید.

۷- همانطور که به کودکتان غذا می دهید او را حمام می کنید و یا به او لباس می پوشانید با او صحبت کنید (مثلاً: «دارم لباس دختر گلم را بهش می پوشونم. دخترم خوابیده روی زمین، مامان می خواد با سارا قلقلک بازی کنه. بعدش می ریم خونه خاله» و ..).

۸- کارهایی را که خودش انجام می دهد، احساساتی که دارد و چیزهایی را که می شنود، برایش توصیف کنید. (مثلاً هـورا! ما خوشحالیم؛ دست دستی می کنیم!) یا «اوخ دستت سوخت. . .  پسرم دردش اومد!» یا «ماشین میگه بیب بیب گاوه میگه ما ما» و …).

۹- برای او نوار آهنگ یا قصه های کودکانه بخرید تا گوش دهد. سپس آهنگها را شمرده تر و رو در روی او با نمایش برایش تکرار کنید.

۱۰- رنگ ها را برای کودکتان نام ببرید و چیزها را بشمارید مثلاً هنگام پایین آمدن یا بالا رفتن از پله ها قدم هایتان را بشمارید و رنگ حفاظ راه پله ها دیوارها و…. را برایش بگویید.

۱۱- برای کمک به انتقال معنی کلمات، از ژست استفاده کنید. مثلاً برای خداحافظی دست خود را تکان دهید و همزمان بگویید «بای بای خداحافظ».

۱۲- او را با صدای حیوانات آشنا کنید تا به این ترتیب یک صدا با یک معنای خاص ارتباط پیدا کند مثلاً «هاپو (سگه میگه) می گه هاپ هاپ».

۱۳- تلاش او برای بیان کلمه های جدید را بسیار تشویق :کنید: «آفرین دخترم! چه قشنگ حرف زدی!» یا «وای که چه پسر خوش زبونی دارم!». البته سعی کنید تشویق های کلامی را با تشویق های فیزیکی مانند بوسیدن، بغل گرفتن، نوازش کردن و … نیز همراه کنید تا اثرش بیشتر شود!

۱۴- با او ساده واضح و شمرده صحبت کنید

۱۵- کلمات منفردی را که کودکتان به کار می برد، توسعه دهید. (مثلاً اگر کودک فقط می گوید «مامان» به او بگوئید: «بله عزیزم! مامان، اینجاست. مامان تو را دوست دارد. از مامان چی می خواهی؟» / اگر می گوید: «نـی ـنـی»؛ به او بگوئید: «اره این نی نیه! بچه است. بچه کجاست؟ اینجاست. بچه روی تخت خوابیده!»).

۱۶- هر روز برایش شعرهای مختلف و شاد بخوانید و آن ها را با حرکت همراه کنید.

۱۷- او را با خود به مکان ها و موقعیت های جدید و متنوع ببرید.

۱۸- برای کودکتان داستان بخوانید، گاهی اوقات خواندن داستان، می تواند توصیف تصاویر کتاب باشد بدون اینکه کلمات و داستان نوشته شده را بخوانید. دقت کنید کتاب هایی را انتخاب کنید که تصاویر رنگی بزرگ داشته و جزئیات زیادی نداشته باشند حتماً او را هنگام کتاب خواندن روی زانوی خود بنشانید. در۲  سالگی از کودک سؤال کنید «این چیه؟» و او را تشویق کنید تا موارد آشنا را نام ببرد و به آن ها اشاره کند و اگر توانست، یکی از جملات ساده ۲ کلمه ای شما راتکرار کند.

رشد مهارت های گفتار و زبان کودک از۲ تا ۳ سالگی

۱- ۵۰ تا ۷۵ درصد از گفتارش قابل فهم است.

۲- مجموعه واژگان بیانی او ۱۰۰ تا ۲۰۰ کلمه به بالاست (در طول این دوره تا ۴ سالگی، رشد تعداد واژگان بیانی بسیار سریع است).

۳- مجموعه واژگان درکی او ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه است.

۴- «یک» و «همه» را درک می کند.

۵- معانی «بالا» و «پایین» را درک می کند.

۶- نیازهای دستشویی خود را بصورت کلامی بیان می کند.

۷- نام کارها یا چیزهای درخواستی خود را می گوید.

۸- هنگامی که نام تصاویر کتاب برده می شود، به آن ها اشاره می کند.

۹- بیشتر از ۵ عضو مهم بدن را نشان می دهد و نام می برد.

۱۰- دو رنگ از رنگ های اصلی (آبی، قرمز و زرد) را می شناسد و نام می برد.

۱۱- از دستورات ساده پیروی می کند و به سوالات ساده پاسخ می دهد.

۱۲- جملات سوالی او حداقل دو کلمه دارند (مانند: «آجی کوش؟» یا «کجا می ریم؟»).

۱۳- از عبارات و جملات ۴-۳ کلمه ای استفاده می کند.

۱۴- در گفتارش چند حرف اضافه دیگر (مانند: با، از ، و . . . ) و حروف تعریف (یک، یکی، هیچی و . . . )، کلمات جمع (مانند مدادها، بچه ها، این ها و . . . )، افعال حال استمراری (مثل می خورم، می پوشم و . . . )، فعل های امر (مانند بده، برو، بپوش و . . . ) و زمان گذشته (مانند خوردم، پوشیدم و . . . ) را به کار می برد.

۱۵- خطاهای دستور زبانی دارد، (مانند: «دیروز افتادمش» یا «اینجا کجا بذار؟»).

۱۶- اکثر چیزهایی را که به او گفته می شود، درک می کند.

۱۷- ممکن است دچار ناروانی در گفتار شود، مثلاً کلمات اول جمله با هجای اول بعضی از کلمات را تکرار کند. (مانند: «اَز اَز اَز  مغازه خریدم» یا «می می می میای بریم بازی؟»)

۱۸- صداهای اول کلمات را حتماً به کار می برد. (هر چند ممکن است بعضی از آن ها را نادرست تلفظ کند مثلاً به جای «سیب» بگوید «تیب»).

۱۹- ممکن است صداهای وسط کلمه ها را حذف کند (مثلاً به جای «ترس» می گوید «تس»).

۲۰- ممکن است بعضی از صداهای کلمات را حذف کند یا صدای دیگری به جای آن ها بگذارد (مثلاً به جای «کوچولو» می گوید «دوتولو» یا «اوتولو»).

۲۱- ضمیرهای «من، تو، اون» و اضافه های ملکی «..یِ من،  اِون» را به درستی بکار می برد.

۲۲- حداقل سه حرف اضافه با مفهوم مکانی (توی، روی، زیری، بالای، جلوی، پشت . . . ) را درک می کند.

۲۳- می تواند به برخی سوالات با استدلال پاسخ دهد. (مانند: «وقتی که گرسنه ایی، تشنه ایی یا سردته، باید چه کار کنی؟»).

۲۴- می تواند اسم و سن و جنسیت خودش را بگوید/

نشانه های خطر در دوره ۲ تا ۳ سالگی

– کودک هنگام تلاش برای صحبت کردن، سر خورده می شود و اطرافیان نمی توانند گفتار کودک را بفهمند.

– گفتار کودک روان نیست و هنگام گفتن کلمات آن ها را می کِشد یا تکرار می کند.

– معنی کلمات ساده ای مانند: «بای بای» و «نه» را نمی داند.

– کودک نمی تواند عبارت های دو کلمه ای بگوید (یعنی نمی تواند دو کلمه را کنار هم بگذارد و بگوید)

– به نظرمی رسد در شنیدن مشکل دارد.

– نمی تواند از دستورات پیروی کند.

– به طور کلی، در موارد ذکر شده برای این سن، مشکل دارد.

رشد مهارت های گفتار و زبان کودک از ۳ تا ۴ سالگی

۱- حداقل ۷۵ درصد گفتارش واضح است.

۲- جملات او ۴ تا ۵ کلمه دارند.

۳- مجموعه واژگان درکی او ۸۰۰ – ۱۵۰۰ کلمه به بالاست.

۴- اشیاء معمول و رایج را در کتاب ها یا مجلات تصویری نام می برد.

۵- سه رنگ اصلی (آبی، زرد، قرمز) را می شناسد و نام می برد.

۶- هنگامی که ۴ عدد را به آرامی برایش بگوییم، می تواند آن ها را تکرار کند.

۷- وقتی که مشغول انجام کاری است. آن را با کلام هم بیان می کند.

۸- معنی کلمات بزرگ تر، پهن تر را زمانی درک می کند که مخالف و برعکس آن ها (کوچک تر، باریک تر) وجود داشته باشد.

۹- به آسانی از دستورات ساده پیروی می کند، حتی اگر بداند که اشیایی که از او خواسته اند، در محدوده بینایی او و نزدیکش نیستند.

۱۰- ممکن است ناروانی در گفتار به شکل تکرار یاگیر در بعضی از کلمات هجاها یا حتی صداها دیده شود اما بدون تلاش و تقلا است. ممکن است در طول گفتار، نفس نفس بزند.

۱۱- عملکرد اشیاء را درک می کند.

۱۲- تفاوت در معانی متضاد را درک می کند (مانند «بایست ≠ برو» «توی ≠ بیرون»، «بزرگ ≠ کوچک»).

۱۳- دستورات ۲ تا ۳ مرحله ای را اجرا می کند (مانند: «در را ببند و بعد کفش هات را در بیار» یا «اول چراغ را روشن کن، بعد لیوان را بذار روی میز، بعد هم قاشق را بیار»).

۱۴- سؤالات ساده را با استفاده از کلمات پرسشی «کی؟ ، چی؟، کِی؟ کجا؟، چرا؟، چطوری؟» می پرسد و پاسخ می دهد (کی اونجاست؟ – چی می خوری؟ – کجا میخوایم بریم؟ – چرا دایی نیومد؟).

۱۵- می تواند استدلال های مقایسه ای ساده انجام دهد. (مثلاً «من با پا راه می رم پرنده با بال هاش پرواز می کنه ماهی توی آب شنا می کنه.»

۱۶- برای بیان عواطف خود از کلام استفاده می.کند. (مانند: «من از دست عمو ناراحتم!».

۱۷- از گذشته و آینده آگاهی دارد.

۱۸- سرعت گفتار افزایش می یابد.

۱۹- دستور زبان جملات را بهتر رعایت می کند هر چند ممکن است هنوز خطاهایی داشته باشد.

۲۰- دو اتفاق را با رعایت ترتیب زمانی آن ها بیــان مـی کنـد. (مثلاً: «اول رفتیم شهربازی، بعدش رفتیم پیتزا خریدیم»)

۲۱- در محاوره های طولانی شرکت می کند.

۲۲- اسامی حیوانات آشنا را بلد است.

۲۳- حداقل ۴ حرف اضافه را می تواند استفاده کند و از حروف ربط (مانند «و» برای وصل کردن جملات به همدیگر استفاده میکند.

نشانه های خطر در دوره ۳ تا ۴ سالگی

– گفتار کودک غیرقابل فهم است.

– مهارت های گفتاری کودک مطابق با آن چه که در بالا ذکر شد، نیستند.

– ناروانی گفتار کودک کاملاً معلوم است.

فعالیت هایی برای تقویت رشد گفتار و زبان ۲ تا ۴ سالگی

۱- از گفتاری استفاده کنید که ساده، واضح، شمرده و حتی الامکان با آهنگ باشد.

۲- هیچ وقت از او انتظار نداشته باشید مانند بزرگسالان با سرعت زیاد و کاملاً واضح حرف بزند.

۳- آنچه را که کودک برای اشاره به چیزی می گوید تکرار کنید. آنچه را که می گوید توسعه دهید: «توپ میخواهی؟ من توپ .دارم. من یه توپ بزرگ دارم. توپ بزرگ را میخواهی؟».

۴- فقط زمانی از گفتار کودکانه استفاده کنید که برای انتقال پیام به آن نیاز است و آن را با کلمات بزرگسالان همراه کنید. «الآن وقـت بـَه بـَه اسـت. یعنی الآن می خواهیم شام بخوریم».

۵- کتابی درست کنید که در بردارنده چیزهای آشنا و دوست داشتنی برای کودک باشد. این کار را با چیدن تصاویر از کتاب های مختلف انجام دهید و آن ها را در گروه های مختلف طبقه بندی کنید. مثلاً گروه وسایل نقلیه، خوردنی ها، حیوانات، میوه ها، اسباب بازی ها و غیره

۶- به او یاد دهید که چگونه از کتاب هایش مراقبت کند.

۷- به کودکتان کمک کنید تا سؤالاتی را که از او پرسیده می شود، درک کند و سؤالاتی را هم بپرسد بازی بله/ خیر را انجام دهید. سؤالاتی از این قبیل بپرسید: «تو پسری؟ اسم تو مریمه؟»

۸- سؤالاتی را از کودکتان بپرسید که مجبور شود انتخاب کند. «سیب می خواهی یا پرتقال؟/ پیراهن قرمزت را می خواهی بپوشی یا آبی را؟».

۹- واژگان کودکتان را گسترش دهید. اعضای بدن را نام ببرید و آنچه را که آن عضو انجام می دهد برایش توضیح دهید: «این دماغ منه، مـن مـی تـوانـم گـل ها، صابون و غذاها را با آن بو کنم».

۱۰ – برای کودکتان کتاب بخوانید و این کار را به عنوان یکی از برنامه های روزانه او درآورید. از او بخواهید که داستان های مورد علاقه اش را تکرار کند.

رشد مهارت های گفتار و زبان کودک از ۴ تا ۵ سالگی

۱ – ۱۰۰ درصد گفتار برای غریبه ها قابل فهم است.

۲- مجموعه واژگان بیانی اش ۹۰۰-۲۰۰۰ کلمه به بالاست.

۳- از جملات ۶-۴ کلمه ای استفاده می کند

۴- تا عدد ۱۰ را می تواند بشمرد و مفهوم عدد را تا ۳ درک می کند.

۵- درک مفاهیم فضایی در حال رشد است (مانند مقایسه مکان اشیای مختلف با یکدیگر: گلدان بالاتر از بشقاب است و قاشق پایین تر از گلدان است یا : خانه ما بزرگ تر از خانه عموست)

۶- ۴ تا ۶ رنگ را می شناسد و نام می برد.

۷- به داستان های کوتاه و ساده با دقت گوش می دهد و به سؤالات ساده مربوط به آن ها پاسخ می دهد.

۸- کاربرد اشیای معمول و رایج را می تواند توصیف کند و به سؤالاتی راجع به عملکرد اشیا پاسخ می دهد (مثلاً با قاشق چـه کـار مـی کنـی؟ چطوری مدادت را می تراشی؟

۹- جملات او از نظر دستور زبان صحیح هستند.

۱۰- به سؤالات دو قسمتی پاسخ می دهد (مثلاً بابا چی خرید و بعدش کجا رفت؟).

۱۱- معانی کلمات را می پرسد (مثلاً غمگین یعنی چی؟ کوهستان یعنی چی؟)

۱۲- سرعت گفتارش زیادتر می شود.

۱۳- با کلمات بازی می کند و به زبان خودش شعر می سازد. از هجاهای بی معنی، هم قافیه و هم وزن لذت می برد.

۱۴- در تلفظ صداها خیلی کم اشتباه می کند.

۱۵- در مورد تجربه هایش در مهددکودک و در خانه با دوستان و سایر افراد صحبت می کند.

۱۶- یک داستان طولانی (در حد ۴ الی ۵ پاراگراف) را با ترتیب درست بازگو می کند.

۱۷- صفات تفضیلی را به کار می برد (کوچک تر، بزرگ تر و … ).

۱۸-  می تواند از بسیاری از کلمات توصیفی (صفت و یا قید) به طور مناسب استفاده کند.

۱۹- بیشتر متضادها را می شناسد (مانند دختر≠ پسر – مرد ≠ زن – تیز≠ کُند – کوتاه ≠ بلند – شیرین ≠ ترش و …).

۲۰- دستورات سه مرحله ای را می تواند انجام دهد.

۲۱- سِنَش را می داند.

۲۲- مفاهیم زمانی ساده را باید بداند: صبح بعد از ظهر، شب روز، بعداً، حالا، قبلاً، امروز، دیروز.

۲۳- از جملات تقریباً طولانی به شکل جملات پیچیده و مرکب می تواند استفاده کند و دستور زبان را کاملاً رعایت می کند.

۲۴- تقریباً همه صداهای گفتاری را درست تلفظ می کند. (۲ تا ۱۱).

نشانه های خطر در دوره ۴ تا ۵ سالگی

– کودک نمی تواند جملاتِ کامل بسازد و آن ها را بیان کند.

– کودک لکنت دارد یعنی با فشار، اول کلمه ها را تکرار می کند یا کلمات را می کِشد.

– کودک نمی تواند از دستورات اطرافیان پیروی کند.

– در فراگیری موارد ذکر شده برای این سن، مشکل دارد و عقب تر از سن خودش است.

– گفتار کودک واضح نیست.

رشد مهارت های گفتار و زبان کودک از۵ تا ۶ سالگی

۱- طول جملات او به ۸-۴ کلمه می رسد.

۲- خزانه واژگان بیانی اش به طور شگفت انگیزی افزایش می یابد.

۳- گفتار باید کاملاً واضح و از لحاظ ،اجتماعی، کاربردی باشد

۴- ۶ رنگ اصلی و ۳ شکل اصلی (دایره، سه گوش، چهارگوش) را نام می برد.

۵- آموزش هایی را که به گروه داده می شود درک می کند.

۶- از دستورات ۳ تا ۴ مرحله ای پیروی می کند.

۷- سؤالاتی درباره چگونگی می پرسد (مثلاً ماشین چطوری کار می کنه؟ برف چطوری درست می شه؟

۸- به سؤالات آداب معاشرت مانند «سلام» و «حالت چطوره» پاسخ مناسب می دهد.

۹- از فعل های زمان گذشته و آینده درست استفاده می کند.

۱۰- مفاهیم متضاد را نام می برد.

۱۱- روزهای هفته را به ترتیب نام می برد.

۱۲- مفهوم عدد را تا عدد ۷ می داند و تا عدد ۳۰ را می شمرد.

۱۳- درخواست اطلاعات می کند و برای ارضای کنجکاوی، سؤال می پرسد.

۱۴- جملات را با جزئیات دستوری زیاد و صحیح به کار می برد.

۱۵- یک داستان کوتاه در حد ۵ پاراگراف را با ترتیب صحیح بازگو می کند.

۱۶- شعرها را به طور کامل می خواند و قافیه های کودکانه را بازگو می کند. یا از خودش می سازد.

۱۷- به راحتی با بزرگسالان و سایر کودکان ارتباط برقرار می کند.

۱۸- باید بتواند داستان پیوسته ای را در مورد تصویری بگوید و روابط موجود بین اشیا و اتفاقات را درک کند.

نشانه های خطر در دوره ۵ تا ۶ سالگی

– کودک در موارد ذکر شده، مشخصاً مشکل دارد..

فعالیت هایی برای تقویت رشد گفتار و زبان۴ تا ۶ سالگی

۱- در مورد ارتباطات فضایی (اول، وسط، آخر، راست، چپ) و کلمات متضاد (پایین و بالا؛ روشن و خاموش) صحبت کنید و چگونگی تضاد آن ها را برای کودک توضیح دهید و از او نیز بپرسید.

۲- بازی کلمه یابی یا چیستان انجام دهید کودک را راهنمایی کنید و از او بخواهید آنچه را که شما توصیف کرده اید، حدس بزند. «اون چیه که سرده، شیرینه و برای بعد از غذا مناسبه؟ من مزه توت فرنگی اون را دوست دارم! ← بستنی».

۳- آداب استفاده از تلفن را به او آموزش دهید.

۴- وقتی درباره احساساتش، افکارش، آرزوهایش و ترس هایش با شما حرف می زند، به او کاملاً گوش داده و تشویقش کنید.

۵- بازی هایی با او انجام دهید که در آن از شمارش و نام بردن رنگ ها می توان استفاده کرد، مثل قایم باشک و گرگی رنگی.

۶ – لطیفه های ساده و کوتاه برایش تعریف کنید و از او بخواهید آن ها را برای دیگران تعریف کند.

۷- از روی شکل و تصویر، توضیح دادن طبقه ها و گروه ها را تمرین کنید. چیزهایی را که داخل یک طبقه قرار نمی گیرند مشخص کنید: «کفش با سیب و پرتقال در یک طبقه قرار نمی گیرد/ یا: مثل همدیگر نیستند، چون نمی توانی آن را بخوری؛ کفش، میوه نیست!».

رشد مهارت های گفتار و زبان کودک از۶ تا ۷ سالگی

۱- خزانه واژگان در کی اش تقریباً حدود ۲۰۰۰۰ کلمه است.

۲- طول جملاتش معمولاً ۶ تا ۸ کلمه است.

۳- اسم بعضی از حروف الفبا اعداد و پول ها را نام می برد (مانند الف ،سین، ششصد، تومان).

۴- شمارش اعداد را دنبال می کند و می تواند آن ها را به ترتیب بیان کند.

۵- مفاهیم «راست» و «چپ» را درک می کند.

۶- هنگام تعریف یک اتفاق یا داستان، از توصیف های پیچیده تری استفاده می کند.

۷- در مکالمات شرکت می کند.

۸- از افعال مجهول استفاده می کند (مثلاً «ظرف ها شسته شدند.»، «همه ما دعوت شدیم.»)

۹- تا عدد ۱۰۰ را می شمرد.

۱۰- الفبا را از حفظ می گوید.

۱۱- اصطلاحاتی مانند متفاوت آغاز پایان و یکسان را درک می کند.

۱۲- باید بتواند اصطلاحات مربوط به زمان مانند «ربع» و «نیم» را بگوید.

۱۳- باید بتواند مطالب ساده را بخواند و کلمات زیادی را بنویسد و یا کپی کند.

نشانه های خطر در دوره ۶ تا ۷ سالگی

– کودک در موارد ذکر شده برای این سن، مشکل دارد.

چه کودک هایی به گفتاردرمانی نیاز دارند؟

عموما گفتاردرمانگرها یک یا دو مورد از اختلالات دوران کودکی را انتخاب کرده و به صورت تخصصی در همان حیطه کار می‌کنند. کودکانی که نیار به گفتاردرمانی دارند دارای طیف گسترده‌ای از اختلالات هستند. از جمله می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

کودکان مبتلا به اوتیسم

اگر در اطراف خود کودکی را می شناسید که به اوتیسم مبتلا است حتماً می دانید این کودکان مشکلات بسیاری را تجربه می کنند. کودکان اوتیسم دارای اختلالاتی در عملکرد مغز هستند. همچنین این کودکان در عملکردهای خود از جمله کلام مشکلاتی دارند. درمان های گفتاردرمانی کودکان در کنار کاردرمانی کودکان یکی از درمان های ضروری است. این درمان ها در گفتارها و گفتارهای هدفمند بسیار اثرگذار است. بهتر است پس از تشخیص اتیسم در کودک برای دریافت گفتاردرمانی اقدام کنبد.

اختلالات تلفظ

ادای صحیح کلمات یا تلفظ در سن رشدی کودکان الگوی کاملاً مشخصی دارد. البته این الگو می تواند تا حدی انعطاف پذیر باشد. پس اگر پس از سن مشخصی کودک کلمات را نادرست تلفظ کند نیاز به گفتاردرمانی ضروری است. به این ترتیب این اختلال بستگی به عوامل مختلفی دارد و می تواند حتی درمان، زمان و نتیجه درمان را تحت تاثیر قرار خواهد داد. تمرین هایی که در گفتاردرمانی توسط مشاوره های گفتاردرمانی برای کودکان در توانبخشی طراوت تهرانسر توصیه می شود امکان اختلال یادگیری در دوران مدرسه و در نتیجه اختلال در پروسه آموزش را تا زیادی کاهش می دهد.

فلج مغزی یا CP

در فلج مغزی، کودکان نوعی اختلال حرکتی دارند و هوش و کلام کودک به طور اساسی درگیر می شود. در این کودکان، در هنگام زایمان یا حتی قبل از زایمان یا بعد از آن به علت نرسیدن اکسیژن به مغز، بخشی از مغز کودک می میرد و از بین می رود. کودکان سی پی معمولاً علاوه بر درگیری هوش و کلام، درگیری هایی در یک اندام، دو یا چهار اندام خود هم دارند. سفتی دست ها و پاها یا تنه بسته به شدت اختلال و مقدار زمانی که خون به مغز کودک نرسیده است می تواند متفاوت باشد. در نتیجه خدمات گفتاردرمانی کودکان یکی از اصلی ترین درمان ها در این گروه از کودکان با فلج مغزی است.

اختلالات بلع

دسته ای دیگر از بیمارانی که به مراکز گفتاردرمانی مراجعه می کنند، کودکانی هستند که مشکلاتی در بلع دارند. این کودکان در خوردن و قورت دادن غذا مشکل داشته و غذا در گلوی آن ها می پرد. حتی افراد بزرگسالی که به دلایل مختلفی مانند ضربه مغزی و یا تومورهای مغزی مشکلاتی در بلع دارند هم به گفتاردرمانی نیازمند هستند. گفتاردرمان با تمرین های مخصوص عضلات را بالانس و تقویت کرده و در بهبود این بیماران اثربخشی بالایی دارد.

گفتار درمانی کودکان مبتلا به سندروم داون

گفتاردرمانی برای کودکان مبتلا به سندرم داون بسیار مفید است. این کودکان تاخیراتی در گفتار دارند و همچنین این کودکان به دلیل مشکلات ذهنی و شل بودن عضلات به درستی نمی توانند صحبت کنند. در چنین بیمارانی با استفاده از گفتاردرمانی، پیشرفت های قابل توجهی حاصل می شود. در کنار گفتاردرمانی به این کودکان خدمات کاردرمانی هم بسیار سودمند است.

در بالا سعی شده به اختصار در مورد کودکانی که نیازمند خدمات گفتاردرمانی سندروم داون هستند توضیح داده شود اما فقط کودکانی که در بالا به این اختلالات مبتلا هستند نیازمند گفتاردرمانی نبوده و بسیاری دیگر از افراد جامعه هم نیازمند دریافت خدمات گفتاردرمانی هستند که در ادامه به صورت تیتر وار به آن ها اشاره خواهیم کرد.

اختلالات و علائم شایع در کودکان نیازمند به گفتاردرمانی

اگر بخواهیم به طور کلی بیماران نیازمند به گفتار درمانی کودکان را تقسیم بندی کنیم می‌توانیم به موارد زیر هم اشاره کنیم:

• کودکان مبتلا به اختلالات زبانی
• کودکان همراه با تاخیر زبانی
• کودکان مبتلا به اختلال تولید
• کودکان مبتلا به تاخیر در کسب صدا‌های گفتاری
• کودکان دیجیتال بیبی
• کودکان با سندرم‌های متفاوت (سندرم داون، ایکس شکننده و…)
• کودکان مبتلا به کلاتر
• کودکان مبتلا به شکاف کام و لب ( گفتار درمانی شکاف کام )
• کودکان مبتلا به اختلالات صدا
• آپراکسی دوران کودکی
• آفازی دوران کودکی
• دیزارتری دوران کودکی
• کودکان کم شنوا (گفتار درمانی کم شنوایی )
• دیسلکسیا ( و دیگر اختلالات خواندن و نوشتن)
• دیسفاژی کودکان

هر کدام از موارد فوق را می‌توان به دسته‌های گوناگون نیز تقسیم بندی کرد. در گفتار درمانی کودکان در هر کدام از این موارد مداخلات و ملاحظات تخصصی صورت می گیرد.

 

گفتاردرمانگر کیست و چه کاری انجام می دهد؟

گفتاردرمان، آسیب شناس زبان فردی، نطق و متخصص در گفتاردرمانی است که کار بررسی، شناخت و راه های بهبود اختلالات مربوط به زبان، گفتار و بلع را به عهده دارد.

همان طور که می دانید قسمتی از ارتباط ما در گفت و گو کردن است و همچنین با نوشتن و خواندن، زبان بدن، حالات چهره و حتی با تماس های چشمی ما می توانیم با یکدیگر ارتباط سالم برقرار کنیم.

پس گفتاردرمانی فقط به صحبت کردن نمی پردازد بلکه به کودکان با اختلالات مختلف یا افرادی که به علت آسیب های مغزی و حوادث نمی توانند صحبت کنند کمک می کند تا از برقراری ارتباط محروم نمانند.

این نکته را فراموش نکنید که گفتاردرمانگر اشراف کامل به وظایف دستگاه های بدن و شرح وظایف و عملکرد زبان، دهان، حنجره، حلق و عملکرد بلع داشته و به بزرگسالان و کودکانی که در بلعیدن مشکل دارند کمک می کند. علاوه بر این درمانگر به بهتر شدن و بازسازی فضای زندگی فرد بیمار هم کمک می کند تا محیط مناسب تری برای بهبود بیمار فراهم شود.

متخصصین مرکز گفتاردرمانی تهرانسر به کار با کودک علاقمند بوده و علاوه بر ویژگی های تخصصی، از صبر و شکیبایی لازم هم برخوردار هستند. درمانگر متخصص باید بتواند با صبر و شکیبایی مواردی مانند:

• همکاری نکردن کودک
• عدم همراهی خانواده
• نبود ارزیابی‌های بومی سازی شده
• تفاوت های زبانی مربوط به بافت اجتماعی و حتی چالش‌های بالینی دیگر را هم حل و فصل کند.

فراموش نکنید در گفتاردرمانی تخصصی کودکان درمانگر به خوبی می داند که یک کودک به چه مواردی نیاز دارد. همچنین آسیب شناس به روند طبیعی رشد کودک طبیعی آشنا است. خوب است بدانید در صورتی که درمانگر از نیاز‌های کودک و ویژگی های پاتولوژیک کودک اطلاع داشته باشد می‌تواند به روند درمان سرعت ببخشد.

تاثیر گفتاردرمانی بر کودکان

در گفتاردرمانی، ارزیابی یکی از بخش‌های مهم جلسات درمانی را تشکیل می‌دهد. با انجام ارزیابی درمانگر می‌تواند متوجه خلا‌های موجود در روند رشد کودک بشود و مطابق با این کمبودها برنامه درمانی خود را تنظیم کند. بخش مهم دیگری از روند جلسات، مشاوره به والد، پرستار و به طور کلی مراقب کودک است که مفصل به آن پرداخته می شود.

عموماً در طی این جلسات به خانواده تمرین‌هایی داده می‌شود تا در خانه با کودک خود انجام دهند. همچنین روند پیشرفت کودک در هر جلسه درمان و به صورت دوره‌ای هم سنجیده می‌شود. در مواردی هم نیاز است این جلسات به آموزش به والدین اختصاص پیدا کند. این جلسات می توانند شامل نحوه برقراری ارتباط، نحوه رفتار با کودک، تغییر محیط خانه و تغییر در شرایط زندگی شوند. به طور کلی گفتاردرمانی تخصصی برای کودکان به تغییر و بهبود تمام جنبه های زندگی و در نتیجه به درمان بیمار می پردازد.

گفتار درمانی کودکان در منزل

اگر شما به عنوان والدین قصد دارید گفتاردرمانی تخصصی کودکان را در خانه برای کودک خود انجام دهید، می‌توانید از روش ها و توصیه های زیر استفاده کنید:

• ایجاد محیطی غنی از زبان: ایجاد یک محیط غنی از زبان در منزل می‌تواند به کودک کمک کند تا مهارت‌های زبانی خود را تقویت کند. برای این منظور، می‌توانید از کتاب‌ها، بازی‌ها، پازل‌ها و اسباب‌بازی‌هایی که بر روی زبان، کلمات و مفاهیم تمرکز دارند، استفاده کنید. همچنین، در گفتگوهای روزمره با کودک، سوالات باز و محاوره را ترجیح دهید تا کودک بتواند به طور فعال شرکت کند و مهارت‌های زبانی خود را تمرین کند.
• توجه به تقویت مهارت‌های شنیداری: تقویت مهارت‌های شنیداری کودک می‌تواند اساسی برای بهبود گفتار و زبان وی باشد. می‌توانید از فعالیت‌هایی مانند خواندن کتاب‌ها برای کودک، گوش دادن به داستان‌ها و موسیقی، و تماشای فیلم‌ها و برنامه‌های آموزشی برای تقویت مهارت شنیداری او استفاده کنید.
• تشویق به بیان و ارتباط: تشویق کودک به بیان خود و برقراری ارتباط باسایر اعضای خانواده می‌تواند در تقویت مهارت‌های گفتاری و زبانی او مؤثر باشد. برای مثال، به کودک فرصت دهید تا داستان‌ها و تجربیات خود را با شما به اشتراک بگذارد، سوالاتی بپرسد و در گفتگوها شرکت کند. همچنین، توجه و تمرکز خود را به کودک اختصاص دهید و به صورت فعال به او گوش دهید.
• استفاده از بازی‌های گفتاری: بازی‌ها و فعالیت‌های گفتاری برای تمرین مهارت‌های زبانی و گفتاری کودک مفید هستند. برای مثال، می‌توانید با کودک بازی‌هایی مانند تشابه کلمات، لغت‌بازی و بازی‌های نقش‌آفرینی انجام دهید.

بهتر است قبل از انجام هرگونه گفتاردرمانی خانگی، با یک متخصص گفتاردرمانی مشورت کنید تا بتوانید نیازها و مشکلات خاص کودک خود را بررسی کنید و راهنمایی های دقیق تری دریافت کنید. همچنین، به یاد داشته باشید که صبر و پشتکار در انجام تمرین ها و فعالیت های گفتاردرمانی بسیار مهم است.

گفتار درمانی کودکان در تهران

در مرکز گفتار درمانی کودکان در غرب تهران (تهرانسر) شاهد استفاده از تکنیک هایی برای بهبود تاخیر و اختلالات در زبان بیانی و زبان ادراکی خواهید بود. در این مرکز علاوه بر بهبود expressive و receptive، مشکلاتی مانند تولید گفتار، کنش پریشی گفتار، اختلال در عملکرد حرکتی دهان، لکنت زبان، تغذیه، بلع و دیگر مهارت های شناختی هم بهبود خواهند یافت.

در مرکز گفتاردرمانی کودکان در غرب تهران واقع در تهرانسر، آسیب شناسان زبان گفتار یا گفتاردرمانگران با بررسی عملکرد فرزند شما می توانند ارزیابی دقیقی حتی قبل از جلسات درمانی ارائه کنند. در این صورت است که بر اساس اهداف گفتاری و زبانی منحصر به فرد کودک، توانایی و امکان صحبت کردن و درک صحیح بهبود خواهد یافت. ارائه خدمات گفتاردرمانی برای کودکان در مرکز غرب تهران برای تمام سنین به صورت جداگانه برنامه ریزی شده است.

 

جمع بندی

آن چه در این مقاله به آن اشاره شد در واقع گوشه ای از توانبخشی های ضروری برای کودکان و افرادی است که نیاز به گفتاردرمانی تخصصی دارند. گفتاردرمانی برای کودکان و البته برای همه افرادی که با مشکل بلع روبرو هستند یک ضرورت است. همان طور که یادآور شدیم اختلالات گفتاری بسیار متنوع بوده و هر یک نیاز به درمان با تکنیک های خاص دارند. پس بهتر است برای بهبود اختلالات گفتاری و نحوه گفتار بیماران از یک گفتاردرمانگر مجرب کمک بگیرید.

به این ترتیب با مراجعه به کلینیک گفتاردرمانی تهرانسر و درخواست خدمات، درمان عارضه اختلال در تکلم و گفتار کودک و یا فرد بزرگسال و تقویت مهارت های ارتباطی در زمینه کلام امکان پذیر خواهد بود. خدمات کلینیک طراوت در مناطق غرب و جنوب تهران با سابقه ای درخشان همراه است.