رفتار درمانی پرخاشگری به کودکان و بزرگسالان کمک می کند تا بتوانند رفتارهای منفی و پرخاشجویانه خود را شناسایی کنند. افرادی که به اختلال پرخاشگری مبتلا هستند اغلب در روابط، محیط کار و مدرسه دچار پریشانی هستند. در رفتار درمانی از روش های مختلف برای ریشه یابی و حل مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری استفاده می شود و با درمان های تخصصی، رفتارهای مناسب جایگزین می گردند. در این مطلب، اختلال پرخاشگری، علل، علائم و روش های درمانی بررسی می گردند. با ما همراه باشید.
رفتاردرمانی پرخاشگری چیست و چگونه عمل می کند؟
ابتدا این نکته را یادآوری می کنیم که رفتار درمانی برای رفع علائم اختلال دوقطبی، اختلال کمبود توجه، بیش فعالی، رفتارهای ضد اجتماعی، اضطراب، اختلالات خوردن، مشکلات مدیریت خشم، خستگی های مزمن، مشکلات سیگار کشیدن و اختلالات مصرف مواد بسیار موثر است. در رفتاردرمانی به مشکلات فعلی شخص و چگونگی حل آن ها توجه می شود. در این درمان همچنین بر تاثیرگذاری عقاید و افکار شخص بر عملکرد و روحیه فرد تاکید دارد. هدف در رفتار درمانی خشم، تغییر الگوهای رفتاری و فکری و جایگزینی با الگوهای سالم تر است.
همان طور که می دانید پرخاشگری رفتاری است که اصولاً با کلام یا عمل شدید، آزاردهنده و خشونت آمیز به سوی دیگران توام است. این رفتارها نه تنها در محیط کار، روابط شخصی یا محل کار، بلکه حتی در فضای مجازی هم رخ می دهند. پرخاشگری به عنوان یک نوع خشونت، می تواند از طریق رفتارهای کلامی، فیزیکی یا روانی صورت بگیرد. درمان شناختی – رفتاری (CBT) برای افرادی که اختلال پرخاشگری دارند به شدت توصیه شده است. در CBT به افراد کمک می شود تا باورها و افکار منفی که به رفتارهای پرخاشگانه منجر می شوند را شناسایی و به چالش بکشند.
در رفتار درمانی پرخاشگری مهارت هایی مانند مقابله موثر، تکنیک هایی برای مدیریت خشم و حتی استراتژی هایی برای حل تعارض بدون خشونت آموزش داده می شوند. لازم به ذکر است که درمان پرخاشگری می تواند ترکیبی از مداخلات درمانی، دارو و حتی اصلاح سبک زندگی باشد. درواقع، هدف از درمان در این شیوه، مدیریت و تنظیم عاطفی، تکانه های پرخاشگرانه و در نهایت افزایش رفاه کلی برای این افراد است.
دلایل بروز پرخاشگری و نیاز به رفتاردرمانی
امروزه دلایل و علل بروز رفتارهای پرخاشجویانه هنوز به صورت کامل شناخته نشده است. این اختلال که با دوره های شدید و البته ناگهانی پرخاشگری مشخص می شود منجر به بروز طغیان های خشونت آمیز و رفتارهای تکانشی می شود. آن چه که اینجا اشاره می کنیم درحقیقت تنها تعدادی از شناخته شده ترین عوامل در ایجاد این وضعیت هستند.
- عوامل و استعدادهای ژنتیک: بر طبق تحقیقاتی که به عمل آمده است افرادی که سابقه خانودگی اختلال پرخاشگری، افسردگی یا اضطراب را دارند بیشتر از سایرین خطر ابتلا به این اختلال را خواهند داشت. پیداست که عوامل ژنتیکی بر عملکرد مغز و تنظیم هیجانات تاثیر می گذارد و می تواند بر شروع رفتارهای پرخاشگرانه نقش داشته باشد.
- عوامل بیولوژیکی: در برخی از تحقیقات نشان داده شده است که ناهنجاری های مغز مخصوصاً مناطقی که مسئول کنترل و تنظیم هیجانی هستند، ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند. به معنای دیگر، عدم تعادل در برخی انتقال دهنده های عصبی، مانند دوپامین و سرتونین با افزایش پرخاشگری در ارتباط هستند.
- عوامل روانی و اجتماعی: قرار گرفتن در معرض خشونت یا آسیب در دوران کودکی و استرس های مزمن و دیگر تاثیرات محیطی می توانند در ایجاد اختلال پرخاشگری موثر باشند. شاید این تجربیات بر درک فرد از جهان و توانایی او برای مواجهه و مقابله با ناامیدی و خشم و افزایش تمایلات پرخاشگرانه تاثیر بگذارد.
توجه به این نکته مهم است که پرخاشگری در کودکان اوتیسم، اختلال کم توجهی، کودکان بیش فعال (ADHD) و کودکانی با اختلال یادگیری هم رایج است. از طرفی رفتارهای والدین، رقابت بین خواهران و برادران، عدم روابط سالم بین اعضای خانواده، خودشیفتگی، زوال عقل، اختلال استرس پس از سانحه هم می توانند منجر به بروز رفتارهای پرخاشگرانه شوند. در این موارد است که رفتار درمانی پرخاشگری به کمک خانواده ها می آید.
چه افرادی نیاز به رفتار درمانی پرخاشگری دارند؟
افرادی که مبتلا به اختلال پرخاشگری هستند طیف وسیعی از علائم را نشان می دهند که از نظر شدت و فراوانی ممکن است متفاوت باشند. درواقع افرادی که نیاز به رفتار درمانی پرخاشگری دارند معمولاً دارای علائم زیر هستند که بیشتر رایج است.
- پرخاشگری های ناگهانی: بروز رفتارها و دوره های شدید خشم و پرخاشگری که با رویداد متناسب نیستند. این طغیان ها حتی می توانند به پرخاشگری فیزیکی یا کلامی با دیگران بیانجامند.
- علائم فیزیکی: در دوره های پرخاشگری، ممکن است افراد افزایش ضربان قلب، تنش عضلانی، تعرق و حتی سایر علائم فیزیولوژیکی برانگیختگی را هم تجربه کنند.
- تحریک پذیری: احساسات مداوم تحریک پذیری می تواند با خلق و خوی کوتاه و حتی آستانه پایین با ناامیدی همراه باشد.
- مشکلات رابطه: ایجاد مشکل در حفظ روابط سالم به دلیل طغیان های مکرر پرخاشگری می تواند انزوای اجتماعی و حتی درگیری با اعضای خانواده، دوستان یا همکاران را به دنبال داشته باشد.
- اختلالات شغلی: تعارضات بین افراد می تواند مشکلاتی در عملکرد در محیط های آموزشی یا در محل کار را در پی داشته باشد.
- پریشانی های عاطفی: در پی حملات پرخاشگرانه، افراد با احساس شرم، پشیمانی و گناه یا حتی احساس از دست دادن کنترل بر رفتارهای ناگهانی خود روبرو می شوند.
در این اختلال، افراد می توانند یک یا چند علامت را هم زمان تجربه کنند. بنابراین مراجعه و تشخیص به موقع می تواند از رنجی که این افراد با آن دسته و پنجه نرم می کنند تا حدود زیادی بکاهد و اغلب اوقات رفتار درمانی پرخاشگری و گفتگو درمانی با بهبودی کامل همراه خواهد بود.
مراحل مختلف رفتاردرمانی پرخاشگری
یکی از شناخته شده ترین انواع روان درمانی، درمان شناختی رفتاری یا همان رفتاردرمانی است. در رفتار درمانی پرخاشگری به فرد عصبانی کمک می کنند تا افکار منفی سرکوب شده را که پشت شعله های خشم پنهان است، بشناسد. همچنین بیماران با یک متخصص روانشناس هم در ارتباط هستند تا بتوانند شرایط استرس زا در زندگی را به بهترین شکل ممکن مدیریت کنند.
در رفتاردرمانی برای مدیریت پرخاشگری بیماران در مراحل مختلف می توانند موارد زیر را یاد بگیرند:
- یاد می گیرند که چگونه با اندوه خود به شکل موثرتری برخورد کنند.
- با شرایط دشوار زندگی بهتر کنار بیایند.
- بتوانند به صورت مثبت با تعارضات موجود در روابط برخورد کرده و آن ها را حل کنند.
- استرس و اضطراب های ناشی از بیماری، ضربه جسمی و حتی سوء استفاده از خود را به صورت ذهنی کنترل کنند.
- بر خستگی، دردهای مزمن و سایر علائم جسمی که آن ها را آزار می دهد به خوبی غلبه کنند.
لازم به ذکر است در رفتار درمانی پرخاشگری بدون دارو، بر محرک های شخصی و همچنین بر مشکلات خاص متمرکز می شوند. در این نوع درمان که بسیار اثربخش هم هست، فرد می تواند با استفاده از استراتژی های آگاهانه و هدف محور با مسائل روبرو شود. پس به صورت خلاصه می توان گفت که مراحل رفتاردرمانی برای پرخاشگری شامل موارد زیر می شود:
- شناسایی موقعیت هایی که در زندگی، منجر به بروز خشم در شما می شود.
- آگاهی از احساسات و افکاری که باعث تحریک و عصبانیت می شوند.
- اذعان به الگوهای تفکری نادرست و منفی
- بازآموزی و جایگزینی الگوهای فکری سالم و مثبت
فواید رفتاردرمانی برای کنترل و کاهش پرخاشگری
این نکته مهم در درمان های شناختی رفتاری را یادآور می شویم که نه تنها با خطرات بسیار کمی همراه هستند بلکه مزایای بسیاری هم دارند. این احتمال که شما احساسات و از همه مهم تر احساسات دردناک خود را در حین درمان کشف کنید در این روش بسیار زیاد است. پس گرچه رفتاردرمانی یک رویکرد کوتاه مدت است اما در هر صورت بسته به نوع اختلال، شدت و علائم آن، مدت زمان بروز علائم، میزان پیشرفت و حتی سطح استرس می تواند بین ۱۰ تا حداکثر ۲۰ جلسه طول بکشد.
همچنین میزان حمایتی که از خانواده، والدین و حتی دوستان خود دریافت می کنید در روند درمان بسیار موثر است. راهکارهای کمکی هم که توسط گفتاردرمان توصیه می شوند تا حدود بسیار زیادی می توانند برای کنترل و کاهش پرخاشگری به کار گرفته شوند. درنهایت می توانیم به فواید زیر هم در رفتار درمانی پرخاشگری اشاره کنیم:
- احساس تنها نبودن در هنگام تلاش و یادگیری برای پیشرفت هر چه بیشتر در مسیر
- بالا رفتن سطح بینش در مورد رفتارهای گذشته
- یادگیری و همچنین پذیرش و مقابله با پیامدهای رفتارها و اعمال گذشته
- ارتقاء و بهبود تعاملات اجتماعی با دیگران
- دریافت کمک برای پشتیبانی مناسب
ذکر این نکته در اینجا ضروری است که تکنیک های رفتار درمانی شامل تقویت، تنبیه، شکل دهی، مدل سازی و تکنیک های در ارتباط با تغییر رفتار می توانند با بالا بردن تمرکز، نتایج سریع و موثری همراه باشند.
روش های رایج رفتاردرمانی برای پرخاشگری
انواع مختلفی از رفتاردرمانی وجود دارند که بسته به عوامل مختلفی ازجمله شدت علائم فرد و یا وضعیت درمان انتخاب می شوند. در ادامه به چند روش رایج رفتار درمانی برای پرخاشگری می پردازیم:
CBT و رفتاردرمانی برای پرخاشگری
در پاراگرف های قبلی به این موضوع اشاره کردیم که CBT می تواند منجر به تغییر در الگوهای فکری و رفتاری فرد با الگوهای سالم تر شود. این روش بسیار محبوب است و برای اغلب اختلالات مورد استفاده قرار می گیرد.
بازی درمانی
معمولاً بازی درمانی برای کودکان کاربرد دارد. متخصصین درمان می توانند با تماشای بازی کودکان به علت ناراحتی کودک پی ببرند. در این روش از کودکان خواسته می شود که یک نقاشی بکشند یا با استفاده از اسباب بازی های خود در محوطه ماسه بازی، صحنه ای را ایجاد کنند. همچنین درمانگران با استفاده از بازی به والدین، نحوه بهبود ارتباط با فرزندان را آموزش می دهند.
تحلیل رفتارهای کاربردی
در این روش درمانی برای شکل دادن یا اصلاح رفتارهای مشکل ساز از شرطی سازی عامل استفاده می کنند.
استفاده از DBT در رفتار درمانی پرخاشگری
در رفتار درمانی دیالکتیکی از هر دو تکنیک رفتاری و شناختی برای کمک به افراد برای مقابله با پریشانی، یادگیری مدیریت احساسات و بهبود روابط بین فردی استفاده می کنند. این روش درمانی در ابتدا برای کمک به بیماران اختلال شخصیت مرزی ایجاد شد، اما این روش درمانی در رفتار درمانی پرخاشگری هم به بیماران کمک می کند تا یاد بگیرند چگونه احساسات خود را مدیریت کنند.
REBT رفتاردرمانی هیجانی عقلانی
در این روش درمانی، بیمار می تواند احساسات و عواطف نامطلوب را شناسایی کرده و آن ها را با ایده های واقعی تر و منطقی جایگزین کند.
رفتاردرمانی با تکیه بر یادگیری اجتماعی
در این روش رفتار درمانی پرخاشگری، یادگیری اجتماعی بر چگونگی یادگیری افراد از طریق مشاهده تمرکز داشته و شاهد بودن اعمال دیگران، منجر به یادگیری و تغییر رفتار می شود.
پذیرش و تعهد
در این درمان که مبتنی بر تجزیه و تحلیل رفتاری است، روش های تعهد و تغییر رفتار و همچنین مهارت های ذهن آگاهی و استراتژی های پذیرش با هدف افزایش انعطاف پذیری روانی آموزش داده می شود. این روش درمانی بر فرآیندهای ذهنی و زبان انسان تمرکز می شود.
چگونه رفتاردرمانی می تواند به کودکان با پرخاشگری کمک کند؟
همان طور که قبلاً اشاره کردیم، پرخاشگری یکی از مشکلات رایج رفتاری است که بر روی زندگی کودک، خانواده و جامعه تاثیر منفی می گذارد. بدیهی است که رفتار درمانی پرخاشگری و مشاوره های تخصصی می تواند مزایا و فواید بسیاری برای کودک، جامعه و هم خانواده داشته باشد. به تعدادی از این موارد در ادامه می پردازیم:
- افزایش مهارت های اجتماعی: رفتار درمانی به این کودکان کمک می کند تا بتوانند مهارت های اجتماعی خود مانند ارتباط موثر، حل مسئله و ابراز وجود را بهبود بخشند.
- کاهش رفتارهای پرخاشگرانه: جلسات گفتار درمانی در این روش به کودک کمک می کند تا یاد بگیرد چگونه خشم خود را به صورت سالم بروز داده و از رفتارهای پرخاشگرانه دوری کند.
- افزایش عزت نفس: در رفتار درمانی به کودکان کمک می شود که با افزایش عزت نفس، احساس ارزشمند بودن و دوست داشتنی بودن داشته باشند.
- پیشگیری از مشکلات در آینده: در این روش درمانی با کمک به کودکان از مشکلاتی مانند سوء مصرف مواد، اختلالات روانی و خشونت تا حد بسیار زیادی جلوگیری می کنند.
نقش خانواده در موفقیت رفتاردرمانی پرخاشگری
همان طورکه رفتار درمانی می تواند به کاهش اضطراب و استرس، افزایش آگاهی والدین و بهبود روابط خانوادگی کمک کند، به همان میزان نقش خانواده در موفقیت رفتار درمانی برای کودکان پرخاشگری اهمیت دارد. در ادامه به چند توصیه و راهکار به والدین برای کمک به فرزندتان در مهار پرخاشگری می پردازیم:
- تسلیم رفتار پرخاشگرانه یا عصبانیت نشوید!
فراموش نکنید که شناسایی و تمجید می تواند به تنهایی قدرتمند باشد. به این معنا که به رفتار خوب پاداش بدهید. اغلب اوقات هدیه و جوایز لازم نیست. اگر فرزند شما در فروشگاه عصبانی می شود و خوراکی یا اسباب بازی خاصی را طلب می کند، تسلیم رفتار او نشوید. اگر چیزی را که با عصبانیت می خواهد، بخرید یعنی تسلیم او شده اید و رفتار نامناسب را هم تقویت کرده اید.
- برای درمان پرخاشگری کودکان باید آرام بمانید!
همواره سعی کنید آرام بمانید و الگوی خوبی در کنترل هیجانات برای فرزندتان باشید. اگر کودک هیجان و احساسات زیادی را بروز می دهد و والدین هم با احساسات بیشتری مقابله کنند، حتماً این رفتار می تواند پرخاشگری کودک را افزایش دهد.
- به کودک در نامگذاری احساسات کمک کنید
به عنوان مثال به کودک خود بگویید ” می فهمم که الان واقعاً عصبانی هستی.” شما درواقع با این کار به جای بیان فیزیکی از بیان کلامی برای تایید کودک استفاده کرده اید.
- محرک ها و الگوهای کودکان پرخاشگر را بشناسید
یک نکته بسیار مهم در درمان پرخاشگری این است که بر روی ساختارهای روتین کار کنید. همچنین از تقسیم کارها به مراحل ساده استفاده کنید و اخطارهای زمانی بدهید، مثل این: ۱۵ دقیقه دیگه می رویم. همیشه اهدافی را تعیین کنید و سپس وقتی کودک به آن اهداف دست یافت، به او پاداش بدهید.
- پاداش های مناسب را انتخاب کنید
پاداش دادن همیشه اهداف مالی یا مادی نیستند. بلکه بهتر است جوایزی مثل این را انتخاب کنید: انتخاب نوع غذا برای خانواده، انتخاب فیلمی که خانواده می تواند تماشا کند. فراموش نکنید که آموزش و گنجاندن این راهکارها توسط والدین می تواند به مهار رفتارهای کودک شما که با پرخاشگری و عصبانیت دست و پنجه نرم می کند کمک موثری کند.
تفاوت رفتاردرمانی با دیگر روش های درمانی برای پرخاشگری
لازم به ذکر است که رفتاردرمانی در درمان های تخصصی در اختلالاتی مانند اختلالات اشتها، بیش فعالی، وسواس فکری، اختلال دوقطبی، فوبیا و اختلال پس از ضربه بسیار مورد استفاده است. تحقیقات نشان داده است که رویکردهای شناختی – رفتاری و جلسات رفتار درمانی موجب مدیریت خشم شده و رفتارهای پرخاشگرانه با جهت گیری های بیرونی به شدت کاهش پیدا می کنند. شرکت در جلسات و آموزش های مداوم در جلسات گفتار درمانی و رفتار درمانی در مرکز توانبخشی طراوت در غرب تهران (تهرانسر) می تواند پیامدهایی مانند افزایش کیفیت زندگی و استقلال هر چه بیشتر افراد را به دنبال داشته باشد.
مرکز رفتاردرمانی کودکان و بزرگسالان در غرب تهران
امروزه برای درمان و اصلاح رفتارهای منفی کودکان و بزرگسالان از تکنیک ها و روش های متعددی استفاده می کنند. این تکنیک ها متناسب با نوع بیماری و شدت آن و همچنین متناسب با ویژگی های شخصی هر فرد انتخاب می شوند. یکی از خدمات کلینیک توانبخشی طراوت در غرب تهران کمک به بیمارانی با اختلالات سلامت روان است.
این مرکز با استفاده از روش های مختلف رفتار درمانی و به کمک درمانگران دلسوز و باتجربه خود، به اصلاح رفتارهای نامطلوب و منفی در کودکان و بزرگسالان می پردازد. در طول جلسات درمانی، رفتارهای بیمار بررسی شده و بر حسب نیاز و شرایط بیمار روش های درمانی توصیه می شوند. حتی در برخی موارد درمانگر با ترکیب و تلفیق تکنیک های درمانی به روند بهبود و درمان موثرتر بیمار کمک می کند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان از اختلالات رفتاری رنج می برید، می توانید با مراجعه به مرکز رفتار درمانی در غرب تهران (کلینیک طراوت تهرانسر) از خدمات کادر درمانی این مرکز بهره مند شوید.
سخن آخر
در این مطلب به پرخاشگری، علل بروز آن، فواید رفتار درمانی پرخاشگری و میزان اثرگذاری آن نسبت به دیگر روش های مرسوم در مرکز توانبشخی طراوت در تهران پرداختیم. برای انتخاب بهترین شیوه درمانی می توانید از مشاوران متخصص و درمانگران این مرکز کمک و راهنمایی بگیرید. در نهایت هم فراموش نکنید که شما تنها کسی نیستید که ممکن است با رفتار فرزندتان یا یکی دیگر از اعضای خانواده یا حتی خودتان مشکل دارید و دسته و پنجه نرم می کنید. برای حل مشکلات عاطفی و رفتاری از روانشناسان و رویکردهای رفتار درمانی کمک بگیرید.
بدون دیدگاه