رفتار درمانی کودکان لجباز یکی از راهکارهای بسیار مفید در تغییر رفتار کودکان است. اگرچه لجبازی کردن کودکان اتفاقی معمولی است، اما اگر به صورتی باشد که روند تربیت کودک را در معرض خطر قرار بدهد، احتمال دارد نشانه ای از اختلال نافرمانی (ODD) باشد. در این مطلب عوامل ایجاد کننده لجبازی در کودکان را بررسی کرده و روش های درمانی را هم بیان می کنیم. زمان آغاز روند درمان در بهبود این کودکان اهمیت فراوانی دارد. پس برای شناخت هرچه بیشتر نشانه ها و تکنیک های موثر درمانی برای لجبازی با ما تا انتهای این مطلب همراه بمانید.
چه عواملی باعث لجبازی در کودکان می شود؟
آیا لجبازی کودک و نافرمانی او طبیعی است؟ گاهی اتفاق می افتد که حتی فرزندان با بهترین رفتار هم گاهی اوقات رفتارهای دشوار و چالش برانگیز دارند. اما توجه داشته باشید که عصبانیت های مکرر، بهانه جویی، سرپیچی، تحریک پذیری یا حتی کینه ورزی نسبت به والدین و دیگران می تواند نشانه هایی از وجود اختلال نافرمانی در کودک یا نوجوان باشد. علاوه بر آن لجبازی و نافرمانی، یکی از نشانه های کودکان بیش فعال است. که بایستی تحت درمان هایی مانند رفتار درمانی کودکان لجباز قرار بگیرند. درواقع، برای مدیریت کودک خود با اختلال لجبازی و نافرمانی باید عوامل ایجاد کننده لجبازی در کودک را بشناسید و سپس برای درمان فرزند خود نیاز به کمک پزشکان، متخصصین بهداشت و روان و همچنین درمانگران مراکز توانبخشی دارید.
اما دلایل و عواملی که کودکان را به لجبازی وا می دارد کدامند؟ تاکنون هیچ علت مشخصی برای اختلال نافرمانی مقابله ای شناخته نشده است. به عبارتی دیگر دلایل لجبازی در کودکان، ترکیبی از عوامل محیطی و ارثی است. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- ژنتیک
خلق و خوی کودک و تمایل طبیعی او و احتمال تفاوت های عصبی در نحوه عملکرد اعصاب و مغز
- شرایط محیطی
مشکلاتی در فرزندپروری که ممکن است شامل مواردی مانند عدم نظارت، سوء استفاده یا غفلت و نظم متناقض یا سخت گیرانه باشد.
نکته مهمی که اینجا قابل ذکر است در خصوص یادگیری کودکان از طریق مشاهده است! یعنی قبل از این که از رفتارهای کودک خود شکایت کنید، ابتدا خودتان را ارزیابی کنید. ببینید آیا الگوی مناسبی برای کودک خود هستید؟ گاهی اوقات مشکل کودک با درون نگری والدین نسبت به رفتارهای خودشان به سادگی حل می شود.
گاهی اوقات این والدین هستند که به کودک خود اشتباه آموزش می دهند و کودک لجباز می شود! به این ترتیب که کودک را در موقعیت های نامناسب تشویق می کنند. اگر کودک کار نادرستی را در جمع مرتکب شود و شما به او لبخند بزنید و او را بانمک توصیف کنید، قطعاً کودک نمی تواند کار درست را تشخیص دهد. تشخیص درست و غلط برای کودک سخت است. ممکن است گرچه کودک در حال خرابکاری است! اما فکر می کند دارد کار درست را انجام می دهد و این رفتار را در خود تقویت می کند.درحقیقت، در رفتار درمانی کودکان لجباز به تغییر الگوهای رفتاری با انواع بازی ها و تکنیک ها هم به والدین و هم به کودکان کمک می شود تا رفتار نادرست خود را تغییر دهند.
نشانه های لجبازی در کودکان
خوب است برای نافرمانی و لجبازی کودکان، تعریف دیگری هم ارائه دهیم. نافرمانی مقابله ای یک اختلال در الگوی رفتاری است که به نافرمانی و لجبازی مکرر کودک می انجامد. از طرفی او بحث و جدل راه می اندازد و خصومت زیادی با افراد صاحب قدرت دارد. اگرچه این اختلال در کودکان وجود دارد اما امکان دارد که در بزرگسالان هم دیده شود. این اختلال هم مانند بسیاری از اختلالات علائمی دارد که آن را در فهرست زیر آورده ایم:
-
لجبازی
کودک نه تنها به قوانین اهمیت نمی دهد بلکه به عمد کارهایی را انجام می دهد که بزرگسالان اطراف خود را ناراحت کند.
-
نافرمانی در ODD
کودک با اختلال ODD از انجام درخواست ها یا مقررات بزرگسالان سرپیچی و نافرمانی می کند.
-
بحث و جدل
به این معنا که دائماً در گفت و گوهای تند با والدین و بزرگسالان اطراف خود قرار می گیرد.
-
خصومت
پرخاشگری و داشتن خشم زیاد یکی از ویژگی های کودک دارای اختلال ODD شناخته می شود.
سایر ویژگی های کودکان در اختلال نافرمانی و لجبازی
نکته قابل ذکر این که همواره تشخیص یک اختلال کاری تخصصی و سخت است. بنابراین هنگامی می توان وجود یک اختلال را به کودکی نسبت داد که حتماً توسط متخصص تایید شده باشد. پس نباید بدون دیدن این علامت ها به کودک برچسب بزنید. شناخت این علائم کمک می کند که در صورت مشاهده هر یک از نشانه ها، به پزشک مراجعه کرده و فرآیند سنجش اختلال را پیگیری کنید. در نهایت، رفتار درمانی کودکان لجباز در پی تایید پزشک و با مشاوره های تخصصی آغاز می شود. برای این که اطلاعات بیشتری در مورد کودکان لجباز در اختیارتان قرار بگیرد، به چند خصوصیت این کودکان اشاره می کنیم:
- مقاومت و عدم انعطاف پذیری: یکی از مهم ترین ویژگی های این افراد این است که به ندرت از نظر و باور خود کوتاه می آیند و نظرات مخالف را نمی خواهند بشنوند.
- مخالفت و لجبازی: حتی اگر به حرف مقابل گوش دهند و خواسته شان غیرمنطقی باشد، از روی عمد با خواسته و نظر طرف مقابل مخالفت می کنند.
- گریه و زاری: این کودکان اگر با پرخاشگری به خواسته خود نرسند، دست به گریه و زاری می زنند تا والدین یا مراقبین را متقاعد کنند.
- پرخاشگری و عصبانیت: این کودکان نمی توانند خشم و پرخاشگری خود را کنترل کنند. این کودکان معمولاً پرخاشگری کلامی و فیزیکی دارند.
- خودمحوری: خودمحوری صفتی منفی است که بیشتر در بزرگسالان دیده می شود. اما در کودکان هم با در نظر نگرفتن نیازها و خواسته های دیگران بروز می کند.
- جلب توجه: اگرچه همه کودکان دوست دارند به اندازه کافی مورد توجه قرار بگیرند اما برای کودکان لجباز، آن ها سعی می کنند با لجبازی کردن توجه دیگران را به خود جلب کنند.
- بی حوصله و ناشکیبا: در کودکان لجباز، توانایی همدلی بسیار پایین است و تحمل لازم برای به نتیجه رسیدن اهداف دیده نمی شود. اگر هدف آن ها با چالش روبرو شود این خصوصیت بارزتر است.
- عدم تمایل به همکاری: خودمحوری در کودکان لجباز باعث می شود که توانایی همکاری کردن در آن ها به شدت پایین بیاید و به تنهایی برای انجام کارهای خود اقدام می کنند.
- عدم مسئولیت پذیری: همه عواملی که در بالا ذکر شد منجر به عدم مسئولیت پذیری این کودکان می شود.
- دروغ گفتن و تقلب کردن: در بیشتر مواقع به دلیل همان عدم مسئولیت پذیری، این کودکان مجبور به دروغ گفتن و یا تقلب کردن می شوند.
با توجه به نکاتی که در دو پاراگراف قبلی به آن ها اشاره کردیم، می بینید که دلایل بسیار مهمی وجود دارد که بایستی برای رفتار درمانی کودکان لجباز اقدام کنید. دوباره یادآوری می کنیم که تاحدودی، لجبازی در کودکان طبیعی است اما اگر هر یک از نشانه های ذکر شده را در کودک خود دیدید بهتر است به درمانگر توانمند و مطمئن مراجعه کنید. برنامه درمان لجبازی کودکان در مرکز توانبخشی و کلینیک رفتاردرمانی طراوت در غرب تهران، با ارزیابی کودک و با استفاده از تکنیک ها و نیاز خاص هر کودک طراحی و تدوین می شود.
اصول رفتار درمانی برای کودکان لجباز
در مواجهه با عصبانیت، گریه های متناوب و باج گیری فرزند لجباز، در درجه اول باید صبور بود. چنین رفتارهایی برای همه کودکان دلایل یکسانی ندارد و بایستی از متدهای مختلفی برای آموزش اصولی این کودکان استفاده کرد. فراموش نکنید که با اصول درمانی درست، می توان از جنبه های منفی کاسته و کودک را در جهت شرکت در فعالیت های مورد علاقه تشویق کرد. فراموش نکنید کنترل و هدایت درست کودک لجباز به عهده والدین و مربیان است و باید برنامه های تاثیر گذار را به این کودکان بیاموزند. درواقع ،مدیریت و تربیت کودک لجباز در موقعیت های شدید کاری چندان ساده نیست و نیازمند پشتکار والدین است. سرسختی کودکان لجباز گاهی پیامدهایی مانند عصبانیت، سرکوب و حتی چالش های فیزیکی را برای او به دنبال دارد. پس در این چنین موقعیت هایی برای مدیریت و تربیت کودکان لجباز، چند راهکار پیشنهاد می شود که می تواند موثر باشد:
کودکتان را همان گونه که هست بپذیرید
پذیرش این چالش که فرد به صورت ناخواسته این چنین موقعیت هایی را رقم می زند، اولین گام برای مدیریت لجبازی کودکان است. خوب است در جهت ارتقای توانمندی، والدین یاد بگیرند که جنبه های منفی شخصیتی او را مدیریت کنند.
در امور مورد علاقه کودک، او را همراهی کنید
گاهی اوقات، لجبازی کودکان نشان از جلب توجه و همراهی است. جالب تر آن که در بسیاری از موقعیت ها، بسیاری از امتناع ها، لجبازی ها و عدم همراهی برای جلب توجه والدین است. دستور دادن و نصیحت کردن را کنار گذاشته و برای فعالیت و مشارکت اقدام کنید.
فضای مثبت در محیط خانه را فراهم کنید
محیط خانه و فضای زندگی کودک باید به صورتی باشد که در آن احساس شادمانی و امنیت وجود داشته باشد. بحث ها و جدل های والدین می توانند به احساس سرخوردگی، ناامنی و عصبانیت کودک منجر شوند. بهتر است که والدین مشاجرات خود را در فضایی بدون حضور کودک، پیگیری کننند. قطعاً پس از مدتی ویژگی های شخصیتی کودک مانند لجبازی و عدم تحمل کاهش خواهد یافت. البته ما انتظار نداریم در خانواده چالش هایی وجود نداشته باشد، بلکه هنر گوش دادن، راهبردهای مذاکره و بهبود ارتباطات از شیوه های ساده اما بسیار موثر شناخته می شوند که فضای خانه را امن می کنند.
به کودکان خود یاد بدهید فقط به فکر خود نباشند
خودخواهی در برخی کودکان، منشاء لجبازی است. بنابراین احتمال آسیب به دیگران هم افزایش می یابد. شما می توانید به جای مدیریت رفتار کودک و مقابله، به او نگرش درست را بیاموزید تا چنین مشکلاتی کمتر شوند. بحث کردن و داشتن رابطه درست، نوعی آموزش غیرمستقیم است.
به آرامی اقتدار خود را نشان دهید
اقتدار والدین گاهی با عملکردهای بیش از حد انتظار می تواند کودک را به سمت لجبازی سوق دهد. گاهی حتی این عملکرد متعادل می تواند، خشونت در خانواده را هم کاهش دهد. زمانی که بستر مراودات کلامی درست توسط والدین فراهم می شود بسیاری از مشکلات به حداقل می رسند.
با متخصصین رفتاردرمانی مشورت کنید
قطعاً شما در مواجهه با کودک لجباز و زندگی با او دچار استرس می شوید. اما متخصصین این زمینه می توانند آگاهی های لازم را در صورت قرار گرفتن در موقعیت های چالش برانگیز با کودک لجباز به شما بدهند. یکی از اهداف رفتار درمانی کودکان لجباز ایجاد استراتژی های تاثیرگذار در آموزش و رشد کودک و والدین است.
تکنیک های موثر در رفتار درمانی کودکان لجباز
به این نکته قبلاً اشاره کردیم که اگر برای درمان لجبازی کودکان اقدامات ضروری صورت نگیرد، این اختلال می تواند بر زندگی کودک تاثیرات منفی بگذارد. بنابراین، انتظار می رود والدین اگر موردی را مشاهده کردند حتماً به کلینیک های تخصصی مراجعه کرده تا تحت نظارت درمانگر تمامی تکنیک های لازم برای درمان لجبازی کودک، بررسی و مناسب ترین آن ها را تا بهبودی کامل پیگیری کند. روش ها و تکنیک های رفتار درمانی کودکان لجباز بسیار متنوع است اما اینجا سعی می کنیم در ادامه لیست کاملی از این تکنیک ها را برای شما شرح دهیم:
-
رفتار درمانی کودکان لجباز با استفاده از متد CBT
درواقع، متد CBT، اولین روش درمان لجبازی است. روش Cognitive Behavioral Therapy یا شناختی رفتاری، در درمان اختلال های روانی بسیار رایج است. این تکنیک با تکیه بر اصلاح ذهنیت و رفتار انسان ها به درمان مشکلات مختلف در آن ها می پردازد. در درمان لجبازی کودکان با این روش، افکار منفی کودک توسط درمانگر به چالش کشیده و به او مهارت های حل مسئله آموزش داده می شود. در این روش از آموزش برقراری روابط سالم هم استفاده می شود. یعنی وقتی کودک قوانین برقراری روابط سالم را آموخت و آن را تمرین کرد، مشاهده می کند که بسیاری از مشکلاتش به زودی از بین خواهند رفت.
-
آموزش مهارت های اجتماعی در رفتار درمانی کودکان لجباز
در این آموزش ها، کودک یاد می گیرد که توانایی مهارت در شنیدن خود را تقویت کند. به نظر دیگران احترام بگذارد و در نهایت مهارت های اجتماعی و ارتباطی اش افزایش پیدا می کند.
-
آموزش والدین برای رفتار درمانی کودکان لجباز
گاهی اوقات مشاهده می شود که شدت اختلالات روانی کودک به این دلیل است که هر دو یا یکی از والدین به شیوه درستی با کودک خود رفتار نمی کند. در رفتار درمانی کودکان لجباز آموزش داده می شود که والدین چگونه قوانینی وضع کنند یا چه کارهایی انجام دهند تا کودک از قوانین پیروی کند. اغلب کافی است تا والدین بیاموزند که از تشویق به جای تنبیه استفاده کنند و نیازی نیست در برابر هر رفتار اشتباهی که از کودک سر می زند، واکنش تنبیهی شدیدی را نشان دهند. گاهی دیده شده است که درمان لجبازی کودکان با همین شیوه ساده نتیجه مطلوبی دارد.
-
درمان کودک لجباز با تقویت رفتارهای درست کودک با پاداش های مناسب
در این روش هم به والدین آموزش داده می شود که برای تقویت رفتارهای مثبت در کودک خود، اگر رفتار مناسبی از او دیدند به روش های مشخصی به او پاداش دهند.
-
دارو درمانی و درمان کودک لجباز
پزشک درمانگر ممکن است در برخی موارد برای از بین بردن عوارض اختلال و درمان لجبازی کودک داروهایی را تجویز کند.
-
رفتار درمانی کودکان لجباز با یک برنامه ثابت روزانه
می توانید به کمک درمانگر یک برنامه ثابت تهیه کنید و سعی کنید لوازم مورد نیاز برای اجرای آن برنامه را هم تهیه کنید. مثلاً می توانید یک کار مشخص را در خانه تعیین کنید و مسئولیت انجام آن را به عهده کودک قرار دهید. به اعضای خانه هم توصیه کنید که در انجام این کار دخالت نکنند تا کودک بتواند از ابتدا کار را به درستی انجام دهد.
-
در رفتار درمانی کودکان لجباز برای چالش ها آماده باشید
در روند درمان کودک لجباز، بی شک با چالش هایی مواجه می شوید که ادامه کار را برای شما سخت و غیرممکن می کند. به احتمال خیلی زیاد، کودک با شما همکاری نمی کند و با پاسخ های متفاوت به رفتار شما، موجب غافلگیری شما خواهد شد. در هر صورت حتی ممکن است که رفتارش شدت بیشتری پیدا کند. پس سعی خود را بکنید و دلسرد نشوید و به طور مستمر کار را طبق برنامه پیگیری کنید!
-
درمان کودک لجباز با نورو سایکولوژیک
درمان نورو سایکولوژیک، یک رویکرد درمانی برای درمان لجبازی کودکان است. این درمان بر عملکرد مغز و تاثیر آن بر رفتار متمرکز است. این رویکرد شامل ارزیابی، درمان عوامل عصبی و روانشناختی می شود که ممکن است در ایجاد اختلال ODD موثر باشد. حالا سوال این است که چگونه به نتایج مثبت در درمان کودکان لجباز برسیم؟
چگونه به نتایج مثبت در رفتار درمانی برسیم؟
برای رسیدن به نتایج مثبت در رفتاردرمانی می توانیم کارهای زیر را با توجه بیشتر انجام دهیم:
ایجاد محیطی آرام و امن در منزل
هرچقدر که کودک در منزل احساس آرامش و امنیت بیشتری داشته باشد، به خوبی می تواند رفتارهای خود را مدیریت کند. اگر فضای خانه آرام نباشد هر تلاشی برای بهبود کودک بی نتیجه می ماند. یعنی حتی بهترین روانشناسان هم با این شرایط توانایی درمان کامل اختلال کودک را نخواهند داشت.
تعیین قوانین و مقررات روشن
همواره به قوانین و مقرراتی که در خانه گذاشته می شود پایبند بوده و به کودک خود هم توضیحاتی بدهید که مطمئن شوید او به طور کامل منظور شما را فهیمده است.
اهمیت درک احساسات کودک
والدین در رفتار درمانی کودکان لجباز یاد می گیرند که احساس خشم کودک را درک کنند.بدانند و بپذیرند که از چه خشمگین می شود. بهتر است این موضوع را با کودک درمیان بگذارید. به او بگویید که درکش می کنید و با او همدلی کنید. این کار باعث می شود که او نیز بتواند احساساتش را با شما درمیان بگذارد. این موضوع به روند پیشرفت رفتاردرمانی لجبازی کودک بسیار کمک می کند.
الگوی خوبی برای کودک باشید
اگر از کودک خود انتظار ندارید که مدام در صورت ناکام ماندن فریاد بزند، خود شما هم با اولین تنش نباید فریاد بزنید! قوانین برای همه صدق می کند. اگر قرار است الگوی رفتاری در کودک ما شکل بگیرد، باید رفتار درست را از ما ببیند. شاید این موضوع یکی از مهم ترین گزینه ها در درمان لجبازی باشد.
رابطه ای قوی با کودک ایجاد کنید
تلاش کنید از همان ابتدا با کودک خود رابطه ای درست را پایه ریزی کنید. وجود صمیمیت بین اعضای خانواده، احساس امنیت بیشتری به او خواهد داد. این کار می تواند دوره درمان کودکان لجباز را بسیار کوتاه تر کند.
صبور باشید
اگر شما کودکی را پرورش دهید که به درستی اختلال نافرمانی و لجبازی است درمان نشده باشد، بی شک کودک در تمام جنبه های زندگی دچار مشکل می شود. پس درمان و رفتاردرمانی کودک لجباز یک فرآیند سخت خواهد بود که می تواند گاهی اوقات صبر شما را لبریز کند. اما باید صبور باشید! اگر حوصله خود را برای عبور از این چالش از دست بدهید ممکن است پیامدهای این چالش بسیار سنگین باشد.
از قدرت در مقابل قدرت استفاده نکنید
اگر والدین یا یکی از بزرگترها تصمیمی بگیرد و تلاش کند که با کودک رابطه مقابله ای داشته باشد، درواقع به روند رفتاردرمانی آسیب زده و آن را کند می کند. حتی این رفتارها می تواند احساس ناتوانی شدید که بسیار آسیب زننده است به کودک القاء کند. پس از این رفتار پرهیز کنید و دست از مبارزه طلبی قدرت بردارید!
توصیه های بالا برای درمان کودک لجباز بسیار موثر خواهند بود. رسیدن به نتایج مثبت در رفتاردرمانی نیازمند انتخاب مرکزی مطمئن با پرسنلی آموزش دیده و متخصص است.. کلینیک توانبخشی طراوت با بخش های مختلف کاردرمانی، گفتار درمانی، رفتاردرمانی که در غرب تهران فعالیت می کند یکی از بهترین مراکز توانبخشی در تهران است.
مرکز رفتاردرمانی در غرب تهران
یکی از خدمات کلینیک توانبخشی طراوت، رفتار درمانی است. متخصصین رفتار درمانی در این مرکز در طول جلسات به بررسی دقیق شرایط بیمار می پردازند. پس از تشخیص ناهنجاری رفتاری و نوع اختلال، روش درمانی که مناسب شرایط بیمار است طراحی می شود. توجه داشته باشید که روش درمانی، متناسب با سن، ناهنجاری، شدت اختلال و عوامل دیگر توصیه می شود و روش های درمانی ناهنجاری های مختلف بسیار متفاوت هستند. همچنین متخصصین رفتار درمانی اصولاً در زمینه ای خاص تخصص دارند. بعلاوه، رفتاردرمانگران فعال در مرکز توانبخشی طراوت در غرب تهران افرادی باتجربه و متخصص هستند. پس می توانید به تشخیص و روش درمانی پیشنهادی آن ها اعتماد کنید. چنانچه خودتان یا یکی از عزیزانتان دچار مشکلات رفتاری هستند می توانید از خدمات این مرکز بهره مند شوید.
سخن آخر
گرچه در این مقاله به بررسی اجمالی اختلال نافرمانی و رفتار درمانی کودکان لجباز پرداختیم و ابعاد این اختلال را تا جایی که ممکن بود بررسی کردیم. اما حتماً برای تشخیص قطعی و دریافت مشاوره های درمانی نیاز خواهد بود که به پزشک و متخصص درمانگر مراجعه کنید. اگر با توجه به مواردی که به آن ها اشاره کردیم، موردی را در کودک خود دیدید حتماً به یک مرکز درمانی مطمئن و متعهد و روانشناس مراجعه کنید. کلینیک تخصصی توانبخشی طراوت (تهرانسر) با کادری مجرب و تجهیزات پیشرفته می تواند بهترین گزینه برای ارزیابی و درمان عزیزان در غرب و جنوب تهران باشد. فراموش نکنید برای بهبود سلامتی روان، جسم و ذهن کودکان باید تلاش بی وقفه ای داشته باشیم. این کار به زندگی شادتر و بهره وری بالاتر این کودکان در آینده می انجامد.
بدون دیدگاه