بازی های کاردرمانی ذهنی: راهکاری موثر برای بهبود مهارت های شناختی

بازی های کاردرمانی ذهنی به صورت تخصصی برای به چالش کشیدن و پرورش عملکرد شناختی کودکان و بزرگسالان طراحی شده اند. تبدیل جلسات سخت کاردرمانی ذهنی به یک بازی نه تنها سرگرم کننده و تفریحی است بلکه جنبه درمانی هم دارد. هدف اصلی از انجام این بازی ها در جلسات کاردرمانی ذهنی، بهبود حافظه، توانبخشی، مهارت های حل مسئله و بهبود عملکرد کلی مغز است. در این مطلب همراه ما باشید تا تاثیر کاردرمانی بر توانایی های شناختی، انواع بازی های مخصوص کاردرمانی ذهنی بزرگسالان و کودکان و نقش کاردرمانگران و خانواده ها را در اجرای این بازی ها بررسی کنیم.

کاردرمانی ذهنی چیست و چه تاثیری بر توانایی های شناختی دارد؟

کاردرمانی ذهنی یکی از رشته های توانبخشی است و در مسائل مرتبط با روان، بهبود اختلالات رفتاری، خلقی، ژنتیک، شخصیت و یادگیری کاربرد دارد. به عبارت دیگر کاردرمانی در سه حوزه ذهنی، روانی و جسمانی متمرکز است و فعالیت می کند. کاردرمانی در مسائل روان بسیار تخصصی است و نقش محوری در حمایت از افرادی دارد که شرایط سلامت روان آن ها در معرض خطر است.

کاردرمانی ذهنی در تقویت و درمان مهارت های ذهنی بسیار موثر است. در این نوع از توانبخشی ارتباط بین ذهن و جسم در نظر گرفته می شود و پس از آن بر اساس ارتباط موجود بین جسم و ذهن، برنامه مشخص و منحصر به فرد در خصوص تقویت ارتباطات طراحی و ارئه می گردد.

برخی از کودکان تحت تاثیر اختلال های گوناگون در مراحل رشدی با تاخیر مواجه می شوند. هدف کاردرمانی ذهنی این است که کمک می کند تا با کسب توانایی، اختلاف بین سن رشد و سن تقویمی کاهش پیدا کند. به عبارتی دیگر، کاردرمانگران ذهنی بر مسائل مربوط به روان و سلامتی جسم تمرکز دارند. کاردرمانی ذهنی، اتحاد روانی، ارزیابی های شناختی، فرآیندهای گروهی، استراتژی های حسی، مهارت های اجتماعی – عاطفی و همچنین مشارکت در فعالیت های یادگیری روزانه را شامل می شود.

متد شناختی (cognitive) یکی از رویکردهای بسیار موثر در کاردرمانی ذهنی است. در این روش بر جنبه های شناختی اعم از توجه، تمرکز، حل مسئله و حافظه و رفع موانع در انجام فعالیت های طبیعی تمرکز می شود. کاردرمانگر در این روش برای بهبود زندگی فرد، ممکن است تغییراتی در محیط زندگی و کاری شخص بدهد. همچنین در این رویکرد توانبخشی بر بالا بردن کیفیت زندگی فرد تاکید می شود و به همین منظور آموزش هایی در حوزه های مختلف مانند آمادگی شغلی، مهارت های زندگی، آشپزی درمانی، حوزه های مالی و موارد بسیار دیگر برنامه ریزی و اجراء می شوند.

از طرف دیگر تکنیک کاردرمانی ذهنی به بیماران کمک می کند تا الگوهای تخریب گر ذهنی خود را به چالش بکشند و تغییر دهند. برای این که مغز بیمار به چالش کشیده شود از فعالیت هایی مانند جور کردن پازل های مختلف، بازی با کلمات، یادگیری یک مهارت یا زبان جدید استفاده می شود. این فعالیت های بازسازی شناختی محرکی بسیار عالی برای مغز هستند. این کارها که در قالب یک برنامه روزانه و به صورت مداوم انجام می شوند، ایجاد احساس موفقیت، جلوگیری از زوال عقل و حفظ عملکردهای شناختی را در پی دارند.

چرا بازی های کاردرمانی ذهنی برای افراد با اختلالات شناختی مهم است؟

خوب است بدانید، بازی های کاردرمانی ذهنی فقط برای گذراندن وقت طراحی نشده اند، بلکه یک روش بسیار قدرتمند برای تقویت جنبه های مختلف عملکرد شناختی به شمار می آید. اینگونه فعالیت ها می توانند حس بهزیستی ذهنی را بهبود بخشیده و توانایی تمرکز، توجه و مهارت های حل مسئله را افزایش دهند. در ادامه به مهم ترین مزایای این بازی ها برای افراد می پردازیم.

• بهبود عملکرد شناختی

همان طور که قبلاً ذکر کردیم عملکرد شناختی طیف وسیعی از از فرآیندهای ذهنی مانند تمرکز و حافظه را در برمی گیرد. همچنین حل مسائل مختلف، تصمیم گیری و درک زبان هم در عملکرد شناختی دسته بندی می شوند. در این میان بازهای کاردرمانی ذهنی کمک می کنند که مغز به چالش کشیده شود و درنتیجه فعال مانده و رشد عصبی با این بازی ها و فعالیت ها تحریک می شوند. درواقع، این بازی ها مغز را تمرین می دهند و با حفظ یا بهبود عملکردهای شناختی، انجام فعالیت های روزانه با کیفیت بالاتری صورت می گیرند.

• تقویت حافظه

حافظه قسمتی بسیار ضروری از توانایی های شناختی ما به شمار می رود. ما با حافظه می توانیم تجربیات گذشته را به خاطر بسپاریم. همچنین حافظه این امکان را به ما می دهد که در زمان حال زندگی کرده و برای آینده مان برنامه ریزی کنیم. بازی های کاردرمانی ذهنی که نیاز به شناسایی و یادآوری دارند، به تقویت حافظه و کارآمدی آن کمک می کنند. این بازی ها طوری طراحی شده اند که حافظه کوتاه مدت را بهبود داده و به فعالیت حافظه بلند مدت کمک می کنند.

• تقویت انگیزه و روحیه فرد

اگرچه عملکرد شناختی فواید ویژه ای دارد، اما نقش بازیهای طراحی شده در کاردرمانی ذهنی و تاثیر مثبت آن ها بر روحیه و انگیزه فرد بر کسی پوشیده نیست. یک بازی چالش برانگیز یا یک پازل می تواند حس موفقیت و رضایت مندی فردی را افزایش دهد. درنتیجه با افزایش عزت نفس و کاهش احساس افسردگی و اضطراب به فرد بیمار کمک می شود.

انواع بازی های کاردرمانی ذهنی: از تمرینات ساده تا فعالیت های پیچیده

انجام بازی هایی که در کاردرمانی ذهنی انجام می شوند را می توان به صورت روتین و رومزه انجام داد. این بازی ها سرگرم کننده و مفید هستند و اگر به صورت یک برنامه روزانه و حفظ تعادل بین چالش و لذت، برنامه ریزی شده باشند می توانند در زندگی روزمره بسیار موثر عمل کنند. کاردرمانگر، بازی ها را ترکیب و سطح دشواری آن ها را طوری نگه می دارد که همیشه لذت بخش و مفید باشند.

همچنین انواع بازی ها در برنامه گنجانده می شوند تا روی مهارت های شناختی مختلف کار شود. مثلاً بازی های مربوط به تقویت حافظه، پازل و بازی های استراتژیک به صورت متناوب انتخاب و انجام می شوند. در هنگام بازی توصیه می شود از اضطراب دوری نمایید، چراکه هدف این برنامه ها تقویت عملکرد شناختی است که در عین حال بایستی سرگرم کننده هم باشند. در ادامه به ۷ بازی کاربردی در کاردرمانی ذهنی اشاره می کنیم:

۱. بازی حافظه

این بازی با ورق است که در آن همه کارت ها به صورت و رو به پایین روی میز قرار می گیرند. بازیکنان هم زمان دو ورق را برمی گردانند تا درنهایت بتوانند یک جفت همسان را پیدا کنند. این بازی برای شناخت بصری و تقویت حافظه کوتاه مدت بسیار مناسب است. چراکه باید به خاطر بیاورید کارت های مورد نظر در کجا قرار دارند. علاوه بر این گذاشتن کارت ها و برداشتن آن ها نوعی تمرین مهارت حرکتی ظریف است. این بازی برای کاردرمانی ذهنی، جلسات کاردرمانی ام اس و برای کاردرمانی پارکینسون هم مناسب است.

۲. سودوکو، پرکاربردترین بازی های کاردرمانی ذهنی

سودوکو شبیه پازل است، با این تفاوت که باید به جای تصویر، اعداد را در موقعیت های مناسب قرار دهید. سودوکو در بازی های کاردرمانی ذهنی، مهارت های حل مسئله و استدلال منطقی بسیار پرکاربرد است و می تواند افراد را به چالش بکشد. هدف از این بازی این است که یک شبکه ۹ در ۹ را به صورتی با اعداد مناسب پر کنید که هر ستون، هر ردیف و هر یک از مربع های ۳ در ۳ شامل همه اعداد از ۱ تا ۹ باشند. این بازی برای تقویت عملکرد ذهن و بهبود تمرکز فوق العاده است.

۳. بازی جستجوی کلمات

یافتن کلمات پنهان شده در شبکه ای از حروف، به بازی جستجوی کلمات شناخته می شود. این بازی برای افزایش توانایی های بصری و تشخیص الگو بسیار مناسب است. بازیکنان بایستی کلمات صحیح را در مجموعه ای از حروف تشخیص دهند. به این ترتیب راهی عالی برای گسترش دایره لغات و تقویت حافظه پیدا می کنید.

۴. بازی های کاردرمانی ذهنی پیچیده، حل پازل

تکمیل پازل یک فعالیت ذهنی به تمام معنا جذاب است و نیاز به مرتب کردن قطعات و تعیین محل قرار گرفتن آن ها در تصویر بزرگ تر دارد. این بازی می تواند مهارت هوش فضایی مغز را تقویت کند. به این ترتیب، کاردرمانگر با تمرین این بازی در جلسات کاردرمانی ذهنی، توانایی های حل مسئله در بیمار را تقویت کرده و بهبود می بخشد. علاوه بر این حل پازل را می توان نوعی مراقبه و مدیتیشن که به کاهش استرس و افزایش تمرکز کمک می کند در نظر گرفت.

۵. جدول کلمات متقاطع

جدول کلمات متقاطع بازیکنان را چالش می کشد تا بر اساس مجموعه ای از سوالات و سرنخ ها، شبکه ای از مربع های سفید و سیاه را با کلمات مناسب پر کنند. این بازی دایره واژگان و یادآوری کلمات را افزایش می دهد. همچنین مهارت های تفکر انتقادی و حل مسئله را هم برای یافتن پاسخ درست تقویت می کند. لازم به یادآوری است که این بازی برای افراد مسن در جلسات کاردرمانی ذهنی، بر روی تقویت حافظه بلند مدت این عزیزان بسیار موثر عمل کرده است.

۶. بازی یکپارچه سازی حسی

این بازی شاید خیلی جالب و سرگرم کننده نباشد، اما یکپارچه سازی حسی یکی از پرکاربردترین فعالیت ها در جلسات کاردرمانی ذهنی است. این بازی ها در نهایت بر عملکرد روزانه کودک، مانند رشد اجتماعی، عزت نفس و توانایی های یادگیری او تاثیر بسزایی می گذارد. به عنوان مثال بازی جعبه اسباب بازی های فرزندتان، یکی از این بازی هاست. ابتدا یک جعبه از همه اسباب بازی ها با بافت ها و وزن های مختلف پر کنید تا فرزندتان خودش آن را کاوش کند. با گشت و گذار در این جعبه و لمس اسباب بازی های مختلف با جنس و بافت متنوع، کودک حواس پنجگانه خود را به کار می گیرد. دقت داشته باشید که این بازی نقش بسیار مهمی در تقویت مهارت حرکت ظریف کودکان ایفاء می کند. این بازی برای کودکان ۳ تا ۵ سال از بازی های برتر کاردرمانی ذهنی است.

۷. مکعب روبیک

این پازل سه بعدی که هوش فضایی و مهارت حل مسئله را به چالش می کشد، یکی از بازی های کاردرمانی ذهنی است که هماهنگی دست و چشم را هم بهبود می بخشد. در این بازی همچنین بازیکنان استراتژی ها و راه حل های مختلف را یاد گرفته و به خاطر می سپارند. درنتیجه، کاردرمانگرها از این مکعب جادویی برای تقویت تفکر انتقادی، مهارت حرکتی ظریف، حل مسئله، تمرکز و حافظه در جلسات کاردرمانی ذهنی کمک می گیرند.

همچنین، بازی های فکری، من پیدا می کنم، بازی دبرنا یا بینگو، توپ بازی با دست، توپ بازی با پا، استخر توپ، کارکردن با چراغ قوه، نخ کرده مهره در شکل ها و اندازه های مختلف، بازی میله و حلقه، ساختن کاردستی با کاغذ، آموزش گره زدن، باز و بسته کردن دکمه و قیچی کردن، آب بازی و خاک بازی نمونه هایی دیگر از بازی های متنوعی هستند که در کاردرمانی ذهنی طراحی و استفاده می شوند. کلیه فعالیت ها و بازی ها در مرکز توانبخشی طراوت در غرب تهران از ساده تا پیچیده طبق ارزیابی های کاردرمانگر متخصص و تیم حرفه ای کاردرمانی ذهنی طراحی شده و به صورت برنامه ای مدون اجراء می شوند.

چگونه بازی های کاردرمانی ذهنی می تواند تمرکز و توجه را بهبود بخشد؟

در کاردرمانی ذهنی از انواع بازی ها برای کمک به مبتلایان به اختلال کمبود توجه، بیش فعالی، طیف اوتیسم، اختلال یادگیری و سندورم داون استفاده می کنند. در این روش درمانی تلاش می شود که میزان تکانشگری را کاهش دهند و سطح توانایی در کنترل پرخاشگری را هم تغییر بدهند. در واقع، بازی های کاردرمانی ذهنی برای تقویت دستورپذیری، بهبود برقراری ارتباط، بهبود حافظه، بهبود عملکردهای شناختی و ریشه یابی موانع ایجاد اختلال در یادگیری و توجه بسیار تاثیرگذار عمل می کنند. در ادامه به معرفی چندین مورد از این بازی ها که می توانند توجه و تمرکز را بهبود بخشند می پردازیم.

بازی های کاردرمانی ذهنی، بازی ژله و کره بادام زمینی برای افزایش توجه و تمرکز

برای انجام این بازی باید دور یک داره بنشینید. دو توپ، یکی نشانگر کره بادام زمینی و توپ دیگر نشانه ژله است. در این بازی توپ کره بادام زمینی را بایستی برای نفر دیگری پرتاب کنید و توپ ژله را باید بغلطانید. در این بازی هر کسی که توپ کره بادام زمینی را دریافت می کند باید آن را برای نفر روبرویی خود در داخل دایره پرتاب کند و هر فردی توپ ژله ای را دریافت می کند آن را برای نفر دیگری در داخل دایره روی زمین بغلطاند. هدف از این بازی افزایش و بهبود تمرکز و توجه است.

بازی آدم برفی در حال آب شدن

این بازی برای افزایش توجه و تمرکز طراحی شده است و به والدین پیشنهاد می شود آن را با کودک خود انجام دهند. کودک در ابتدا بایستی نقش آدم برفی را بازی کند و بر اساس نشانه هایی که از طرف والدین گفته می شود بدن خود را منقبض یا شل کند. مثلاً وقتی بزرگسالان با نشانه هایی می گویند که هوا آفتابی است، آدم برفی باید خود را شکل کند یعنی در حال آب شدن است. زمانی هم که گفته می شود هوا ابری است، آدم برفی باید خود را منقبض کند. در این بازی توجه و تمرکز بر اساس دقت بر نشانه ها افزایش پیدا می کند.

بازی سیمون می گوید در کاردرمانی ذهنی

در این بازی، رهبر بایستی اقدامات و فعالیت هایی را انتخاب کند و سایر کودکان از وی تقلید کنند. این بازی برای افزایش تمرکز و توجه کودکان بسیار عالی و مفید است. علاوه بر این، این بازی می تواند باعث کنترل رفتارهای تکانشی در کودکان هم شده و مهارت هایی مانند تقلید و بسیاری دیگر از مهارت های هیجانی را هم در آن ها تقویت کند.

در این بازی کودکان باید به دقت به رهبر گوش بدهند و زمانی که کاری را انجام می دهد اما چیزی نمی گوید، نباید آن را دنبال کنند. اگر از دو گروه با دو رهبر متفاوت این بازی را ادامه دهید بهتر است. یعنی زمانی که کودکی به درستی دستورات را دنبال نمی کند به جای اینکه او را از بازی اخراج کنید او را وارد گروه دیگر کنید تا از یک رهبر دیگر پیروی کرده و دستورات او را انجام دهد.

همچنین می توانیم به سایر بازی های کاردرمانی ذهنی که در این درمان از آن ها استفاده می شود اشاراتی کنیم. مانند:

• بازی چراغ قرمز – چراغ سبز
• بازی فریز یا یخ زدن برای افزایش توجه و تمرکز
• بازی رهبری ارکستر
• بازی ضربات طبل

توصیه می کنیم برای بدست آوردن اطلاعات بیشتر در خصوص بازی هایی که برای افزایش تمرکز و توجه مفید هستند، از خدمات مشاوره در وب سایت و کلینیک تخصصی توانبخشی طراوت در این زمینه استفاده کنید و از مزایای این خدمات بهره مند شوید.

نقش خانواده و مربیان در اجرای بازی های کاردرمانی ذهنی

فراموش نکنید که خانواده ها می توانند در روند بهبودی کودکان نقش کلیدی را بازی کنند. همواره تعامل بین کودکان و خانواده های آن ها پیچیده بوده است. حتی گاهی اوقات مشکلاتی که در کودکان می بینیم، نشان دهنده این است که در خانواده مشکل وجود دارد. همچنین ممکن است به دلیل مشکلات کودک، خانواده دچار چالش و پریشانی شود. درنتیجه وقتی خانواده ها و کودکان با هم در درمان مشارکت می کنند، رسیدن به نتایج و بهبودی هم سریع تر اتفاق می افتد.

کاردرمانگرها، گفتاردرمانان، رفتاردرمان ها و بازی درمانگران می توانند در مورد چگونگی و زمان درگیر کردن برخی اعضای خانواده یا همه آن ها را در بازی درمانی تصمیم گیری کنند. درمانگر می خواهد که این امکان در اختیار او قرار بگیرد که بتواند با اولیاء و مراقبین کودک به طور منظم ارتباط برقرار کند. این کار به شناسایی مشکلات و طراحی برنامه هایی برای روند درمان کمک فراوانی می کند. مشارکت مستقیم والدین یا مراقبین کودک و یا مشارکت تمام اعضای خانواده در بازی درمانی، در روند بهبود کودک نقش بسیار مهمی دارد.

سخن آخر

در این مقاله به معرفی بازی های کاردرمانی ذهنی در زندگی روزمره پرداختیم که برای سلامت شناختی بسیار مفید و لذت بخش هستند. توضیح دادیم که هر بازی می تواند به صورت منحصر به فردی برای تقویت مهارت های شناختی تاثیرگذار عمل کند. یادآور شدیم که این بازی ها علاوه بر این که می توانند سرگرم کننده باشند، در عین حال جنبه های درمانی هم دارند.

پس این بازی ها را امتحان کنید و تغییرات مثبت در عملکرد شناختی و چابکی ذهن خود را مشاهده کنید. در این راه می توانید از مشاوران و متخصصان کلینیک توانبخشی طراوت (تهرانسر) راهنمایی و کمک گرفته، عملکرد ذهن خود را تقویت کنید و درمان و تفریح را با هم تجربه کنید.