بازی درمانی کودکان کم توجه یکی از رویکردهای درمانی است که برای کودکان بیش فعال و برای افزایش تمرکز توصیه می شود. امروزه شاهد هستیم که شیوع بیش فعالی یا ADHD رو به افزایش است و والدین و متخصصین ساعت های زیادی برای پیدا کردن بازی برای این کودکان وقت صرف می کنند. والدین پیدا کردن سرگرمی هایی که برای تمرکز و نقص توجه کودکان بیش فعال مفید باشد را به مصرف داروهای روانپزشکی برای فرزند خود ترجیح می دهند. البته دارو دارمانی می تواند اثراتی موقت در پی داشته باشد، فلذا رویکرد درمان های روانشناختی و غیردارویی بسیار ضروری بوده و مورد استقبال قرار گرفته است. در این مقاله به دلایل کم توجهی و نشانه های بیماری اشاره می کنیم و همچنین به نقش بازی درمانی و معرفی ۶ بازی موثر برای این کودکان می پردازیم. با ما همراه باشید تا بتوانید از این بازی ها برای کودکان خود استفاده کنید.
دلایل و نشانه های کم توجهی در کودکان
تاثیرگذارترین و مهم ترین عامل شناخته شده در بروز اختلال کم توجهی، عامل وراثت و ژنتیک گزارش شده است. سیستم عصبی در این کودکان، تکامل نیافته و قسمت هایی از این سیستم که مربوط به تمرکز، کنترل و تنظیم فعالیت های حرکتی و رفتاری هستند، نقص های کوچکی دارند. از علت هایی دیگری که برای این بیماری ذکر شده است، آسیب ها و صدماتی است که در دوران بارداری به دلایل گوناگونی مانند اختلالات روحی مادر و تغذیه نامناسب به سیستم عصبی و مغز جنین وارد شده است. نقش عوامل محیطی و تاثیرات آن ها هم می تواند یکی دیگر از ریشه های اختلال توجه در کودکان باشد.
نشانه ها و علائم این اختلال در کودکان شامل موارد زیر است:
- انجام فعالیت ها و تحرکات بیش از حد معمول
- عدم تمرکز و دقت در هنگام انجام فعالیت ها، حتی برای زمان های کوتاه
- فراموشی های مداوم در انجام کارهای ساده روزانه
- اقدامات عجولانه و انجام تصمیم ها بدون تامل و تفکر
- نداشتن صبر در رسیدن به نتایج
- رفتارهای پرخاشگرانه
- انجام حرکات و رفتارهای لحظه ای و آنی
- پرحرفی های بیش از حد و تکانشی بودن فرد
- انجام کارهای خطرناک، بدون پیش بینی و توجه به پیامدهای آن
- رفتارهای بی ادبانه، عدم رعایت نوبت، قطع کردن صحبت های دیگران
- بازی با انگشتان و دست ها یا اشیایی که در اطراف هستند، به جای تمرکز بر انجام کارها مانند درس خواندن یا گوش دادن به درس
- عدم برنامه ریزی و ساماندهی مسئولیت ها و وظایف
- پیروی نکردن از دستورات والدین، معلمان و مربیان
- گم کردن وسایل و لوازم شخصی به صورت مداوم
- بروز واکنش های ناگهانی در هنگام شادی یا ناراحتی
- عدم کنترل استرس و افکار بیهوده
- بی توجه بودن به خواسته و نظر افراد در کارهای گروهی و تیمی
- پرت شن حواس در اثر کوچگترین تغییرات در محیط اطراف
- بی حوصله بودن و بی قراری در زمان هایی که اتفاق خاصی نیافتاده
- به راحتی عصبانی شدن و از کوره در رفتن
بازی درمانی چیست و چگونه به کودکان کم توجه کمک می کند؟
بازی درمانی روشی است که در آن از بازی برای کشف و مقابله با مسائل روانی استفاده گسترده ای دارد. این روش می تواند به کودکان کمک کند تا در قبال رفتارها مسئولیت پذیری بیشتری داشته باشند. از طرفی به کودکان کمک می کند تا استراتزی های موفق تری در زمان روبرو شدن با شرایط مختلف زندگی داشته باشند. این روش درمانی همچنین به آن ها می آموزد که راه حل های جدید و خلاقانه تری برای مشکلات داشته باشند و در عین حال احترام خود و دیگران را حفظ کنند. درحقیقت، بازی درمانی تعادلی بین بازی نمادین و بیان زبانی می پردازد، به صورتی که متناسب سن کودک بوده و برای آن ها مفید هم باشد. بازی درمانی می تواند به طور گسترده در درمان مشکلات عاطفی و اختلالات رفتاری کودکان استفاده شود، زیرا به طور کامل قادر است نیازهای آن ها را برآورده سازد.
برای کودکان کم توجه یا کودکانی که از بدرفتاری و بی توجهی رنج می برند، این روش درمانی بسیار مفید است. همچنین برای مقابله با اضطراب، استرس، عصبانیت و رفتارهای چالش برانگیز این روش درمانی توصیه می شود. کودک بیش فعال، معمولاً نمی تواند یک بازی یا فعالیت را تا آخر به سرانجام برساند و نیمه کاره رها می کند. اما دقت داشته باشید که به هر حال کودکان در سنین مدرسه بایستی برای یادگیری درس های خود و انجام تکالیف خود به حدی از توجه و دقت نیازمند هستند. پس اگر کودک نتواند توجه و تمرکز خود را کنترل کند، در یادگیری و انجام تکالیفی مانند خواندن، نوشتن و ریاضیات با مشکل مواجه می شود.
نکته ای که لازم است به آن اشاره کنیم این است که برای کودک بیش فعال چیزی سخت تر از این نیست که از او بخواهید کاری انجام دهد که به توجه و تمرکز نیاز داشته باشد. اگر به او بگویید این مسئله ریاضی را باید حل کنیم؛ او حاضر است هر کاری به غیر از تمرکز روی آن مسئله را بکند. در هر حال ممکن است برخی کودکان هم زمان با بازی درمانی نیاز به درمان های دارویی هم داشته باشند. بازی هایی مانند راه رفتن روی تخته های تعادل، پازل، مسدود کردن نخود و لوبیا و ساخت خانه، نقاشی و فعالیت های بدنی در درمان اختلال بیش فعالی و کمبود توجه و تمرکز بسیار موثر هستند. بازی هایی مانند پازل موجب تمرکز مبتلایان می شود و حتی می تواند مشکل عدم یادگیری در این کودکان را برطرف کند.
از طرفی دیگر، استفاده از مداد رنگی و نقاشی هم راه دیگری برای درمان کودک بیش فعال و فقدان توجه است. در بازی درمانی برای این کودکان از بازی ها و شیوه های کم خطر استفاده می شود. همچنین برای بالا بردن تمرکز و دقت در این کودکان می توان از یک صفحه مجله ورزشی استفاده کرد و از کودک خواست تا دور کلمه ای مانند توپ را دایره بکشد. بازی های پرشی که در آن ها پریدن زیاد است برای کنترل انرژی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی بسیار مفید است. توجه داشته باشید برای کمک گرفتن از انواع روش های درمانی مانند بازی درمانی، بهتر است به دنبال یک متخصص باتجربه بگردید.
نقش بازی های تعاملی در تقویت تمرکز کودکان
در بازی درمانی کودکان کم توجه از گروه های کوچک برای آموزش اصول و مهارت های اولیه بازی درمانی کودک محور و بازی های تعاملی استفاده می شود. درواقع، بازی به عنوات یک وسیله برای افزایش و تسهیل ارتباط بین ککودک و والدیا مراقبین یا همسالان به کار گرفته می شود. تحقیقات نشان داده است که بازی درمانی نقش موثری در کاهش شدت علائم بیش فعالی همراه با کمبود توجه، خطاهای پاسخ دهی و حتی افزایش زمان پاسخ دهی می شود. درنتیجه، می توان از بازی درمانی به عنوان یک روش درمانی بسیار موثر برای کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD نام برد.
اهدافی که در بازی های تعاملی به دست می آید شامل موارد زیر است:
- بهبود تعاملات خانواده و ابراز محبت
- تقویت رابطه والد، مراقبین و کودک. همچنین موجب افزایش حس اعتماد، امنیت و نزدیکی بین کودک و اطرافیان می شود.
- مقابله و بهبود استرس و حل مشکل
- افزایش چشمگیر سطح شادی و لذت بین والد، مراقبین و کودک
- کاهش بی حوصلگی در ک.دک مبتلا به اختلال کم توجهی و تمرکز
- ارتقاط ارتباطات اجتماعی
- فرصت برای آموزش و یادگیری
چگونه بازی درمانی به بهبود مهارت های شناختی کمک می کند؟
بازی درمانی کودکان کم توجه می تواند در بهبود مهارت های اجتماعی، شناختی و حرکتی آن ها تاثیر بسزایی داشته باشد. برخی از این بازی ها درمانی، شامل بازی های حرکتی، بازی های تعاملی، بازی های تمرکز و بازی های خلاقیت هستند. هدف از این بازی ها، بهبود مهارت های تمرکز و توجه، کنترل حرکتی، تعامل اجتماعی و مهارت های ارتباطی کودکان بیش فعال است. همان طور که قبلاً اشاره کردیم کودکان از طریق بازی یاد می گیرند و می توانند جهان و جایگاه خود را درک کنند. در بازی تراپی، کودکان آزاد هستند احساسات درونی و عمیق ترین احساسات خود را به نمایش می گذارند و اسباب بازی ها به عنوان نماد عمل کرده و معنای بیشتری پیدا می کنند.
یادآوری می کنیم که در بازی درمانی کودکان کم توجه تحت مراقبت هستند و می توانند بدون این که تحت فشار قرار بگیرند در زمان خود و با روش ارتباطی خود، احساساتشان را به اشتراک بگذارند. بازی درمانی بسته به درمانگر و نیازهای منحصر به فرد کودک متفاوت است و برای شروع، درمانگر معمولاً کودک در حال بازی را مشاهده می کند و ممکن است با اطرافیان کودک گفتگویی داشته باشد. پس از ارزیابی کامل است که درمانگر برخی اهداف درمانی را تعیین و برنامه ای برای چگونگی ادامه آن طراحی می کند.
بازی درمانگران توجه کامل به نحوه برخورد کودک و جدا شدن از والدین و اطرافیان، نحوه بازی به تنهایی و حتی واکنش آن ها در هنگام بازگشت والدین و اطرافیان دارند. در روش درمان کودک بیش فعال از بازی برای نشان دادن ترس ها و اضطراب ها به عنوان یک مکانیسم تسکین دهنده برای درمان و حل مشکل استفاده می کنند. همچنین از اهداف بازی درمانی می توان به آموزش حل تعارض، ترویج و بهبود پویایی خانواده، کنترل و بهبود پرخاشگری، لجبازی اشاره کرد. در ادامه به سایر فواید بازی درمانی شناختی – رفتاری برای کودکان کم توجه که پس از اتمام جلسات بازی درمانی گزارش شده است، اشاره می کنیم:
- قبول مسئولیت بیشتر در مورد برخی از رفتارها
- توسعه مهارت های خلاقانه حل مسئله و استراتژی های مقابله ای
- همدلی و احترام به دیگران
- احترام به خود
- یادگیری تجربه و بیان کامل احساسات
- مهارت های اجتماعی قوی تر
- تقویت مهارت های دست روزی
- تقویت مهارت های کلامی
چرا بازی درمانی برای کودکان کم توجه موثر است؟
بدون شک، بازی درمانی یک روش بسیار موثر برای افرادی است که به ADHD و اختلال نقص توجه مبتلا هستند. این روش درمانی همان طور که قبلاً اشاره کرده ایم، غیرمستقیم است و از طریف بازی ها و فعالیت های خلاقانه می تواند ارتباطات اجتماعی، توانایی های توجه، حافظه، عصبانیت و پرخاشگری و حتی توانمندی های اجرایی این دسته از کودکان را تقویت و بهبود بخشد. درواقع، بازی درمانی دریچه ای است برای ورود به اضطراب ها و ترس های این دسته از مبتلایان که می تواند برای برای برقراری ارتباط، ارزیابی و درمان بسیار قدرتمند عمل کند.
بازی درمانی برای کودکان کم توجه این پتانسیل را دارد که به این کودکان کمک کند تا مهارت های تایید کننده و تقویت کننده زندگی مانند مقابله، را بیاموزند و رشد دهند. حتی در بازی است که این کودکان با یک دیدگاه جدید به خود و محیط روبرو می شوند و قدرت تاب آوری خود را افزایش می دهند. به این ترتیب بازی درمانی می تواند با استفاده از زبان تشویق، مهارت های حرکتی ظریف و درشت این کودکان را هم بهبود می دهد. در بسیاری از مراکر توانبخشی علاوه بر بازی درمانی برای کودکانی با نیاز های ویژه از کاردرمانی، گفتار درمانی و رفتار درمانی هم استفاده می کنند.
در مجموع می توان این طور بیان کرد که درمان کودک بیش فعال در اطاق امن بازی درمانی می تواند منجر به تقویت قدرت تصمیم گیری، کاهش تکانشی بودن و برطرف کننده احساسات پرت کننده حواس شده و کودک را قادر می سازد که احساسات خود را شناخته، پردازش و حل کند. این کار موجب می شود که کودک بتواند بدون این که حواسش پرت شود به انجام تکالیف درسی خود بپردازد. نکته قابل ذکر این که، بازی درمانی فقط برای بچه ها نبوده و نوجوانان و بزرگسالان هم ممکن است برای بیان احساسات درونی خود با کلمات مشکل داشته باشند.
لیست بازی درمانی برای کودکان کم توجه
۶ بازی موثر برای درمان کودک بیش فعال و کم توجه عبارتند از:
۱.بازی با لیوان آب در درمان کودک بیش فعال
یک لیوان آب سرخالی را به کودک می دهیم و از او می خواهیم مسافتی حدود یک متر را با این لیوان برود و برگرد. باید موضاظب باشد که آب از لیوان نریزد. این بازی برای حفظ تعادل، تمرکز، حفظ تعادل بین دست و پا و چشم کودک موثر است و باعث می شود که نوشتن از روی کتاب را برای کودک ساده تر کند. پس از چند روز، به یک رمحله سخت می رویم و از کودک می خواهیم که با همان لیوان آب از سه یا چهار پله پایین برود.
۲.بازی درمانی کودکان کم توجه با فوت کردن شمع
از کودک می خواهیم شمعی را که روشن کرده ایم را فوت کند. بدون خاموش شدن شعله! یعنی فقط شعله شمع حرکت کند ولی خاموش نشود. این بازی ممکن است برای بچه ها سخت باشد اما با تمرین و تشویق موفق به انجامش می شوند.
۳.بازی درمانی کودکان کم توجه با بازی با برگ کاغذ
برای افزایش تمرکز در خوب گوش کردن و نوشتن دیکته در کودکان ADHD، می توانیم از این بازی استفاده کنیم. به این صورت که یک برگ کاعذ را جلوی دهانمان می گیریم و کلمه ای را به آرامی می گوییمو سپس از کودک می خواهیم که آن کلمه را به ما بگوید. منظور ما از گفتن کاغذ جلوی دهان، جلوگیری از لب خوانی و عدم توجه و دقت به خوب گوش دادن کودک است.
۴.راه رفتن روی جدول برای درمان کودک بیش فعال
با کودک روی مسافتی را روی جدول کنار کوچه و خیابان راه بروید و از او بخواهید دست های خود را باز نگه دارد. این بازی به حفظ تعادل و تمرکز کودک کمک زیادی می کند.
۵.بازی با توپ تخم مرغی در بازی درمانی کودکان کم توجه
یک توپ تخم مرغی را روی میزی به طول تقریباً یک متر بگذارید. شما در یک طرف میز و کودک در سمت دیگر میز بنشینید و این توپ را با کمک فوت کردن به سمت مقابل هدایت کنید. توپ نباید به جای دیگری برود و اگر هم رفت، بایستی با کمک فوت، آن را به مسیر درست هدایت کنید.
۶.نقش بازی های حرکتی در بازی درمانی کودکان کم توجه
این بازی های شامل فعالیت های بدنی مانند پریدن، لی لی ، بازی با توپ و دویدن می شوند. در این بازی ها، کودک از اندام های مختلف بدن خود استفاده می کند. این بازی هماهنگی و قدرت عضلانی، کاهش تنش، بهبود تعادل و کاهش اضطراب در کودکان و نوجوانان را در پی دارد. همچنین این بازی ها می تواند به تخلیه انرژی کودک کمک کند.
دقت کنید، گرچه این بازی ها ساده به نظر می رسند اما برای درمان کودکان کم توجه و بیش فعال بسیار موثرند. این بازی ها بر روی مغز تاثیر مستقیم دارند و باعث ایجاد تمرکز، دقت و تقویت حافظه آن ها می شوند. می توانیم بازی ها را برای این که کودکان کم توجه، زود خسته می شوند در فضایی شاد و پویا برگزار کنیم.
مرکز بازی درمانی کودکان در غرب تهران
در مراکز توانبخشی از جمله در کلینیک توانبخشی و بازی درمانی کودکان در غرب تهران (کلینیک طراوت تهرانسر)، درمانگر بسته به موقعیت، کودک را به سمت روش های خاصی از بازی هدایت می کند و اجازه می دهد تا کودک خودش انتخاب کند. راه های بسیاری وجود دارد که درمانگر می تواند از بازی درمانی کودکان کم توجه برای شناخت کودک و کمک به او و مشکلاتش استفاده کند. بازی درمانی این کودکان توسط متخصصین و درمانگران باتجربه انجام می شود. این مرکز با داشتن درمانگران آموزش دیده، از زمان بازی برای مشاهده و کسب بینش در خصوص مشکلات استفاده می کند.
فراموش نکنید یکی از کارهای درمانگران در این مرکز، کمک به کودک برای کشف احساسات است و مقابله با آسیب های حل نشده است. این مرکز با توان خدمات رسانی به عزیران در غرب و جنوب تهران، فعالیتی مداوم داشته و بهترین برنامه ها و تکنیک های درمان کودکان بیش فعال را در دسترس خانواده ها و مراکز آموزشی می گذارد. برای تماس با مشاورین و متخصصین درمانگر این مرکز، راه های تماس از طریق وب سایت و تلفن همواره در دسترس است.
سخن آخر
در این مطلب اشاره کردیم که بازی درمانی برای کشف و مقابله با مسئل روانی استفاده می شود و می توان از آن به تنهایی به ویژه برای بازی درمانی کودکان کم توجه یا همراه با سایر روش های درمانی و داروها استفاده کرد. برای این که بهترین نتیجه را از بازی درمانی بگیرید، به دنبال یک مرکز ارائه دهنده خدمات بازی درمانی مجهز که دارای مجوز و است و از کادری با تجربه در حیطه کاری روانشناسی برخوردار است بهره مند شوید. برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص بازی درمانی برای کودکان بیش فعال و روش های آن و مشاوره با کارشناسان مرکز توانبخشی، کاردرمانی، گفتار درمانی و رفتار درمانی طراوت تهرانسر تماس بگیرید.
بدون دیدگاه