گفتاردرمانی در شکاف کام

گفتاردرمانی شکاف کام و لب یا لب شکری ازجمله مداخلات تخصصی است. این نقص برای والدینی که کودکانی دارند که از این مشکل رنج می برند دغدغه بزرگی است. تولد نوزادی با شکاف کام می تواند ناراحت کننده باشد. اما خبر خوب این که، نگران نباشید! چون شکاف لب و کام قابل اصلاح است. چرا که جراحی و گفتار درمانی می توانند در کنار هم کودک را به سطح بسیار خوبی از عملکرد و ارتباط اجتماعی برسانند.

در این مطلب همراه ما باشید تا اطلاعات بسیار گسترده تری از این عارضه و روش های درمانی آن به دست بیاورید.

شکاف کام چیست؟ 

در پاسخ به این سوال باید بگوییم، شکاف کام درواقع فضای خالی یا شکافی است  که در لب بالایی یا سقف دهان (کام) ایجاد می شود. شکاف لب و کام زمانی اتفاق می افتد که ساختارهای تشکیل دهنده لب یا کام در دوران جنینی به خوبی در کنار یکدیگر قرار نگیرند.

دلایل ایجاد شکاف در لب و کام متعدد است و این اتفاق معمولاً در نتیجه فاکتورهای متفاوتی بروز می کند که نه قابل پیش بینی هستند و نه قابل پیشگیری. احتمال این که شکاف لب و کام در نتیجه کارهایی باشد که مادر در دوران بارداری انجام داده یا نداده، بسیار کم است.

درواقع، شکاف می تواند فقط در لب باشد، فقط در کام رخ دهد و یا هردو لب و کام را در بر بگیرد. گاهی اوقات شکاف کام می تواند توسط لایه ای از سقف دهان مخفی بماند که به آن شکاف کام زیرمخاطی (submucous) گفته می شود. گاهی وقت ها هم شکاف می تواند بخشی از یک سندرم باشد. سندرم یعنی علائم مختلفی که در کنار یکدیگر رخ می دهند. افراد دارای شکاف لب و کام به دلیل مشکلات ساختاری که دارند، اغلب اختلالات گفتاری و  مشکل در غذا خوردن دارند. برای بهبود وضعیت تغذیه و گفتار این بیماران، گفتاردرمانی شکاف کام راهی موثر است.

میزان شیوع لب شکری در جهان

در سراسر جهان، شکاف دهانی به هر شکل به عنوان شکاف لب و کام یا شکاف جدا شده تقریباً در هر ۷۰۰ تولد زنده یک مورد رخ می دهد. تخمین های بین المللی که به شکاف لب یا بدون شکاف کام محدود می شود از ۷.۹۴-۹.۹۲ در هر ۱۰۰۰۰ تولد زنده است. در مردان بیشتر احتمال دارد که شکاف لب تنها یا به همراه شکاف کام رخ دهد، در حالی که شکاف کام بدون شکاف لب در زنان شایع تر است.

نشانه ها و علائم لب شکری 

معمولاً شکاف در لب یا کام قبل از تولد یا بلافاصله در بدو تولد قابل شناسایی است. شکاف لب و شکاف کام ممکن است به صورت زیر ظاهر شوند:

پبش از تولد:

شکاف لب ممکن است با سونوگرافی در حدود هفته ۱۳ بارداری تشخیص داده شود. با ادامه رشد جنین، ممکن است تشخیص دقیق شکاف لب آسان تر باشد. مشاهده شکاف کام (سقف دهان) به تنهایی با استفاده از سونوگرافی دشوار است.

پس از تولد:

1. شکاف در لب و سقف دهان (کام) که یک یا هر دو طرف صورت را تحت تاثیر قرار می دهد.
2. شکافی در لب که فقط به صورت یک بریدگی کوچک در لب ظاهر می شود یا از لب از طریق لثه بالایی و کام به سمت زیر بینی امتداد می یابد.
3. شکاف در سقف دهان (داخل دهان) که بر ظاهر صورت تاثیر نمی گذارد. در هر صورت درمان شکاف کام و لب با استفاده از جراحی یا گفتاردرمانی شکاف کام، بسیار ضروری است.

علت شکاف کام و لب 

شکاف لب و شکاف کام زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌های صورت و دهان نوزاد به درستی با هم ترکیب نمی‌شوند. به طور معمول، بافت‌های تشکیل‌دهنده لب و کام در ماه‌های دوم و سوم بارداری با هم ترکیب می‌شوند. اما در نوزادان مبتلا به شکاف لب و شکاف کام، جوش خوردن هرگز اتفاق نمی‌افتد یا فقط تا حدی اتفاق می‌افتد و یک شکاف بر جای می‌گذارد.

بیشتر موارد شکاف لب و کام ناشی از تعامل عوامل ژنتیکی و محیطی است و در بسیاری از نوزادان، علت مشخصی کشف نشده است. درحقیقت، مادر یا پدر می توانند ژن هایی را به کودک منتقل کنند که باعث ایجاد شکاف می شوند. شکاف لب یا شکاف کام چه به تنهایی یا بخشی از یک سندرم (بیماری) ژنتیکی به عنوان یکی از علائم شناخته می شود. در برخی موارد، نوزادان ژنی را به ارث می برند که احتمال ایجاد شکاف را در آنها افزایش می دهد و سپس یک محرک محیطی در واقع باعث ایجاد شکاف در لب و کام می شود. گفتاردرمانی در درمان شکاف کام و لب یا لب شکری می تواند بسیار تاثیر گذار باشد.

عوامل مهم در بروز لب شکری

1. سابقه خانوادگی: والدینی که سابقه خانوادگی شکاف لب یا شکاف کام دارند با خطر بیشتری برای داشتن نوزادی با شکاف کام یا لب مواجه هستند.
2. قرار گرفتن در معرض مواد مضر در دوران بارداری: شکاف کام و لب ممکن است در زنان بارداری که سیگار می کشند، الکل مصرف می کنند یا داروهای خاصی مصرف می کنند، بیشتر رخ دهد.
3. ابتلا به دیابت: شواهد نشان می‌دهند که مادرانی که قبل از بارداری مبتلا به دیابت هستند، ممکن است خطر بیشتری برای داشتن نوزادی با شکاف لب با یا بدون شکاف کام داشته باشند.
4. چاق بودن در دوران بارداری: نوزادانی که از مادران چاق متولد می‌شوند، ممکن است در خطر بیشتری برای شکاف کام و لب قرار بگیرند.

مشکلات درمان شکاف کام و لب

کودکان مبتلا به شکاف لب با یا بدون شکاف کام، بسته به نوع و شدت شکاف، با چالش‌های مختلفی روبرو هستند. از جمله:

مشکل در تغذیه: یکی از نگرانی های فوری پس از تولد، تغذیه است. در حالی که بیشتر نوزادان مبتلا به شکاف لب می توانند با شیر مادر تغذیه کنند، شکاف کام ممکن است مکیدن را دشوار کند.

عفونت گوش و کم شنوایی: نوزادان مبتلا به شکاف کام به طور خاص در معرض خطر ابتلا به عفونت گوش میانی و کاهش شنوایی هستند.

مشکلات دندانی: اگر شکاف، لثه بالایی را درگیر کند، رشد دندان ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد.

مشکلات گفتاری: از آن جایی که کام در تولید صداها استفاده می شود، رشد گفتار طبیعی می تواند تحت تأثیر شکاف کام قرار گیرد. ممکن است گفتار بیش از حد تو دماغی به نظر برسد. گفتار درمانی کودکان از جمله مداخلات بسیار مفید در این زمینه است.

پیشگیری از بروز لب شکری

در حالی که بسیاری از موارد شکاف لب و کام قابل پیشگیری نیستند، اما این اقدامات  جهت کاهش خطر بروز لب شکری موثر هستند:

• مشاوره ژنتیک: اگر سابقه خانوادگی شکاف لب و کام دارید، قبل از بارداری به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک شما ممکن است شما را به یک مشاور ژنتیک ارجاع دهد که می تواند به تعیین خطر بچه دار شدن با شکاف کام و لب کمک کند.
• ویتامین های دوران بارداری را مصرف کنید.
• از تنباکو یا الکل استفاده نکنید. به طور کلی، مصرف الکل یا تنباکو در دوران بارداری خطر تولد نوزادی با نقص مادرزادی را افزایش می دهد.

تاثیر شکاف کام بر گفتار

در بیشتر مواقع، پزشک شکاف لب یا کام را هنگام تولد مشاهده می کند. شکاف لب ممکن است قبل از تولد در سونوگرافی نشان داده شود. البته دیدن شکاف کام در سونوگرافی سخت تر است. آگاهی از شکاف کام همیشه هم آسان نیست. ممکن است کودک شما مکیدن ضعیفی داشته باشد و مدت زیادی طول بکشد تا تغذیه شود. حتی ممکن است شیر ​​از بینی کودک شما خارج شود. این ها علائم احتمالی شکاف هستند.

یادآوری می کنیم، شکاف زیر مخاطی ممکن است باعث مشکلات تغذیه شود. ممکن است فرزند شما دارای زبان کوچک دوشاخه باشد که نشانه شکاف است. زبان کوچک قطعه ای از نرم کام است که در پشت گلو آویزان است. وقتی به پشت دهان خود نگاه می کنید می توانید آن را ببینید. در صورت مشاهده زبان کوچک دوشاخه، باید در مورد شکاف کام احتمالی با پزشک خود مشورت کنید.

همچنین در موارد دیگر، این نوع شکاف ممکن است تا زمانی که کودک شما شروع به صحبت نمی کند، ظاهر نشود. ممکن است گفتار او از بینی خارج شود. این ممکن است سرنخ وجود شکاف کام باشد. فراموش نکنید، در صورت داشتن شکاف، باید شنوایی کودک خود را هم آزمایش کنید. فرزند شما ممکن است با مایع در گوش خود مشکل داشته باشد و ممکن است دچار عفونت گوش شود. این مورد در کودکان با شکاف کام بیشتر از شکاف لب شایع است. مراجعه به گفتاردرمانی شکاف کام در کلینیک طراوت در غرب‌ تهران می تواند در ارزیابی، تشخیص و درمان کمک کننده باشد.

درمان شکاف کام و لب

اهداف درمان شکاف لب و شکاف کام، بهبود توانایی کودک در بلعیدن، صحبت کردن و شنیدن طبیعی و دستیابی به ظاهر طبیعی صورت است. درمان لب شکری به صورت تیمی و متشکل از چندین متخصص است، از جمله:

• متخصص گوش، حلق و بینی
• جراح فک و صورت
• متخصص اطفال
• متخصص ارتودنسی
• گفتاردرمانگر
• روانشناس

هر کدام از این متخصصصان توصیه ها و درمان هایی را جهت کاهش عوارض و مشکلات کودکان شکاف کام و لب ارائه می دهند. مانند:

• استفاده از سر شیشه های مخصوص جهت تغذیه نوزاد
• گفتاردرمانی شکاف کام و لب جهت کاهش مشکلات گفتاری
• ارتودنسی جهت تراز کردن دندان ها و اصلاح فک ها و هم ترازی آنها با یکدیگر
• بررسی وضعیت سلامت گوش از نظر عفونت و سطح شنوایی مناسب و تجویز وسایل کمک شنیداری مناسب (سمعک ، کاشت حلزون و…) در صورت نیاز.
• کمک به کودک جهت کنار آمدن با استرس و مشکلات اجتماعی ناشی از مشکل خود توسط روانشناس

گفتاردرمانی بیماران دارای شکاف کام

فرزند شما به خدمات تعدادی از متخصصان نیاز دارد. این تیم ممکن است شامل متخصصین زیر باشد:

• جراح پلاستیک
• دندانپزشک
• متخصص ارتودنسی
• پزشک گوش ، حلق و بینی
• پرستار
• گفتاردرمانگر
• متخصص تغذیه
• متخصص شنوایی شناسی

فرزند شما تا چند سال این تیم را خواهد دید. جراح، شکاف کام یا لب کودک شما را می بندد. این معمولاً قبل از یک سالگی فرزند شما اتفاق می افتد. دندانپزشک و متخصص ارتودنسی به صاف شدن دندان ها و فک کودک کمک می کند. گفتاردرمانگر  یا پرستار نحوه تغذیه فرزند شما را بررسی می کند. گفتاردرمانگر همچنین نحوه رشد گفتار و زبان فرزند شما را ارزیابی خواهد کرد.

متخصص شنوایی شناسی، شنوایی فرزند شما را آزمایش می کند. این تیم با هم کار می کنند تا بهترین درمان را برای فرزند شما انجام دهند. نوزادانی که شکاف لب دارند احتمالاً از شیر مادر یا از شیشه معمولی استفاده می کنند. (شیر در قسمت خلفی دهان توسط مراقب قرار می گیرد) نوزادان دارای شکاف کام ممکن است در شیردهی با مشکل مواجه شوند. به عنوان مثال، در صورت تغذیه با بطری، ممکن است به بطری یا نوک سینه مخصوص نیاز داشته باشند. توصیه شده است برای پیدا کردن بهترین بطری، با درمانگر یا سایر اعضای تیم همکاری کنید.

این تیم همچنین رشد و تغذیه فرزند شما را زیر نظر خواهد داشت. کودکی که شکاف لب دارد ممکن است مشکلات گفتاری زیادی داشته باشد. با توجه به نیاز کودک مبتلا به شکاف برای یادگیری صداها و صحبت کردن واضح به کمک گفتاردرمانگر نیاز است. برخی از کودکان با نرم کام خود مشکل دارند. کام نرم باید برای لمس پشت گلو حرکت کند. با این کار فضای بین دهان و بینی ما بسته می شود. ما باید این کار را انجام دهیم تا بیشتر صداها از دهان ما خارج شوند. برخی از صداها مانند “م” و “ن” از بینی ما خارج می شوند و نرم کام باید برای این صداها باز بماند.

درنتیجه، برای کمک به بهبود وضعیت حرف زدن در کودکان مبتلا به ناهنجاری لب شکری و برای کاهش عوارض این نقص، نیاز به گفتاردرمانی شکاف کام بسیار ضروری است.

چرا کودکان مبتلا به شکاف کام باید گفتاردرمانی کنند؟

بعد از عمل جراحی ترمیم شکاف کام، اغلب کودکان روند رشد گفتار خود را به خوبی ادامه می دهند. در بعضی کودکان گفتار پرخیشومی (اصطلاحاً تودماغی) کماکان باقی می ماند. این پرخیشومی شدگی می تواند در بعضی صداهای خاص با خروج هوا از بینی همراه باشد، در این حالت کودک ممکن است صداهای غیرطبیعی را جایگزین بعضی صداهای گفتاری کند.

در اکثر صداهای گفتاری هوا مستقیماً از راه دهان خارج می شود. در صداهای خیشومی مثل “م” و “ن” هوا به طور مستقیم از راه بینی خارج می شود.  به همین دلیل است که بیان کلماتی مثل “مامان” ، “نه” ، “نانا” برای کودک دارای شکاف آسان است. از طرفی ممکن است بیان کلماتی مثل “بابا” ، “دد” ، “پوپو” که در تلفظ آنها به خروج مستقیم هوا از راه دهان و هم چنین ایجاد فشار کافی نیاز دارند، برای کودک سخت باشد.

ضروی است، گفتار کودک بطور منظم توسط متخصص گفتاردرمانی (آسیب شناس گفتار و زبان) تیم شکاف مورد بررسی قرار گیرد و راهکارهای درمانی مناسب جهت بهبود کیفیت گفتار به کودک ارائه شود. در بعضی کودکان گفتاردرمانی به تنهایی نمی تواند مشکلات خیشومی شدگی و خروج هوا از بینی را بهبود ببخشد، در این صورت ممکن است عمل جراحی نیاز باشد.

متخصص گفتاردرمانی همچنین می تواند کودک دارای شکاف لب و کام را در حل مشکلات احتمالی دیگر مانند:

• مسائل مربوط به رشد زبان (درکی، بیانی)
• مشکلات یادگیری،
• کیفیت صوت
• مهارت های ارتباطی یاری دهد.

همچنین افراد دارای شکاف لب و کام در غذا خوردن و تغذیه مشکل دارند که با جراحی و گفتاردرمانی می توان به این افراد کمک کرد. هر چه قدر زودتر این کودکان خدمات گفتاردرمانی را دریافت کنند، وضعیت گفتار و زبان این کودکان سری عتر و بهتر، رو به بهبودی می رود. بنابراین خدمات گفتاردرمانی برای این گروه، ضروری و غیر قابل انکار است.

والدین چگونه می توانند در درمان شکاف کام و لب به فرزند خود کمک کنند؟

گزینه های زیادی برای کمک به فرزندتان برای غلبه بر مشکلات گفتاری ناشی از شکاف کام وجود دارد. کودکان خردسال مهارت ها و رفتارهای بسیاری را از تقلید از اطرافیان خود می آموزند. گفتار نیز از این قاعده مستثنی نیست. به همین خاطر شما به عنوان والدین می توانید نقش مهمی در  کمک به بهبود مشکلات گفتاری کودک خود داشته باشید. از جمله روش های ساده ای که می توانید در روند درمان شکاف کام و لب کودک خود انجام دهید شامل موارد زیر خواهد بود:

• با کودک بازی های آهنگین انجام دهید. مانند آواز خواندن یا خواندن شعر های کودکانه
• با صدای بلند برای کودک خود شعر بخوانید و با او صحبت کنید.
• کودک خود را به صحبت کردن تشویق کنید.
• گفته های ساده مانند “ماما” ، “بابا” ، “دادا” ، “نی نی ” را با کودک خود تمرین کنید.
• صداهایی مانند “ب”، ” پ” ، “م” را بصورت اغراق آمیز در حالی که کودک رو به روی شما ایستاده و حرکات دهان شما را می بیند یا در مقابل آینه برای کودک خود بیان کنید.
• هر وقت وارد اتاق کودک می شوید با صدای بلند به او سلام کنید یا هر وقت که او را ترک می کنید با صدای بلند با او خداحافظی کنید. این مورد در روند درمان شکاف کام و لب یا لب شکری می تواند بسیار مهم باشد.
• اشیاء مورد علاقه کودک را دور از دسترس او (مثلا در بالای کمد) قرار دهید تا کودک برای رسیدن به آن درخواست کند.

این فعالیت ها فرصت مناسبی برای غلبه بر بعضی از مشکلات گفتاری کودکان دارای شکاف به وجود می آورند. بهتر است که این تمرینات را روزانه به مدت ۱۰ دقیقه با کودک خود تمرین کنید، زیرا این کار  در کنار جلسات گفتاردرمانی تاثیر و نقش به سزایی در سرعت بهبودی کودک و اثر بخشی درمان دارد.

گفتاردرمانی چه کمکی به کودکان دارای شکاف کام می کند؟

گفتاردرمانی نقش موثر و منحصر به فردی در درمان مشکلات کودکان مبتلا به شکاف کام و لب دارد. گفتاردرمانگران می توانند در حیطه های زیر به این کودکان کمک کنند:

• درمان شکاف کام و لب برای مشکلات تلفظی و بیان اشتباه صداها. مثلاً اکثر کودکان لب شکری صدای “ب” را به اشتباه “م” تلفظ می کنند.
• درمان تو دماغی حرف زدن کودک (حالتی شبیه به سرماخوردگی) از طریق افزایش فشارهوای داخل دهانی بوسیله بهبود حس داخل دهانی. این مشکل به علت ورود هوا به بینی به جای دهان اتفاق می افتد.  این به علت مشکل در دریچه کامی است که یک مشکل رایج در این کودکان است.

• بهبود الگوی تغذیه و بلعیدن: مشکلات تغذیه ای درنوزادان دارای شکاف، بسته به نوع و شدت شکاف به طور قابل توجهی با کودکان سالم متفاوت است و برگشت غذا به بینی در این کودکان شایع است.
• درمان اختلالات زبانی: اختلالات زبانی عمدتاً در حیطه رشد واج شناسی کودک است مانند:

1. تاخیر در شروع قان و قون
2. تاخیر در رشد همخوان ها
3. عملکرد ضعیف تر در درک واژگان که نیازمند مداخلات گفتاردرمانی در درمان شکاف کام و لب است.
4. طول جملات کوتاه تر و ساده سازی عبارات و جملات و تنوع واژگانی کمتر
5. تاخیر در بیان اولین کلمات و آهسته تر بودن روند رشد واژگان

خدمات کلینیک نخصصی طراوت تهرانسر

در اینجا بایستی یادآوری کنیم که خوشبختانه، امروزه تکلم طبیعی و صحیح در کودکانی که مبتلا به شکاف لب و کام هستند، با گفتار درمانی امری امکان پذیر است. به طور مثال در مرکز گفتار درمانی طراوت تهرانسر در غرب تهران، با بهره مندی از روش های مختلف و با همکاری با سایر متخصصین تغذیه در گفتاردرمانی دیسفاژی موارد زیر پیشنهاد داده می شود:

• تقویت عضلات مرتبط با بلع و جویدن
• درمان دارویی مانند داروهای ریفلاکس
• تغذیه درمانی
• امتحان غذاهای مختلف یا افزودن کالری به غذا
• راه هایی برای ترغیب کودک به غذاها یا بافت های جدید
• تغییر میزان گرم یا سرد بودن غذا یا ترد یا نرم بودن آن
• تغییر موقعیت کودک هنگام غذا خوردن
• روش های جدید برای کنترل رفتار کودک

علاوه بر این ها در موارد شدید، مراجعه به متخصص دیگری مانند روانشناس یا دندانپزشک در کنار گفتاردرمانی اختلالات بلع کودکان در غرب تهران (تهرانسر) احتمال این که روش های دیگری برای تغذیه کودک پیشنهاد شود بسیار زیاد است. این ها ممکن است شامل لوله ای از بینی، دهان یا شکم او باشد.

گفتاردرمانی شکاف کام پس از جراحی برای کمک به صحبت کردن صحیح کودک و غذا خوردن بدون مشکل و راحت امری ضروری است. کلینیک طراوت در غرب تهران برای درمان مشکلات گفتاری کودکان، آماده خدمات رسانی به کلیه عزیزان در مناطق غرب و جنوب تهران است.

در آخر

هنگامی که فرزندتان مبتلا به شکاف کام یا لب است، به یاد داشته باشید که: هرگز خود را سرزنش نکنید و خود را مقصر شرایط کودک خود ندانید، بلکه تمام توان و حمایت خود را جهت بهبود وضعیت کودک بکار بگیرید و با جدیت تمام پروسه درمان شکاف کام و لب کودک را دنبال کنید.

از طرف دیگر، کودک خود را حمایت کنید و به او به عنوان یک فرد دارای اختلال نگاه نکنید. همچنین به ویژگی های مثبت کودک خود نگاه کنید و به او اعتماد به نفس کافی بدهید و کمک کنید تا کودک احساساتش را به راحتی برای شما بازگو کند.