گفتار درمانی اختلال بلع و روش رفع آن

گفتار درمانی بلع بخصوص در کودکان از جمله اختلالاتی است که در تعداد زیادی از کودکان مشاهده می شود. زمانی که کودکان در بلعیدن غذاها یا مایعات دچار مشکل می شوند اختلال بلع (دیسفاژی) رخ می دهد. این اتفاق می تواند در هر کدام از مراحل بلع ایجاد شود. این اختلال دلایل مختلفی دارد و می تواند بسیار خطرناک باشد. کودکان دارای این اختلال به گفتاردرمانی اختلال بلع در کودکان نیاز حواهند داشت. در ادامه بیشتر در زمینه گفتاردرمانی، علائم و روش های درمانی آن در کلینیک توانبخشی طراوت در تهرانسر می پردازیم. با ما همراه باشید.

مراحل بلع

۱) مرحله اول: بلعیدن در مرحله دهانی (Oral Phase)

مرحله دهانی اولین مرحله بلع است که در آن غذا ابتدا در دهان قرار می‌گیرد و آماده بلع می‌شود. این مرحله شامل مراحل زیر است:

جویدن غذا: غذا توسط دندان‌ها به قطعات کوچکتر تبدیل می‌شود و با بزاق ترکیب می‌شود تا شکل مناسب برای بلع پیدا کند.

تشکیل بلع: غذا پس از جویده شدن به شکل یک “بولوس” (bolus) تبدیل می‌شود. بولوس به کمک زبان به سمت عقب دهان و حلق هدایت می‌شود.

آماده‌سازی برای بلع: زبان غذا را به حلق هدایت می‌کند و مسیر بلع آغاز می‌شود. در این مرحله، حلق و حنجره برای شروع مرحله بعدی آماده می‌شوند.

این مرحله به طور معمول سریع است و تنها چند ثانیه طول می‌کشد.

۲) مرحله دوم: بلعیدن در مرحله حلقی (Pharyngeal Phase)

مرحله حلقی، دومین مرحله بلع است که در آن غذا از دهان به مری منتقل می‌شود. این مرحله با دقت و هماهنگی بسیار بالا انجام می‌شود:

انقباض عضلات حلق: پس از اینکه غذا به پشت دهان رسید، عضلات حلق به صورت هماهنگ شروع به انقباض می‌کنند تا غذا را به سمت مری هدایت کنند.

بسته شدن حنجره: حنجره به طور موقت بسته می‌شود تا از ورود غذا به نای و ریه‌ها جلوگیری کند. این فرآیند از “آسپیراسیون” یا ورود غذا به ریه‌ها جلوگیری می‌کند.

این اختلال می‌تواند به دلایل مختلف جسمی و عصبی در بزرگسالان رخ دهد و در صورتی که درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد.

۳) مرحله سوم: بلعیدن در مرحله مری (Esophageal Phase)

مرحله سوم، مرحله‌ای است که غذا از حلق به معده می‌رسد. این مرحله به طور خودکار انجام می‌شود و شامل موارد زیر است:

انقباض عضلات مری: هنگامی که غذا وارد مری می‌شود، انقباضات عضلانی باعث حرکت غذا از مری به سمت معده می‌شود.

ورود غذا به معده: غذا به قسمت پایینی مری می‌رسد و از طریق دریچه‌ای به نام اسفنکتر مری تحتانی وارد معده می‌شود.

روند طبیعی بلع: این فرآیند معمولاً چند ثانیه طول می‌کشد و در نهایت غذا به معده منتقل می‌شود تا مراحل هضم آغاز شود

اختلالات بلع (دیسفاژی) چیست؟

کودک با اختلال بلع ممکن است در بلعیدن غذاها یا مایعات که شامل بزاق دهان هم می شود، مشکل داشته باشد. همچنین کودک ممکن است موقع بلعیدن احساس درد کند. برای یک کودک با اختلال بلع، انتقال مقدار مناسبی از مواد غذایی به بدن به سختی صورت می گیرد که این اتفاق می تواند در رشد کودک و وزن گیری او، خلل ایجاد کند. در بدن انسان، حدود ۵۰ جفت ماهیچه و ۶ عصب مغزی در عمل بلع مشارکت می کنند. هر گونه تغییر dh اشتباه در هر کدام از مراحل فرایند بلع، باعث بروز اختلال بلع یا دیسفاژی می شود.

همان طور که اشاره کردیم اختلالات بلع و تغذیه در کودکان شایع است. تقریبا ۲۵% تا ۴۵% کودکان طبیعی در حال رشد، نمونه هایی از این اختلالات را نشان می دهند. لازم به ذکر است که اختلال بلع در بزرگسالان نیز پیش می آید که از مهم ترین دلایل آن بیماری های عصبی، سکته مغزی، ضربه مغزی، ام اس، پارکینسون و… است.

علائم داشتن اختلالات بلع

اختلال در بلع می تواند ناشی از اختلالات عضلانی، ساختاری یا عصبی در سیستم بلعیدن باشد. در هر حال برخی از نشانه ها و علائم اختلال بلع می توانند این موارد باشند:

• افتادن غذا از دهان به دستگاه تنفسی که منجر به عفونت ریه ها می شود.
• عطسه و یا سر خوردن مکرر در هنگام بلعیدن غذا
• دشواری و یا حتی تاخیر در نوشیدن یا بلعشوندن غذا
• احساس خفگی و یا حتی خفگی در طول بلعیدن
• احساس گیر کردن غذا در گلو یا حنجره
• درد، فشار و احساس ناراحتی در طول بلعیدن غذا و یا نوشیدن
• مشکلاتی در قرار دادن غذا در دهان و نگه داشتن آن

در این جا یادآوری می کنیم که گفتار درمانی بلع همچنین در افرادی با علائم و مشکلات سنگینی یا ضعف عضلات دهان و حلق، آسیب عصب های مربوط به بلعشونده، التهابات مربوط به مری و گلو یا حتی تورم و سوءتغذیه بسیار کمک کننده است. برای تشخیص درمان اختلال بلع از تست های فیبروسکوپی، رادیولوژی و همچنین آزمایش های عملکردی از جمله: منومتری، ازوفاژگرافی و الکترومایوگرافی استفاده می شود.

لازم به ذکر است که درمان بلع با توجه به علت اصلی اختلال و یا نوع آن ممکن است شامل مواردی مانند درمان داروئی، تمرینات عضلاتی-تنفسی و یا تغییراتی در رژیم غذایی می شود. در مرکز گفتار درمانی کودکان و بزرگسالان تهرانسر شاهد استفاده از بهترین روش ها و تکنیک های گفتار درمانی بلع در کودکان و بزرگسالان هستیم.

نشانه های اختلالات بلع کودکان در گفتار درمانی بلع

اگر کودک شما مشکل تغذیه یا بلع داشته باشد علائم زیر را ممکن است نشان دهد:

• هنگام تغذیه کمرش را قوس می دهد یا سفت می کند.
• هنگام تغذیه گریه می کند یا سر و صدا می کند.
• هنگام تغذیه به خواب می رود.
• در تغذیه با شیر مادر مشکل دارد.
• هنگام خوردن و آشامیدن دچار مشکل تنفسی می شود.
• از خوردن و آشامیدن خودداری می کند.
• فقط بافت های خاصی مانند غذای نرم یا غذای ترد می خورد.
• غذا خوردن زمان زیادی می برد.
• در جویدن مشکل دارد که نیازمند مداخلات گفتار درمانی بلع است.
• سرفه یا حالت تهوع هنگام غذا خوردن دارد.
• ترشح بزاق یا مایع از دهان یا بینی او خارج می شود.
• در طول غذا دچار خفگی می شود.
• هنگام غذا خوردن یا بعد از آن، صدای خشن، گرفته یا نفس آلود دارد
• غذا را تف می کند یا به بیرون می اندازد.
• در حال رشد یا افزایش وزن نیست.

همه بچه ها هر علامتی را در اینجا ذکر شده ندارند. فرزند شما ممکن است چند نشانه یا بسیاری از آنها را نشان دهد. این کودکان به مداخلات گفتاردرمانی اختلالات بلع کودکان در غرب تهران (تهرانسر) نیاز حیاتی دارند.  یادآوری می کنیم فرزند شما ممکن است در معرض خطر موارد زیر باشد:

• کم آبی بدن یا تغذیه نامناسب
• وارد شدن غذا یا مایع وارد راه هوایی (آسپیراسیون)
• ذات الریه یا سایر عفونت های ریه
• احساس خجالت از مشکلات غذایی خود (ممکن است به تنهایی غذا بخورد یا از غذا خوردن در اطراف دیگران امتناع کند)

ارزیابی و درمان اختلالات بلع در حیطه تخصص گفتار درمانی بلع است و گفتاردرمانگر به عنوان بخشی از یک تیم تغذیه کار می کند و سایر اعضای تیم ممکن است شامل: کاردرمانگر، فیزیوتراپ، پزشک یا پرستار، متخصص تغذیه، مددکار اجتماعی و مشاور شیردهی باشند.

اختلال بلع در بزرگسالان: علل، علائم و درمان‌ها

این اختلال می‌تواند به دلایل مختلف جسمی و عصبی در بزرگسالان رخ دهد و در صورتی که درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. در این مقاله به بررسی علل، علائم و روش‌های درمان اختلال بلع در بزرگسالان می‌پردازیم.

علل اختلال بلع در بزرگسالان

اختلال بلع در بزرگسالان ممکن است به دلایل مختلف ایجاد شود که شامل موارد زیر است:

۱) بیماری‌های عصبی

برخی از بیماری‌های عصبی مانند سکته مغزی، بیماری پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، آلزایمر و آسیب‌های مغزی می‌توانند بر عملکرد عضلات بلع تأثیر گذاشته و منجر به اختلال در بلع شوند.

۲) اختلالات عضلانی

مشکلات عضلانی نظیر میوتونی (اختلالات عضلانی)، دیسفاژی عضلانی و آترفی عضلات بلع نیز می‌توانند باعث اختلال در بلع شوند.

۳) مشکلات ساختاری

بیماری‌های ساختاری مانند تومورها، زخم‌ها یا مشکلاتی که در حلق یا مری ایجاد می‌شود، می‌توانند باعث انسداد یا تنگی در مسیر بلع شوند و منجر به اختلال بلع گردند.

۴) اختلالات ریفلاکس معده به مری (GERD)

بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) می‌تواند به سوزش معده، التهاب مری و اختلال در فرآیند بلع منجر شود.

۵)عوامل مرتبط با افزایش سن

با افزایش سن، عضلات بدن، از جمله عضلات مورد استفاده در بلع، ضعیف‌تر می‌شوند. این تغییرات طبیعی می‌تواند منجر به اختلالات بلع در بزرگسالان مسن‌تر شود.

علائم اختلال بلع در بزرگسالان

اختلال بلع ممکن است با علائم مختلفی همراه باشد. برخی از رایج‌ترین علائم عبارتند از:

درد هنگام بلع : احساس درد یا ناراحتی هنگام بلع غذا یا مایعات یکی از علائم اصلی اختلال بلع است.

احساس گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه : بزرگسالان مبتلا به اختلال بلع ممکن است احساس کنند که غذا یا مایعات در گلو یا قفسه سینه گیر کرده است.

خس‌خس سینه یا سرفه هنگام بلع : اگر غذا یا مایعات به اشتباه وارد راه هوایی شوند، ممکن است منجر به خس‌خس سینه یا سرفه‌های مکرر هنگام خوردن گردد.

کاهش وزن غیرعمدی : اختلال در بلع می‌تواند باعث کاهش مصرف غذا شود که در نتیجه منجر به کاهش وزن و سوءتغذیه می‌گردد.

آسپیراسیون : ورود غذا یا مایعات به ریه‌ها که ممکن است باعث پنومونی آسپیراسیون (عفونت ریه) شود، یکی از خطرات جدی اختلال بلع است.

بلع درمانی

در بلع درمانی، متخصص اختلال بلع از تکنیک ها و استراتژی های درمانی جبرانی، غیرمستقیم و مستقیم استفاده می کند تا خطر ورود غذا به مسیر تنفس را کاهش داده و کیفیت زندگی بیمار حفظ شود. زمانی که از این تکنیک ها استفاده می شود روند درمان و بهبود بیمار سرعت می گیرد. این درمان ها می تواند شامل استراتژی های پوزیشن مناسب، تمریناتی برای بلع غذا و زمان بندی و شدت حرکات بلع و همچنین اصلاح غلظت غذا و مایعات باشد.

همچنین در بلع درمانی برای هماهنگی و قدرت ماهیچه های فک، گونه، لب ها، تارهای صوتی و کام نرم هم تمرین های مختلفی توسط کاردرمانگر طراحی و توصیه می شود. به این ترتیب در یک برنامه درمانی، متخصص صوت و بلع تلاش می کند تا نیازهای فرد به بهترین شکل ممکن بررسی و برآورده شود.

اختلال بلع (دیسفاژی) در نوزادان و کودکان

از تولد تا ۳ سالگی

اگرچه بطور کلی علائم اختلال بلع در هر کودک متفاوت است اما علامت اصلی آن ناتوانی کودک در بلعیدن درست غذاها یا مایعات است. دیگر نشانه های همراه می توانند شامل موارد زیر باشند:

• سرفه
• بازگشت سر به عقب
• خفگی یا گیر کردن غذا در گلو
• دشواری در تنفس هنگام خوردن
• گریه بیش از حد
• استفراغ
• از دست دادن یا کاهش وزن نشانه هایی از علائم اختلال بلع در کودکان هستند.

علائم کودکان بالای ۳سال در گفتار درمانی بلع

• سرفه
• دشواری در تنفس هنگام خوردن
• خفگی یا گیر کردن غذا در گلو
• آبریزش دهان
• غذا خوردن آرام
• احساسی شبیه به اینکه غذا در گلو مانده
• از دست دادن یا کاهش وزن
• تغییر در صدا

گفتار درمانی بلع برای سایر اختلالات بلع در کودکان

تنوع زیادی از بیماری ها و نقص های ژنتیکی وجود دارند که باعث ایجاد اختلالات بلع در کودکان می شود. تعدادی از شایع ترین دلایل دیسفاژی در کودکان که گفتار درمانی بلع به آن ها توجه دارد عبارتند از:

• بازگشت اسید به مری یا «ریفلاکس گاستروازوفاژیال»
• گفتاردرمانی در شکاف کام
• فلجی تارهای صوتی
• فلج مغزی
• کودکان نارس

بهترین روش درمانی برای اختلالات بلع در کودکان و بزرگسالان

درمان اختلالات بلع در کودکان می تواند طیفی از رفتاردرمانی تا دارودرمانی و جراحی را شامل شود. متخصص گفتار درمانی بلع (آسیب شناس گفتار و زبان) با کودک کار می کند و به همراه دیگر متخصصین، مشکل را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب کودک را برایش تدارک می بینند. گفتار درمانی بلع (دیسفاژی) یا متخصصین تیم تغذیه ممکن است موارد زیر را پیشنهاد دهد:

• تقویت عضلات مرتبط با بلع و جویدن
• درمان دارویی مانند داروهای ریفلاکس
• تغذیه درمانی
• امتحان غذاهای مختلف یا افزودن کالری به غذا
• راه هایی برای ترغیب کودک به غذاها یا بافت های جدید
• تغییر میزان گرم یا سرد بودن غذا یا ترد یا نرم بودن آن
• تغییر موقعیت کودک یا بزرگسال هنگام غذا خوردن
• روش های جدید برای کنترل رفتار کودک

مراجعه به متخصص دیگری مانند متخصص تغذیه یا دندانپزشک در کنار گفتار درمانی بلع در موارد شدید، ممکن است روش های دیگری را برای تغذیه توصیه کنند. این ها ممکن است شامل لوله ای از بینی، دهان یا شکم باشند.

هنگام طرح ریزی برنامه درمانی بهتر است در جلسات اول از روشهای جبرانی که انرژی کمتری لازم دارند استفاده شود و بعد روشهای غیر مستقیم و سپس روش های مستقیم استفاده شود.اگر بیمار در طول درمان قادر بود فقط یک نوع ماده غذایی از نظر غلظت و حجم آن مانند نیمه جامدات مایعات را مصرف کند درمانگر باید در مورد میزان کالری و مواد مورد نیاز بدن با کارشناس تغذیه مشورت نماید و در صورت نیاز مکمل های تغذیه ای (مانند سرم های خوراکی و….) برای بیمار تجویز شود.

روشهای جبرانی درمان اختلال بلع

همانطور که گفته شد این روش ها به منظور جبران نقائصی هستند که باعث اختلال بلع در بیمار شده اند و استفاده از این روش ها بدون این که فیزیولوژی بلع تغییر کند، علائم اختلال بلع مانند آسپیراسیون و یا باقی ماندن مواد غذایی در مسیر بلع حذف می شوند، از این رو به این روش ها ، روهای «علامت درمانی » هم گفتم می شود. بهتر است در هنگام اجرای برنامه درمانی ابتدا این روش ها برای بیمار به کار روند، زیرا اولاً : یادگیری آنها برای بیمار آسان است؛ ثانیاً : تا حد زیادی تحت کنترل درمانگر و یا مراقب بیمار که تمرینات را انجام می دهند هستند و ثالثاً : برای همه سنین و با هر سطح شناختی قابلیت اجرا دارند. این روش ها عبارتند از :

۱- روش های تغییر وضعیت و موقعیت . سر و گردن؛ که این تغییر وضعیت موجب تغییر ابعاد حلق می شود. در نتیجه مسیر عبور غذا بدون این که به بیمار فشار بیاید در طول بلع تغییر می کند.

۲- روش های افزایش و بهبود حسهای داخل دهانی

۳- تغییر حجم و سرعت ارائه مواد غذایی به بیمار

۴- تغییر غلظت مواد غذایی

۵- استفاده از پروتزهای داخل دهانی

۶- تغییر در نوع روش یا وسیله غذا دادن به بیمار

که روش های سوم و چهارم به عنوان یک روش، تحت عنوان روش تغییر رژیم غذایی استفاده می شوند.

روش های وضعیتی

هفت روش وضعیتی وجود دارد که در زیر به هر یک از آنها و اصول اجرای آنها اشاره خواهد شد.

الف : تکنیک به پایین آوردن سر یا به پایین آوردن چانه

این تکنیک به طور اختصاصی برای سه گروه از بیماران کاربرد دارد :

در این تکنیک از بیمار خواسته می شود هنگام بلع لقمه غذا سر خود را به سمت پائین بیاورد، به طوری که، چانه نیز به پایین بیاید و به سینه نزدیک شود؛ با این کار زبان به جلو می آید و احتمال ورود غذا به مسیر هوایی کمتر می شود.

ب : تکنیک به عقب بردن سر

این تکنیک به طور اختصاصی برای بیمارانی به کار میرود که در انتقال لقمه غذا به عقب دهان و ناحیه حلق دهانی به علت ضعف عضلات زبان یا برداشتن قسمتی از زبان (به علت سرطان زبان) مشکل دارند. در این تکنیک همان طور که از نام آن بر می آید از بیمار خواسته می شود وقتی لقمه غذا در دهانش قرار گرفت و خواست آن را ببلعد سرش را به عقب ببرد، که در اثر به عقب رفتن سر، لقمه غذا نیز در اثر نیروی جاذبه به سمت عقب زبان کشیده می شود و سپس مراحل بعدی بلع به طور طبیعی انجام می شود.

ج : تکنیک چرخاندن سر به سمت ضایعه

معمولاً وقتی سر به یک سمت می چرخد بنابراین در بیمارانی که ضعف یا فلج یک طرفه حلق دارند و یا بیمارانی که فلج یک طرفه حنجره دارند و یا نیمی از حنجره آنها برداشته شده است و غذا هنگام بلع در سمتی که دچار ضایعه است باقی می ماند از بیمار خواسته می شود هنگام بلع مواد غذایی سر خود را به سمت ضایعه بچرخاند و به این ترتیب غذا به علت فشار خارجی ایجاد شده به سمت سالم هدایت می شود و به پایین می رود.

د تکنیک کج کردن سر به سمت قوی تر و سالم

این تکنیک به طور اختصاصی برای بیمارانی به کار می رود که دچار ضعف در یک طرف حلق و دهان هستند و بنابراین غذا در طرف ضعیف باقی می ماند. در این تکنیک از بیمار خواسته می شود که هنگام بلع، سر خود را به سمت سالم و قوی تر کج کند به طوری که گوش همان سمت قوی به شانه همان سمت نزدیک شود و بنابراین با این کار غذایی که در سمت ضعیف باقی مانده بود در اثر نیروی جاذبه به سمت قوی تر کشیده می شود و بیمار عمل بلع را انجام می دهد

هـ : تکنیک خوابیدن یا دراز کشیدن به پشت یا یک طرف بدن

در گروهی از بیماران بعد از عمل بلع معمولاً مقداری از مواد غذایی بلعیده شده در دیواره های حلقشان باقی می ماند و بنابراین وقتی بعد از بلع عمل دم انجام میدهند این مواد غذایی باقی مانده به علت نیروی جاذبه زمین، همراه هوا وارد مسیر هوایی شده و دچار آسپیراسیون میشوند علت این مشکل معمولاً ضعف عضلات حلق و کاهش انقباضات این عضلات برای راندن مواد غذایی به پایین است ولی وقتی از بیمار خواسته می شود درهنگام بلع مواد غذایی به پشت دراز بکشد و یا به یک سمت دراز بکشد و غذا بخورد اثر این نیروی جاذبه که باعث می شود مواد غذایی باقی مانده در دیواره های حلق، بعد از بلع وارد راه هوایی شوند؛ حذف شده و بیمار یا چند بلع متوالی و موفق می تواند، این مواد غذایی باقی مانده را بعد از غذا خوردن از دیواره های حلق پاک کند و بلند و بنابراین خطر آسپیراسیون کمتر می شود و با قوی شدن عضلات حلق به تدریج می توان بیمار را به حالت عمودی و طبیعی تر نزدیک کرد.

و) تکنیک چرخاندن سر

با استفاده از تکنیک چرخاندن سر به یک طرف هنگام بلع فشار کمتری به ماهیچه های حلق وارد شده و بیمار عمل بلع را به راحتی انجام می دهد.

این شش تکنیک تغییر وضعیت به عنوان تکنیک های اصلی برای بیماران مبتلا به اختلال بلع به کارمی روند. اما در بعضی مواقع می توان این تکنیک ها را با هم نیز به کار برد و یک تکنیک جدید ایجاد کرد که در زیر به یکی از آنها اشاره می شود:

ز) تکنیک پایین آوردن چانه همراه با چرخاندن سر به سمت ضایعه

در این تکنیک از بیمار خواسته می شود هنگام بلعیدن، ابتدا سرش را به پایین بیاورد و سپس با چرخاندن سر به سمت ضایعه و ایجاد فشار خارجی به تارها و آمدن آنها به خط وسط تا حدودی این مشکل آنها؛ یعنی بسته شدن حنجره نیز جبران می شود.

روش های بهبود و افزایش آگاهی حسی دهان

از آنجا که حس های مختلف ناحیه دهان و حلق دهانی مانند حس چشایی، حس گرما و سرما، حس های لمس، فشار و حس عمقی اطلاعات مختلفی درگیر در بلع در مورد ماده غذایی که، در درون دهان قرار گرفته است به مراکز مربوط به بلع و قشر مغز ارسال می کنند و باعث تنظیم حرکات بلع می شوند. در برخی بیماران مبتلا به اختلال بلع می توان با استفاده از این حس ها و افزایش آگاهی حسی ناحیه دهان، عملکرد بلع بیماران را بهبود بخشید روش هایی که باعث بهبود و افزایش آگاهی حسی دهان می شوند؛ عبارتند از:

الف) وقتی به بیمار توسط قاشق غذا داده می شود، ابتدا وقتی قاشق داخل دهان بیمار گذاشته می شود، با قاشق به روی زبان بیمار به سمت پایین فشار می آوریم؛ که این کار باعث تحریک گیرنده های حس فشار در زبان می شود و بدین طریق آگاهی حسی ناحیه دهان، در مورد غذای داده شده به بیمار از طریق تحریک حسن افزایش می یابد.

ب) قبل از دادن غذا به بیمار یک ماده غذایی ترش مزه؛ مانند آبلیمو به بیمار می دهیم که بدین ترتیب، ماده غذایی ترش، از طریق گیرنده های حس چشایی دهان باعث تحریک این حس در ناحیه دهان می شود.

ج) قبل از دادن غذا به بیمار، می توان از یک ماده غذایی سرد و یا یک قطعه یخ استفاده کرد. این کار باعث افزایش آگاهی حسی ناحیه دهان در نتیجه باعث آغاز سریعتر، مرحله حلقی بلع می شود.

د) اگر بیمار قادر به جویدن باشد، از مواد غذایی استفاده شود که نیاز به جویدن داشته باشند این کارباعث افزایش آگاهی حسی ناحیه دهان می شود. مثلاً در بیماران مبتلا به اختلال بلع، به علت آسیب های مغزی ناشی از ضربه که ممکن است قادر به نگه داشتن مایعات یا مواد نیمه جامد در دهان نباشند، وقتی یک تکه کلوچه به بیمار داده می شود، بیمار بلافاصله شروع به جویدن می کند و بنابراین ممکن است رفلکس بلع در آنها شروع شود.

هـ) استفاده از بازخوردهای حسی – حرکتی نیز باعث افزایش آگاهی حسی ناحیه دهان می شود؛ مثلاً وقتی به بیمار اجازه داده می شود خودش قاشق یا فنجان را به سمت دهانش حرکت دهد، این حرکت دست و هماهنگی بین چشم دست و دهان باعث ایجاد یک ورودی حسی مقدماتی برای بیمار می شود، که این ورودی حسی مقدماتی مغز را هوشیار می کند که شیئی در حال نزدیک شدن به دهان است و تمرکز بر روی این ناحیه، یعنی دهان افزایش می یابد..

ز) همچنین استفاده از دستورات شنیداری – کلامی نیز در برخی بیماران باعث افزایش آگاهی و هوشیاری بیشتر بیمار، برای انجام عمل بلع می شود.

۳- روش تغییر حجم و سرعت دادن ماده غذایی به بیمار

یکی دیگر از روش هایی که برای جبران عامل ایجاد کننده اختلال بلع به کار می رود؛ این است که حجم غذایی را که به بیمار می دهیم؛ کمتر، و فاصله بین دادن هر لقمه را بیشتر کنیم تا بیمار بتواند به راحتی و بدون خطر گیر کردن لقمه در گلو آن را ببلعد این روش برای بیمارانی مناسب است که به دلیل ضعف عضلات زبان نیاز به زمان بیشتری برای بلعیدن هر لقمه دارند. وقتی ما در هر لقمه حجم غذایی زیادی را به بیمار بدهیم و بین دادن لقمه ها نیز فاصله کمی باشد این کار منجر به این می شود که مقداری از لقمه قبلی که در دیواره های حلق مانده با لقمه جدید ترکیب شود و بنابراین حجم قابل ملاحظه ای غنا در حلق باقی می ماند؛ بنابراین احتمال بروز خفگی بیمار افزایش می یابد بنابراین استفاده از روش کاهش حجم و کاهش سرعت دادن ماده غذایی به بیمار این فرصت را برای او فراهم می کند، که هر لقمه را به آرامی و با چند بلع متولى کاملاً ببلعد و خطر خفگی نیز از بین می رود.

روش تغییر غلظت مواد غذایی

ایجاد تغییر در رژیم غذایی بیماران مبتلا به اختلال بلع، یکی از موارد مهمی است که باید در طراحی برنامه درمانی این بیماران، مد نظر قرار گیرد. به طور کلی رژیم های غذایی از لحاظ غلظت ۳ نوع هستند :

۱- مواد غذایی جامد (که معمولاً نیاز به جویدن دارند و از این رو مواد غذایی جویدنی نامیده می شوند)

۲- مواد غذایی نیمه جامد (مانند پوره)

۳- مواد غذایی مایع

البته این کار باید از طریق مشاوره با گفتار درمان صورت گیرد گاهی اوقات برخی بیماران مبتلا به اختلال بلع از مشکل در خوردن برخی مواد غذایی مثل گوشت یا داروها مثلاً قرص ها شکایت می کنند که درمانگر می تواند این مواد را از طریق ترکیب با سایر مواد، به بیمار بدهید؛ مثلاً می تواند گوشت را با آب آن و یا مواد غذایی دیگر، مخلوط کند و به شکل نیمه جامد به بیمار بدهد و یا می تواند. قرص را در داخل یک تکه میوه یا کلوچه قرار دهد و به بیمار بدهد.

گفتار درمانی بلع چگونه است؟ 

به آسیب شناسان گفتار و زبان(SLP)، به طور معمول گفتار درمانگر گفته می شود. آن ها در زمینه ارتباطات بین فردی، رشد و اختلالات آن تخصص دارند. در ابتدای یک جلسه درمانی باید ارزیابی صورت گیرد. این کار توسط گفتاردرمانگران، در زمینه مهارت های گفتاری، زبانی، شناختی-ارتباطی و دهانی-تغدیه ای-بلع انجام می شود.

سپس بر اساس نتایج به دست آمده، یک برنامه درمانی تدوین می شود. گفتاردرمانگر باید در تمامی زمینه های گفتاری-زبانی کودکان و بزرگسالان اطلاعات کاملی داشته باشد. اما تعدادی از آن ها نیز ممکن است به داشتن تمرکز و فعالیت تخصصی روی یک شاخه علاقه مند باشند.

در مرکز توانبخشی طراوت در تهرانسر، واحد تخصصی گفتار درمانی بلع، پذیرای تمامی افرادی است که به دریافت مداخلات درمانی گفتار و زبان نیاز دارند. متخصصین مجرب این رشته، با ارزیابی و تدوین برنامه درمانی دقیق، کسب بهترین نتیجه را برای شما تضمین می کنند.

بهترین مرکز گفتار درمانی بلع در غرب تهران

همان طور که در پاراگراف های بالا اشاره کردیم، دیسفاژی یا همان اختلالات بلع در کودکان بایستی به سرعت پیگیری و در مراکز توانبخشی گفتاردرمانی تحت نظارت متخصص و گفتار درمانی بلع قرار بگیرد. همچنین بزرگسالانی که به دلایل مختلفی ازجمله بیماری های عصبی، سکته مغزی، سرطان سر و گردن و حتی افزایش سن دچار اختلال بلع شده اند بایستی تحت درمان فوری قرار بگیرند.

همان طور که می دانید گفتار درمانی بلع یک رویکرد غیر تهاجمی است که بر بهبود عملکرد عضلات درگیر در بلع متمرکز است و گفتاردرمانی دیسفاژی یک رویکرد عالی است. در مرکز توانبخشی و گفتار درمانی غرب تهران از بهترین تکنیک ها و روش های تمرین برای بهبود و درمان در گفتار درمانی بلع استفاده می شود. شما به راحتی می توانید برای مشاوره، رزرو نوبت، ویزیت در منزل و خدمات آنلاین، با این مرکز تماس بگیرید.

جمع بندی

گفتار درمانی بلع به شما کمک می کند که در درمان مشکلات بلع و عملکرد سیستم بلعیدن به بهبود قابل توجهی برسید. این روش های درمانی که شامل تمرین های عضلانی، تمرین های حسی، تمرین های تنفسی، تمرین های منظم تنظیم حرکت، تکنیک های تغذیه و آگاهی بدنی می شود به پیشرفت در درمان و تقویت عضلات بلع می انجامد.

در این مقاله به مطالبی اشاره کردیم که می تواند در صورت مشاوره با پزشک متخصص و با طراحی و استفاده از برنامه مناسب گفتار درمانی بلع به کودکان و بزرگسالان، مشکلات عاطفی و اجتماعی مبتلایان به این اختلال را کاهش داده و یا بهبود بخشد.