تمرینات بلع درمانی مجموعه ای از تمرینات ورزشی، ارائه برنامه غذایی، تقویت عضلات بلع و اصلاح در روش های بلع است که توسط گفتاردرمانگر برای جلوگیری از مشکلات بیشتر طراحی و برنامه ریزی می شود. اختلال بلع به مشکلات مختلفی در خوردن و نوشیدن مایعات گفته می شود که اگر به موقع درمان نشود خطر ابتلا به عفونت سیستم تنفسی (آسپیراسیون و پنومونی) را افزایش خواهد داد. در این مطلب به فواید، وظایف گفتاردرمانگر، تمرینات مناسب برای عضلات حلق و زبان (۷ مورد) و همچنین معرفی بهترین مرکز درمانی برای اختلالات بلع در غرب تهران می پردازیم. با ما همراه بمانید.
چرا تمرینات بلع درمانی ضروری است؟
اختلال بلع یا دیسفاژی می تواند حفره دهان، حلق، مری یا محل اتصال معده به مری را درگیر کند. عوارضی که دیسفاژی می تواند ایجاد کند شامل:
- ذات الریه آسپیراسیون
- به خطر افتادن سلامت عمومی
- بیماری مزمن ریوی
- سوء تغذیه و کم آبی
- خفگی و حتی مرگ بیمار می شود.
لازم است ذکر کنیم که بزرگسالان مبتلا به دیسفاژی ممکن است بی اشتهایی و گوشه گیری را تجربه کنند. خوب است بدانید که بلع یک مهارت بسیار پیچیده است که هم زمان نیاز به هماهنگی بسیاری از اعصاب و عضلات دارد. افرادی که مبتلا به اختلالات عصبی خاصی هستند مانند آلزایمر، فلج مغزی، پارکینسون، سکته مغزی یا آسیب ستون فقرات گردنی، ممکن است دچار مشکلات مختلف در بلع شوند.
همچنین افرادی که در معرض استرس شدید هستند نیز می توانند به اختلال بلع مبتلا شوند. نوزادانی هم که سیستم عصبی-عضلانی آن ها تکمیل نشده باشد، مستعد ابتلا به اختلا بلع هستند. قابل ذکر است که علائم مشکلات بلع می تواند از تولید بیش از حد بزاق تا خفگی در هنگام خوردن را در بربگیرد. درحقیقت، تمرینات تقویتی می توانند موجب تقویت و ایجاد هماهنگی عضلات و اعصاب مرتبط با بلع بشوند.
متخصصین گفتار درمانی، بیمار مبتلا به اختلال بلع را به صورت ویژه مورد ارزیابی قرار داده و یک برنامه درمانی جامع که شامل تمریناتی با هدف بهبود توانایی در بلع می شود را تنظیم و آموزش می دهند. به علاوه ممکن است متخصص درمانگر تمرینات تقویت کننده ساده ای را برای بهبود عملکرد بلعیدن برای اختلال دیسفاژی برنامه ریزی کند که بیمار در خانه انجام دهد.
پس انجام تمرینات بلع درمانی به همراه گفتار درمانی می تواند گزینه ای بسیار کارآمد برای بیمارانی باشد که از این اختلال رنج می برند. کلینیک توانبخشی طراوت با مجهزترین امکانات برای ارزیابی و درمان اختلال بلع بیمار را مورد ارزیابی قرار می دهد و تا زمان بهبودی کامل همراه بیمار خواهد بود.
فواید تمرینات بلع درمانی برای افراد مبتلا به مشکلات بلع
بیمار مبتلا به اختلال بلع اغلب در هنگام بلعیدن مواد غذایی دچار مشکل می شود و ممکن است بلعیدن با درد توام باشد. حتی برخی از بیماران نمی توانند چیزی بخورند. عده ای دیگر هم برای فرو بردن آب دهان، بلعیدن مایعات و خوردن غذاهای مختلف مشکل دارند. در نتیجه این مسئله می تواند اختلال در فرآیند خوردن و بلعیدن را ایجاد کند. در این بیماران، بدن برای تامین کالری و مایعات مغذی دچار مشکلاتی می شود. برخی از بیماران با دارو درمانی بهبود یافته و برخی دیگر ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند. تمرینات بلع درمانی هم برای اختلال بلع بسیار موثر هستند. درواقع، اهداف و فواید درمان اختلال بلع می تواند موارد زیر باشد:
- بهبود وضعیت تغذیه در افراد بیمار
- بهبود فرآیند بلع در بیمار
- کاهش خطرات ناشی از بلعیدن هوا
با توجه به وضعیت بیمار، اصلاح رژیم غذایی بیمار در درمان دیسفاژی بسیار ضروری و امری جدی است. از طرفی ناهنجاری های عملکردی هم می توانند دلیل بروز اختلال بلع و گیر کردن غذا باشند که دقت در این مسئله هم از ضروریات است. در اکثر موارد، پزشک به بیمار توصیه می کند که غذاهای نرم و لطیف را برای تغذیه انتخاب کند.
از طرفی دیگر، ورزش درمانی هم بخش بسیار مهمی از فرآیند درمان در این بیماران به حساب می آید. ارزیابی های توانبخشی و تمرینات بلع درمانی و همچنین ورزش درمانی می تواند شامل پیشنهادات زیر باشد:
- انجام دادن تمرینات تقویت کننده و هماهنگ کننده لب، زبان و فک
- تغییر دادن وضعیت سر در هنگام غذا خوردن
- انجام دادن تمریناتی که عضلات را هنگام بلعیدن تقویت می کنند.
در جلسات گفتار درمانی؛ متخصص گفتاردرمانی یکی از اعضای مهم حاضر در تیم ارزیابی و درمان است که می تواند با ارائه و طراحی برخی تمرینات هم به تقویت عضلات زبان و هم به تقویت عضلات دهان کمک کند. معمولاً به بیماری که علائم رفلاکس معده به مری را هم دارد ، توصیه می شود که قبل از رفتن به رختخواب از خوردن مواد خوراکی و استعمال دخانیات دوری کند. حتی صاف نشستن پس از غذاخوردن و مصرف بعضی از داروها می تواند بسیار کمک کننده باشد.
لازم است این نکته را ذکر کنیم که اختلال بلع می تواند در اثر علل مختلف از جمله: سکته مغزی، ام اس، پارکینسون، ALS، آلزایمر، تومور یا فلج مغزی بروز کرده و نیاز به انواع درمان ها و تمرینات بلع درمانی و گفتاردرمانی های طولانی مدت و مداوم داشته باشد. پیگیری این تمرینات با هدف بهبود روند بیماری و استقلال فرد در انجام کارهای روزمره بسیار مهم است.
بهترین تمرینات بلع درمانی: آموزش گام به گام
درمان اختلال بلع بر اساس علل، علائم و نوع بیماری متفاوت است. گفتاردرمانگران برای بهبود ایمنی بلع، برنامه ای درمانی ارائه می کنند که از تغذیه و هیداراتاسیون بیمار حکایت می کند. همچنین این برنامه ها طوری تنظیم می شوند که کیفیت زندگی بیمار را ارتقاء می دهد. بهترین این تمرینات علاوه بر تغییراتی در رژیم های غذایی شامل روش هایی برای قورت دادن و تقویت زبان هم می شوند.
همان طور که می دانید بلع فرآیندی پیچیده است که از هماهنگی بین چندین گروه عضلانی برای فشار دادن غذا به داخل گلو و معده استفاده می کند. آسیب شناس زبان گفتار (SLP) از استراتژی های درمانی مستقیم و تکنیک های جبرانی برای ایمنی مصرف مواد غذایی و کاهش خطر آسپیراسیون و در نهایت برای حفظ کیفیت زندگی بیماران استفاده می کند. به عبارت دیگر، تمرینات بلع درمانی و گفتاردرمانی کنترل روی عضلات درگیر در بلع را افزایش می دهند.
متخصصین روش های درمانی را برای فرد توصیه می کنند تا بتواند به صورت مناسبی عمل بلع را انجام دهد. این روش های درمانی می توانند از موقعیت ها، طریقه قرار گرفتن بدن، مانورهای غذا خوردن و حتی تغییرات در سبک تغذیه تشکیل شده باشد.
دقت داشته باشید که تغییر موقعیت ها در بلع درمانی به بیماران توصیه می شود. به عنوان مثال موارد زیر را در هنگام بلع رعایت کنند:
- چانه خود را در هنگام بلع به سمت قفسه سینه پایین بیاورند.
- در هنگام بلع، سر به سمت قسمت ضعیف تر چرخانده شود.
- سر به سمت ناحیه ای که مشکل ندارد متمایل شود.
- سر در طول جویدن به سمت پشت خم شود.
از دیگر تمریناتی که توصیه می شود می توانیم به مواردی مانند:
- بلع با تلاش زیاد
- دو بار بلعیدن در هر بار که فرد غذا می خورد.
- بلع سوپراگلوتیک که یعنی غذا را بجوید، نفس خود را نگه داشته و غذا را ببلعید. سپس گلوی خود را صاف کنید و دوباره عمل بلع را انجام دهید.
- حنجره (سیب آدم) خود را تا مدتی که می توانید در طول عمل بلع و پس از آن نگه دارید.
پس دقت دارید که تمرینات بلع درمانی که ویژه درمان اختلال بلع است روی گروه عضلانی خاص مانند لب، گونه ها و زبان تمرکز دارند. فراموش نکنید که تمرین ها بایستی از لحاظ تکرار و یا مدت زمان لازم به تدریج افزایش یابند. ابتدا تمرکز بر روی قدرت است و سپس بهبود دامنه حرکت و هماهنگی مد نظر است. اگر بیمار قدرت لازم را نداشته باشد، دامنه حرکت و هماهنگی او تحت تاثیر قرار می گیرد.
مانور شاکر و تقویت بلع در تمرینات بلع درمانی
یکی از تمرینات موثر که در بلع درمانی از آن ها استفاده می شود را در زیر معرفی می کنیم و به آموزش گام به گام این تمرین می پردازیم.
این تمرین برای تقویت ماهیچه ها و بهبود توانایی در بلعیدن انجام می شود. نحوه انجام به این ترتیب است که ابتدا بصورت طاق باز دراز بکشید و سر خود را کمی از زمین بلند کنید. سپس سر خود را به اندازه ای بلند کنید تا بتوانید انگشتان پا را ببینید. این وضعیت را به مدت ده ثانیه نگه داشته و سپس سر خود را به سمت پایین برگردانید. این حرکت را چندین بار تکرار کنید. برای این که نتیجه بهتری بگیرید این تمرین را سه تا شش بار در طول روز انجام دهید. با گذشت زمان می توانید مدت نگه داشتن سر و تعداد تکرارها را افزایش دهید.
در اینجا یادآوری می کنیم که در بلع درمانی اگر به یک متخصص گفتار درمانی یا آسیب شناس گفتار و زبان (SLP) ارجاع داده شوید، این متخصص گفتار درمانی برای کار با افرادی که در خوردن و بلع مشکل دارند به صورت ویژه آموزش دیده است. این افراد از طیف وسیعی از تکنیک ها و آموزش تمرینات بلع استفاده می کنند که با توجه بر مشکل خاص هر فرد، ویژه همان فرد طراحی شده اند. در ادامه به نمونه هایی از تمرینات تقویت عضلات زبان و حلق و عضلات بلع اشاره می کنیم.
تمرینات تقویت عضلات زبان و حلق
نحوه انجام این تمرین که برای تقویت عضلات زبان و حلق طراحی شده است، توسط متخصص گفتار و زبان به فرد آموزش داده می شود. برخی از مواردی که فرد در طول تمرین باید انجام دهد شامل موارد زیر می شود:
- زبان را تا حدممکن به بیرون کشیده و یک شی مسطح مانند قاشق یا قاشقک آزمایشگاهی (اسپاتول) را روی زبان قرار دهید. هم زمان با زبان به شی مسطح فشار وارد کنید و در مقابل با شی هم به زبان فشار آورید. این تمرین را باید چند ثانیه ادامه داده و حداقل هم ۵ مرتبه تکرار کنید.
- این بار تمرین را برای زیر زبان انجام داده و ۵ مرتبه تکرار کنید.
- زبان را تا جایی که ممکن است به سمت دیواره دهان بکشید و با شی مسطح به آن فشار وارد کنید. این تمرین را هم برای چند ثانیه انجام داده و سپس استراحت و دوباره تکرار کنید. تعداد تکرار این تمرین هم ۵ مرتبه است. پس از آن برای سمت دیگر دهان نیز این کار را انجام دهید.
- زبان را بالا برده و پشت دندان های قدامی فک بالا قرار دهید. حالا تا جایی که ممکن است آن را به عقب کشیده و چند ثانیه نگه دارید. این تمرین را هم ۵ مرتبه تکرار کنید.
تمرینات افزایش هماهنگی عضلات بلع
در ادامه به تمرینات بلع درمانی برای افزایش هماهنگی عضلات بلع اشاره می کنیم:
- این تمرین شامل بلع خشک است (یعنی فقط بزاق خود را می بلعید). در هنگام قورت دادن سعی کنید که تمام ماهیچه هایی که در بلعیدن از آن ها استفاده می شوند تا حد امکان منقبض شده باشند. تکرار این عمل در نهایت منجر به تقویت این عضلات می شود. این تمرین را حداکثر ۱۰ بار در هر جلسه تکرار کنید. با این کار عضلات را تقویت و از ورود مواد غذایی به مسیر هوایی جلوگیری می کنید. روزانه این تمرین را سه جلسه انجام دهید.
- یک نی را برداشته و کاغذی را ریز کنید. نی را در هان گذاشته و با مکیدن آن تلاش کنید تکه های کاغذ را برداشته و داخل فنجان بریزید. این تمرین را تا زمانی ادامه بدهید که بتوانید تعداد مشخصی از تکه های کاغذ را با موفقیت داخل فنجان قرار دهید.
- نفس عمیقی بکشید و نفس خود را پشت تارهای صوتی نگه دارید. حالا یک تکه کوچک از غذا را در دهان خود قرار داده و ببلعید. برای پاک کردن بقایای بزاق یا مواد غذایی که ممکن است پشت تارهای صوتی شما باشند، بلافاصله سرفه کنید. در آخر هم مجدداً یک عمل بلع دیگر داشته باشید و سپس بوسیله بازدم هوا را خارج کنید. برای دفعات اول می توانید از مواد غذایی استفاده نکنید. پس از تمرین کافی بهتر است با یک تکه غذای کوچک در دهان امتحان کنید.
این تمرین با این که شبیه تمرین قبلی است اما کمی سخت تر است. این بار وقتی غذا را در دهان قرار می دهید قبل از این که نفس را در پشت تارهای صوتی حبس کنید، باید از طریق بینی یک نفس عمیق بکشید و در حین تنفس به عضلات خود فشار آورده و با تلاش و تقلا غذا را هم ببلعید.
مرکز درمانی برای بیماران با اختلال بلع در تهران
در بالا به تعدادی از تمریناتی که در بلع درمانی از آن ها استفاده می شود اشاره کردیم. توجه داشته باشید که در مراکز توانبخشی معتبر از جمله کلینیک توانبخشی طراوت در غرب تهران به بیمار توصیه می شود که پس از هربار انجام تمرینات بلع، وضعیت خود را یادداشت کند. بیمار پس از این که تمرینات بلع درمانی، تقویت زبان و سایر تمرین های بلعیدن را انجام داد، می تواند سایر فعالیت های زندگی روزمره خود را از سربگیرد.
در این مرکز درمانی، متخصص گفتار و زبان و پزشک به صورت توام بر تمرینات فرد نظارت دارند و در صورت لزوم با توجه به روند پیشرفت بیمار تمرینات را تغییر می دهند. همچنین این نظارت به صورت های مختلفی از جمله تمرینات بلع بالینی (زمانی که بیمار در بیمارستان بستری است) و یا سایر تکنیک های تصویربرداری از طریق آندوسکوپی ارزیابی می شوند. در مرکز توانبخشی طراوت در تهرانسر، متخصص گفتار و زبان در صورت بهبودی بیمار ممکن است در رژیم غذایی فرد تغییراتی بدهد. این تغییر می تواند مصرف مواد مغذی برای فرد را ممکن کند. هدف از تمرینات بلع درمانی در کلیه مراحل، رسیدن به افزایش سطح سلامت عمومی و کیفیت زندگی بیمار است.
فراموش نکنید که با کمک و مشاوره با متخصصین گفتار درمانی، کاردرمانی و با استفاده از تمرینات بلع درمانی منحصر به هر بیمار و مطابق با تجویز پزشک و متخصص زبان و گفتار در توانبخشی طراوت، رسیدن به بهبودی ممکن می شود. برای دریافت هرگونه اطلاعات و استفاده از خدمات مشاوره ای این مرکز در غرب و جنوب تهران، کافی است یا از طریق وب سایت و یا تماس تلفنی اقدام نمایید.
سخن آخر
در این مطلب به اهمیت تمرینات و گفتاردرمانی بلع پرداختیم. بی شک، با مراجعه به پزشک اختلال بلع، می توانید توصیه های لازم را در مورد انتخاب تمرین های مناسب و نحوه انجام آن ها را دریافت کنید. یکی از وظایف گفتاردرمانگران کلینیک توانبخشی طراوت، درمان اختلال گفتار و بلع بزرگسالان است. این متخصصین با معاینه بیمار، مهارت های گفتاری، زبانی، شناختی -ارتباطی و تغذیه ای را به دقت بررسی می کنند. سپس بر اساس نتایج به دست آمده برنامه اصولی درمانی ،متناسب با شرایط بیمار را تدوین می کنند.
بدون دیدگاه