روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال: شناخت رفتارها، احساسات و نیازها

روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال به چگونگی توانایی های آن ها برای انجام کارهای دشوار می پردازد. رشد کودکان در طول ۷ سال اول بیشتر از هر مرحله رشدی دیگری است. در مراحل رشد، کودکان مهارت هایی مانند صحبت کردن، غذا خوردن، بستن بند کفش ها و بازی کردن گروهی را یاد می گیرند و به آن تسلط پیدا می کنند. کودکان همچنین یاد می گیرند که چطور احساسات خود را مدیریت کرده و با دیگران دوستی و ارتباط برقرار کنند.

کودکان ۴ ساله علاوه بر این که عاشق بازی های گروهی هستند، می توانند نقاشی ها و بازنمایی های هنری خود را اصلاح می کنند. همچنین گروه سنی ۴ تا ۶ سال به دلیل این که می خواهند استقلال بیشتری کسب کنند، مقاومت و لجبازی بیشتری هم نشان می دهند. در این مطلب آن چه می توان از کودکان چهار، پنج و شش ساله انتظار داشت را واکاوی می کنیم. پس لطفاً تا پایان مطلب همراه ما باشید.

رشد عاطفی و اجتماعی کودکان ۴ تا ۶ سال: چگونه با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار می کنند؟

بی شک، همه والدین دوست دارند با کودکان خود رابطه ای رضایت بخش و خوشایند داشته باشند. به همین منظور لازم است که توانایی ها و مراحل رشد کودک خود را بشناسند. دلیل بیشتر برخوردها و سوء تفاهم ها بیشتر به این دلیل است که والدین بیش از توانایی فرزندشان از او انتظار دارند. مثلاً توقع دارند که یک کودک ۳ ساله خیلی سریع و دقیق کارها را انجام دهد. در حالی که چنین انتظاری درست نیست.

در گروه سنی ۴ تا ۶ سال ما شاهد هستیم که این کودکان خود را آماده می کنند تا بتوانند مسئولیت های بیشتری و جدیدتری را بپذیرند. مثلاً به تنهایی لباس بپوشند، به تنهایی حمام کنند، به تنهایی دست و صورت خود را بشویند، به تنهایی بند کفش هایشان را ببندند و موارد بسیار دیگر. البته که هنوز به کمک بزرگترها نیاز دارند اما می توانند بیشتر کارهای روزانه خود را به تنهایی انجام دهند.

روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال می گوید که این کودکان توانایی ایجاد ارتباط دارند. یعنی می توانند در پنج سالگی چگونه در بازی های گروهی و به نوبت شرکت کنند. این کودکان به راحتی می رقصند، بالا می پرند و حتی می توانند از پله ها بالا و پایین بروند. کودکان در این سنین افکارشان را بیان می کنند و دنبال بچه های دیگر می گردند چون خیلی دوست دارند در بازی های گروهی شرکت کنند. آن ها می توانند نقاشی کنند و حتی در این سنین از روانشناسی رنگ کودک برای درک هر چه کودک استفاده می شود.

واضح است که کودکان از بدو تولد و در چند سال اول زندگی خود می توانند مهارت های اجتماعی و عاطفی مانند مدیریت و بروز احساسات، درک، اشتراک گذاری با دیگران و حتی پیروی از دستورالعمل ها را به دست بیاورند. کسب این مهارت ها، پایه و اساس رشد و توانایی های شناختی، رشد تحصیلی و ریاضیات را که برای موفقیت در مدرسه و زندگی لازم هستند را می سازند.

مهم ترین مراحل رشد عاطفی کودک بین سنین ۴ تا ۶ سال اتفاق می افتد. در این سنین و بخصوص بین سه تا چهار سالگی، حس مالکیت در اولویت است. به عنوان مثال به سختی می توان کودک را قانع کرد که اسباب بازی اش را با دیگری تقسیم کند. یعنی خسیس بودن کودک ۴ ساله طبیعی است. همچنین در رابطه با والدین و بزرگسالان حالتی منفی گرا به خود می گیرد و «نه گفتن» ورد زبانش می شود. درحقیقت، بیشتر این کودکان ویژگی های کودک لجباز را دارند.

در این مرحله، کودکان با بزرگ ترها، همسالان و کوچک ترها در تضاد هستند و از نظر عاطفی دچار وقفه روانی می شوند. البته این موضوع برای آن ها حیاتی است چرا که به شکل گیری اعتماد به نفس و ثبات شخصی کودکان کمک می کند. در بین سه تا چهار سالگی نباید با کودک خود بددهنی کنید، چرا که احتمال بروز آن در کودک وجود دارد. بین سن ۴ تا ۵ سالگی هم اوج توجه طلبی کودک است. این کودکان دوست دارند در چشم دیگران خوب به نظر بیایند. همچنین برای رسیدن به اهداف خود تلاش می کنند.

فراموش نکنید در سنین بین ۴ تا ۵ سالگی، کودکان از عدم توجه و تایید دیگران می ترسند و تا حدودی هم ممکن است ویژگی های کودکان خجالتی را بروز دهند. از آن جایی که ماهیت مغز در اوایل دوران زندگی به صورتی است که سریع رشد می کند، کیفیت تجربیات اولیه می تواند در رشد عاطفی و اجتماعی کودک در سال های پس از کودکی و واکنش کودک به دنیای اطراف تا پایان عمر تاثیرگذار باشد. پس آموزش مراقبین و والدین کودک به عنوان موثرترین افراد در روند رشد کودک، در روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال ضرورت دارد.

رشد شناختی و ذهنی کودکان ۴ تا ۶ سال: پیشرفت در یادگیری و تفکر منطقی

در سنین ۴ تا ۶ سالگی به دلیل این که مهارت های حرکتی و مهارت های کلامی کودکان تقریباً کامل است، مهارت های شناختی هم ارتقاء پیدا کرده و کودکان برای رفتن به مدرسه آماده می شوند. برخی از مهارت هایی که نشانه رشد شناختی کودکان در این سنین است عبارتند از:

• از کلماتی درباره زمان مانند صبح، شب، دیروز، امروز و …. استفاده می کنند.
• رنگ ها را به خوبی می شناسند.
• علاوه بر دایره می توانند مثلث را هم ترسیم یا کپی کنند.
• در حین فعالیت به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه توجه کامل داشته و حواسشان پرت نمی شود.
• آدمکی را با حداقل شش قسمت از بدن می توانند ترسیم کنند.
• می توانند ۱۰ شی یا بیشتر را بشمارند.

همچنین این کودکان برای کمک همیشه حاضر هستند. آن ها برای مرتب کردن انباری زودتر از شما آماده اند و پیوسته پیشنهادهایی برای جابجایی اجسام می دهند. تصور این که بتوانید کاری را بدون همکاری ویژه او در خانه انجام دهید تقریباً غیرممکن است. گاهی ما از این رفتارها خسته و کلافه هستیم، اما در روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال آمده است که این کودکان متوجه می شوند که رفتارشان بر دیگران اثرگذار است. یعنی اگر بتوانند تا شماره ده بشمارند، مادر او را تحسین می کند! یا اگر کار درستی بکنند مورد تشویق قرار می گیرند.

به این ترتیب،کودک درمی یاید که مقبولیت حس خوبی است و دوست دارد تا آن را از محیط دریافت کند. با توجه به تحقیقات پزشکی، این حس خوب نتیجه رشد سریع قشر مغزی پیش پیشانی است که نقش بسیار مهمی در تجربه خُلق دارد. پس بایستی کمک کنیم تا کودک کارها را متفکرانه انجام داده و نظرتان را جلب کند. همچنین او را ار تعریف و تمجید محروم نکنید. اگر کودک یا خواهد یا برادر کوچک تر خود به خوبی بازی می کند، او را تشویق کنید تا حس درونی شما را با کلامتان دریافت کند. تحقیقات اخیر در روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال (کودک ۵ ساله) نشان داده است که این کودکان در پیش بینی و حتی ارزیابی احساسات دیگران خیلی خوب عمل می کنند.

پس تلاش کنید نمادهای مختلف مانند یادگیری مکان ها، تابلوها و تفکر در مورد آن ها را کودک آموزش دهید. این موارد می تواند در تقویت حافظه و هوش فرزندتان نقش زیادی داشته باشد. همچنین فراموش نکنید، طرح بازی های ساده یکی از اصول روان شناسی کودکان است که با آنها می توان قوانین رانندگی و شهروندی را به آنها آموزش داد.

مدیریت احساسات و رفتارهای چالش برانگیز کودکان ۴ تا ۶ سال

معمولاً آموزش احساسات به کودکان دشوار است. همان طور که می دانید احساس مفهومی کاملاً انتزاعی است. یعنی توصیف احساس غمگین بودن، هیجان زدگی یا ترس بسیار سخت است. البته این مهم است که کودکان هرچه زودتر درباره احساساتشان آموزش ببینند چون احساسات آن ها می تواند بر روی هر انتخابی تاثیر بگذارد. وقتی کودکان احساسات خود را درک می کنند، از پرخاشگری، سرکشی یا عصبانیت برای بیان احساس خود استفاده نمی کنند. اگر کودکی بتواند بگوید “من از شما عصبانی هستم” کمتر احتمال دارد که طرف مقابل را کتک بزند!

آموزش احساسات و مدیریت آن ها به کودک کمک می کند تا از نظر ذهنی قوی شوند. وقتی کودک بتواند احساسات خود را درک کند و مهارت های کنار آمدن با آن را هم آموزش ببیند، قطعاً می تواند از عهده زندگی در آینده بربیاید. به عنوان مثال به کودک ۵ ساله خود کلماتی احساسی مانند خشم، غم، شادی یا ترس را آموزش دهید. یکی از راه های بسیار موثر برای کمک به یادگیری احساسات در کودکان، بحث در مورد احساس شخصیت های کتاب ها یا برنامه های تلویزیون است. خوب است از او بپرسید، فکر می کنی او حالا چه احساسی دارد؟ پس از آن است که می توانید در مورد تجربه احساسات و دلایل آن با کودک گفتگو کنید.

همدلی، یکی از پیامدهای صحبت در مورد احساسات است. چون کودکان فکر می کنند جهان در حول محور آن ها می چرخد، تجربه احساسات می تواند آن ها را برای تجربه های دیگر آماده کند. توجه کنید اگر کودک ۶ ساله شما بداند که هل دادن دوستش ممکن است او را عصبانی یا غمگین کند، کمتر احتمال دارد که او را هل بدهد. یعنی کودک در این سن به خودی خود از احساسات هم سن و سالان خود اطلاعی ندارد یا نیاز به همدردی و همکاری و کمک به آنان را هم درک نمی کند، این نوع مهارت ها را باید از طریق بزرگترها بیاموزد. آموزش کنترل احساسات بایستی به روشی سالم، مستمر و مداوم صورت بگیرد.

پس فراموش نکنید آموزش این مهارت ها کمک می کند که کودک به موجودی اجتماعی تبدیل شود. تشویق و تحسین کودک برای آموزش این مهارت ها یک نیاز اساسی است. کودک به راهنمایی و تمرین نیاز دارد و این شما هستید که با حفظ آرامش می توانید این مهارت ها را به او بیاموزید. تا سن پنج سالگی کودکان می توانند مهارت های پایه را با بازی های کودکانه یاد بگیرند. آن دسته از کودکان که با بچه های هم سن و سال خود بازی کرده اند بسیار خوب این مهارت ها را یاد می گیرند. در هر صورت استفاده از دانش روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال توسط درمانگر متخصص، این راه را نه تنها برای والدین بلکه برای کودکان هم هموارتر خواهد شد.

رشد گفتار و زبان در کودکان ۴ تا ۶ سال: چگونه مهارت های زبانی آن ها را تقویت کنیم؟

کودکان در سن چهار سالگی به سطح قابل قبولی از نظر زبان و گفتار دست پیدا می کنند. آن ها می توانند جملات ساده و مرکب را بگویند. میانگین طول جملات آن ها ۴ کلمه است. برخی از ویژگی های شاخص آن ها در گفتار هم عبارتند از:

• می توانند از واژگانی برای مقایسه کردن استفاده کنند. مثلاً خوشمزه تر است، بلندتر است.
• می توانند قصه یا کارتونی را که دیده اند، تعریف کنند.
• از قیدهای مکان و حالت می توانند استفاده کنند. مانند زیر، روی و …..
• کتاب قصه ای را برمی دارند و وانمود می کنند دارند می خوانند.
• علامت ایست را می شناسند.
• می توانند جملاتی طولانی تر از ۴ کلمه را بیان کنند. این جملات را روان و بدون تکرار صداها بیان می کنند.
• مداد را برمی دارند و وانمود می کنند در حال نوشتن کلمه هستند.
• رنگ ها را می شناسند، دایره، مربع و حتی نسبت های خانوادگی را می شناسند.
• از سن چهار سالگی به بعد وضوح گفتار بیشتری دارند. به صورتی که غریبه ها هم متوجه حرف زدن آن ها می شوند.
• می توانند دو اتفاق را با حفظ ترتیب بیان کنند. مثلاً اول رفتیم پارک و بعد رفتیم خونه.

یادآوری می کنیم که کودکان در این سنین وضوح گفتارشان به ۱۰۰ درصد می رسد. حالا اگر وضعیت حرف زدن فرزندتان از شاخص هایی که آورده ایم، پایین تر باشد بهتر است به آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) مراجعه کنید. نقش روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال و رسیدن به نقاط عطف آن ها در این سنین بسیار ضروری است. همکاری نزدیک بین روان شناس و گفتاردرمانگر، برای ارزیابی و تدوین برنامه های درمانی صورت می گیرد. برای تقویت مهارت های زبانی این کودکان موارد زیر پیشنهاد می شوند:

۱- روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال | با کودک خود زیاد صحبت کنید

ما از طریق شنیدن است که یاد می گیریم. شنیدن حرف های دیگران و صحبت هایی که با ما می شود. پس بهترین راه برای رشد گفتار و زبان در کودک این است که در مورد وقایعی که در پیرامون کودک رخ می دهد،حرف بزنید. اگر فرزند با شما همکاری نمی کند، نقش گزارشگر را بازی کنید. کارهای او را گزارش کنید. مثلاً الان داری به سمت اطاقت می روی و عروسکت را هم با خود می بری. این عروسک برای تو خیلی عزیز است و ……

۲- روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال | برای کودک داستان بخوانید

فرزندان بین ۴ تا ۶ سال علاقه زیادی به شنیدن داستان ها دارند. می توانید داستان را از طریق عروسک ها یا از روی کتاب داستان تعریف کنید. سعی کنید کتاب هایی که تصاویر رنگ و جذابی دارند برای فرزند خود استفاده کنید. نیازی نیست که حتماً متن کتاب را بخوانید، بلکه می توانید از روی تصاویر داستان را تعریف کنید. از جملات ساده با ۴ تا ۵ کلمه استفاده کنید. از حروفی مانند “که و تا و کی” استفاده کنید و جملات مرکب بسازید. هر از گاهی هم جملات را ناقص بگویید تا کودک آن را کامل کند.

۳- روانشناسی کودکان ۴ تا  سال | بازی پادشاه

در این بازی، یک نفر پادشاه می شود و به دیگری دستور می دهد و باید دستورات توسط فرد انجام شوند. در این بازی از دستورات چند مرحله ای استفاده کنید. به عنوان مثال دستورات می توانند این گونه باشند:

عروسک را از کمد بیاور، بذارش داخل کیف، کیف رو بده به مامان.

حوله روی میزه، صورتت را خشک کن، بعد بذارش روی مبل

این بازی دوطرفه است و یک بار شما پادشاه می شوید و بار دیگر فرزندتان پادشاه می شود. بازی ها در روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال اهمیت فوق العاده ای دارند.

۴- روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال | برای فرزند خود شعر بخوانید

۵- روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال | گفتاردرمانی سرگرم کننده

تحقیقات نشان داده اند که تمریناتی که جنبه سرگرمی و لذت آن ها بیشتر باشد، بهتر به خاطر سپرده می شوند و تاثیر بیشتری هم دارند. در هنگام تمرینات سعی کنید اوقات خوشی را برای هم فراهم کنید. بخندید و بالا و پایین بپرید. اگر کودک نتوانست تمرین را انجام دهد به او ایراد نگیرید. در راستای حمایت و افزایش اعتماد به نفس کودک، تمرینات را انجام دهید. علایق کودک را نادیده نگیرید و در تمرین از اسباب بازی ها و موضوعات مورد علاقه کودک استفاده کنید. بدین ترتیب میزان توجه و همکاری کودک بیشتر هم می شود.

نقش روانشناسی در کودکان ۴ تا ۶ سال

روانشناسی کودکان در هر سنی، باعث شناخت مراحل رشد و خصوصیات رشدی و رفتاری می شود. امروزه این علم توانسته است نحوه صحیح تربیت و رفتار با کودک در محیط خانه و خارج از آن را با آموزش های موفق تعلیم دهد. مواردی از قبیل اعتماد به نفس، خلاقیت، فرزند پروری و به صورت کلی تر، تمام مسائل تربیتی و پرورشی مناسب برای کودک در روانشناسی کودکان مورد توجه است.

این حقیقت که کودک بدون مسئله وجود ندارد و این خانواده است که باید مسائل را به نحو مطلوب حل کند بر کسی پوشیده نیست. روانشناسی کودک این مهارت را به والدین می دهد که کمتر به صورت احساسی عمل کرده و به جای این که در موقعیت های مختلف واکنشگر باشند، بتوانند سنجیده تر عمل کنند. والدین خوب مواردی مانند عشق، علاقه و انضباط را با هم ترکیب می کنند و از روانشناسی کودک برای تشخیص و بکارگیری بهترین راهکارهای ممکن برای تربیت فرزندان استفاده می کنند.

در روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال با استقلال، خلاقیت و خودکنترل گری مواجه هستیم. بسیاری از والدین ابراز می کنند که مثلاً فرزند ۴ ساله آن ها اغلب عصبانی است. این عصبانیت به این دلیل می تواند باشد که کودک نمی تواند احساسات خود را بروز دهد. در این شرایط است که والدین باید به مشاور مراجعه کنند تا به کمک متخصص به کودک آموزش دهند تا احساسات خود را شناخته و بروز دهد.

از طرفی دیگر کودکان ۴ تا ۵  سال زمان بیشتری را با اسباب بازی می گذرانند و مشتاق تجربه های جدید هستند. این کودکان در هنگام خستگی می توانند بهتر هیجان هایشان را بروز دهند. توجه داشته باشید که کودکان با سرعت مخصوص خود رشد می کنند. اما اگر کودکان تا قبل از شش سالگی به نقاط عطف رشد خود نرسند حتماً با مرکز مشاوره مانند توانبخشی طراوت (تهرانسر) به صورت تلفنی یا حضوری ارتباط برقرار کنید. روانشناسی کودکان به کمک خانواده ها و مراقبین آمده تا انجام وظائف و مسئولیت های آن ها از طریق روانشناسی و علمی مورد بررسی و پیگیری قرار بگیرند.

مرکز روانشناسی کودکان در غرب تهران

علائم و نشانه های تاخیر در رشد کودکان چهار و پنج ساله که بایستی در صورت مشاهده یکی از آن ها به مراکز توانبخشی و روانشناسی کودکان مراجعه کنید:

• کودک خجالتی، ترسو یا پرخاشگر است.
• در هنگام جدایی از والدین شدیداً مضطرب می شود.
• نمی خواهد با کودکان دیگر بازی کند.
• نام خود را کامل نمی تواند بگوید.
• به راحتی حواسش پرت می شود و بیشتر از ۵ دقیقه نمی تواند روی تکلیف تمرکز کند.
• تماس چشمی برقرار نمی کند و یا با دیگران ارتباطی نمی گیرد.
• اغلب غمگین است.
• به ندرت تخیل یا بازی های وانمودی می کند.
• نمی تواند مداد شمعی یا مداد را در دست بگیرد.
• با غذا خوردن، حمام رفتن و خوابیدن مشکل دارد.
• نمی تواند خودش مسواک بزند، با درآوردن لبسش مشکل دارد.
• نمی تواند با تعداد زیادی بلوک و پازل بازی کند.
• نمی تواند دست هایش را بشوید و پس از شستشو خشک کند.

لازم به ذکر است که اگر کودک در برابر کارهایی که قبلاً انجام می داده مقاومت کند یا دیگر نتواند آن ها را انجام دهد، حتماً با متخصص صحبت کنید. این کودکان اگر مشکلات رشدی داشته باشند، در مرکز توانبخشی طراوت در غرب تهران، درمان هایی برای غلبه و بهبود آن ها در دسترس شما خواهد بود.

نیاز به گفتار درمانی کودک چهار ساله، پنج ساله و شش ساله یا نیاز به کاردرمانی این کودکان طبق ارزیابی های دقیق توسط درمانگر متخصص، تشخیص داده شده و برنامه های تمرینی و آموزشی در قالب بازی ها و تمرینات ورزشی بر اساس نیاز کودک تدوین و درمان آغاز می شود.

سخن آخر

اغلب والدین احساسات خود مانند نگران بودن، عجله داشتن یا مضطرب بودن را در رفتار با کودک خود منعکس می کنند. حتی والدین انتظار دارند که فرزندشان پیش از این که آمادگی کافی داشته باشد، فرد مسئولی باشد. افزایش این فشارها بر کودکان می تواند واکنش ها و چالش های بسیاری را برای والدین و کودک ایجاد نماید. روانشناسی کودکان ۴ تا ۶ سال که سنین بسیار حساسی برای کودکان است، به کمک والدین و مراقبین کودک آمده است. دانشمندان بزرگ شدن را فرآیندی آرام و پربار توصیف می کنند که کودکان برای کسب همه مهارت ها نیاز به فرصت کافی دارند.