کاردرمانی حسی اوتیسم با استفاده از روش های درمانی ویژه بر روی مهارت های حرکتی درشت، ظریف و حسی این طیف از کودکان تاثیر بسزایی می گذارد. اتیسم با نام اختصاری ASD یکی از بیماری های اختلال در سیستم عصبی است. در این بیماران، اطلاعات آن طور که باید و به درستی تجزیه و تحلیل نشده و در نتیجه به وجود آمدن یک سری از علامت های حرکتی و حسی را موجب می شود.
این کودکان نیازمند خدمات و حمایت کاردرمانی و گفتار درمانی هستند و بایستی تحت نظارت گفتار درمان یا کاردرمان، تمرینات ورزشی و توانبخشی خاص را دریافت کنند. این تمرینات که با نام کاردرمانی حسی و حرکتی یا کاردرمانی درکی و حرکتی شناخته می شوند، با توجه به ویژگی های خاصی که دارند برای کودک مبتلا به اوتیسم بسیار مناسبند. اگر شما هم کودکی با طیف اوتیسم دارید و به دنبال تمرینات ورزشی و مرکزی معتبر برای کودک خود می گردید، در این مقاله ما را همراهی کنید.
اوتیسم و چالش های حسی حرکتی در کودکان
کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و اوتیسم، از جهت پردازش حسی با دیگر همسالان خود تفاوت دارند. کودکان مبتلا به طیف اوتیسم، بر طبق آمارها بین ۶۰ تا ۷۰ درصد دچار اختلال تنظیم حسی / اختلال پردازش هستند. همچنین مطالعاتی نشان می دهند که حتی سرعت یکپارچگی حسی اطلاعات در کودکان اتیسم کمتر از افراد دیگر است. درواقع، علت بروز بحران های روحی در این کودکان به همین دلیل است.
توجه شما را به این نکته جلب می کنیم که کودکان طیف اوتیسم فاقد فیلتر ذهنی مناسب برای حذف اطلاعات غیرضروری هستند. به عبارت دیگر این کودکان اطلاعات را بدون فیلتر شدن به صورت مکرر دریافت می کنند. همین تحریک های حسی بیش از حد در کودکان اوتیسم موجب بروز رفتارهای غیرمتعارف و منزوی شدن آن ها می شود. با استفاده از روش های مناسب چه در منزل یا کلاس درس امکان استفاده از فیلتر حسی مورد نظر وجود دارد. استفاده از این فیلترهای مناسب باعث می شود که تنظیم و سازمان دهی سیستم عصبی کودک صورت بگیرد و در نهایت هم بر میزان توجه و عملکرد کودک تاثیرات مثبت دارد.
نکته دیگری که لازم است در اینجا به آن بپردازیم، ضعف این کودکان در مهارت های حرکتی درشت و ظریف است. زمانی که این مشکلات با ارتباطات، مهارت های اجتماعی و مشکلات رفتاری ترکیب می شوند، مشکلات پیچیده تری را در هنگام بازی و در مهارت های خودیاری ایجاد می کنند. درمان های کاردرمانی حسی اوتیسم مبتنی بر ورزش است و شامل مهارت های فیزیکی و حرکتی مناسب با سن کودک مانند کف زدن، پریدن، لی لی رفتن، پرتاب کردن،شوت زدن یا گرفتن توپ است.
نکته قابل توجه این است که طبق تحقیقاتی که اخیراً انجام شده است، اغلب بیماران مبتلا به ADHD و ASD به مشکلات حرکتی مبتلا هستند. البته این امر هم ثابت شده است که تفاوت هایی در عملکرد حرکتی و حسی گروه اتیسم نسبت به بیماران مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی وجود دارد. درواقع، این نتایج تایید می کند که سطح ضعیف مهارت های روزانه انطباقی هم با اختلالات اجتماعی، ارتباطی و توجهی و هم با مشکلات حرکتی در ارتباط است.
اهمیت تمرینات حسی حرکتی در بهبود عملکرد کودکان اوتیسم
در سطور قبلی اشاره کردیم که بیماری اوتیسم یک بیماری سیستم عصبی است و البته طیف های مختلفی هم دارد. این بیماری در سه نوع خفیف، متوسط و شدید با نشانه ها و علائم مختلف حسی، حرکتی و گفتاری پدیدار می شود. تمرینات ورزشی و تمرینات حسی و حرکتی برای کودکان اوتیسم می تواند بر روی هر کدام از این موارد تاثیر مثبت یا منفی بگذارد. اگر این تمرین ها تحت نظارت یک کاردرمان یا گفتاردرمان صورت بگیرید، قطعاً کمک بسیار زیادی به کودک خواهد شد.
اختلال پردازش حسی در کودکان اتیسم بسیار شایع است و بر زندگی آن ها تاثیر زیادی می گذارد. در اینجا لازم است به این سوال پاسخ دهیم که پردازش حسی چیست؟ پردازش حسی به این معناست که فرد اطلاعاتی مانند شنوایی ،بینایی و لمس کردن را چگونه دریافت و تفسیر می کند و به آن ها پاسخ می دهد. اختلال در این فرآیند موجب می شود که کودکان نتوانند با محیط خود ارتباط درستی برقرار کنند. حتی ممکن است در مهارت های حرکتی و هماهنگی هم دچار مشکل شوند.
فرض کنید، کودکی با اختلال پردازش حسی نتواند به احساسات و اطلاعات حسی خود کششی نشان دهد، مثلاً بازی با اشیاء به شکل غیرمعمول یا تکان دادن بدن. این فرد به محیط پیرامون خود به شکل غیرمعمول واکنش نشان داده است و ممکن است برای دیگران عجیب و غریب به نظر برسد. به عنوان یکی از راهکارهای موثر برای بهبود و درمان این بیماران، کاردرمانی حسی حرکتی اوتیسم بهترین گزینه است و توسط متخصصین پیشنهاد می شود. این روش درمانی با تمرینات و فعالیت هایی که بر حواس حسی و حرکتی بیمار مبتلا به اتیسم تاکید مستقیم دارند، می توانند مهارت های ضروری مورد نیاز برای روبرو شدن با این مشکلات را تقویت کند.
اختلالات حسی حرکتی رایج در کودکان اوتیسم
مشکلات حسی در افراد مبتلا به اتیسم بسیار شایع است و حتی در معیارهای تشخیص اختلال طیف اوتیسم هم به دلیل اهمیت آن، گنجانده شده است. فراموش نکنید هر فرد مبتلا به ASD منحصر به فرد است و همین باعث حساسیت های حسی خاص نیز می شود. بیشتر مبتلایان به اتیسم، مشکلات حسی را تجربه می کنند و رفتارهای خاصی از خود نشان می دهند. به عنوان نمونه چندین مورد را ذکر می کنیم:
- افزایش تحریک، مثل ایجاد صداهای تکراری، تکان خوردن به جلو و عقب، تکان دادن دست
- افزایش حرکت مانند پریدن، چرخش یا ضربه زدن به اشیاء
- پوشاندن چشم ها و گوش ها
- صحبت نکردن یا تندتر و بلندتر صحبت کردن
- خودداری یا اصرار بر برخی غذاها یا لباس ها
- مشکلاتی در تشخیص حس های داخلی بدن مانند درد یا نیاز به استفاده از دستشویی، گرسنگی
- جویدن مداوم مواد غیرغذایی
- خشن شدن یا لمس مکرر دیگران
- مشکل در برقراری ارتباط یا پاسخگویی یا خاموشی
- فروپاشی (احساسات شدید، مضطرب کننده یا نیاز به فرار از موقعیت)
اینجا به این موضوع اشاره می کنیم که اگر شما فردی هستید که مبتلا به اوتیسم است، ممکن است برای برآورده شدن نیازهای حسی خود به دفاع از خود نیاز داشته باشید. در کاردرمانی حسی اوتیسم شما می توانید ابتدا با یادگیری نیازهایتان شروع کنید و بدانید چه چیزی برای شما مفید و چه چیزی برای شما خوب نیست. پس از آن است که می توانید در محیط خود تغییراتی ایجاد کنید. در کاردرمانی این امکان به شما داده می شود که استراتژی های جدید یا ابزارها را امتحان کنید، یا حتی روتین خود را برای به دست آوردن نیازهایتان تغییر دهید.
تمرینات حسی حرکتی پیشنهادی برای کودکان اوتیسم
کاردرمانی حسی و حرکتی اتیسم، با ارائه تمرینات ورزشی مناسب در تعدیل حس های کودک، افزایش سطح توجه کودک، افزایش ارتباطات اجتماعی و در نهایت بهبود مهارت های مدرسه ای در کودک به صورت هدفمند کمک می کند. در این مقاله به ۱۱ مورد از این تمرینات مناسب برای کودکان اشاره کرده ایم.
تمرینات تعادلی برای کاردرمانی حسی حرکتی اوتیسم
قطعاً تمرین های تعادلی از مهم ترین ورزش ها و تمرینات برای کودکان اوتیسم هستند. پروانه زدن، سرسره و تاب بازی از نمونه ای از این ورزش ها هستند. پریدن از روی موانع و پرت کردن روی محیطی امن می تواند به بهبود حس عمقی و حس وستیبولار کودک کمک کند. چرخیدن و پریدن روی ترامبولین و جست و خیز روی آن، همچنین پرش در استخر توپ هم بسیار کمک کننده است. توصیه می شود این تمرینات به صورت دسته جمعی انجام شود تا بهبود تعامل و ارتباطات کودک را در پی داشته باشد.
حمل وسایل سنگین
ضعف حس عمقی و اختلال در عملکرد این حس، از مشکلات کودکان ASD (اتیسم) شناخته می شود. این حس را می توان با تمرین های مختلف مانند حمل وسیله سنگین تعدیل نمود. به کودک وسیله ای نسبتاً سنگین بدهید و از او بخواهید آن را جابجا کند. حتی می توانید شیشه نوشابه ای را آب کنید و از او بخواهید تا آن را جابجا کند. درحقیقت، بالا بردن وسایل سنگین به تقویت عضلات دستان و بهبود مهارت های دست خط و نوشتن کودکان کمک می کند. در برخی از کودکان عضلات ظریف دستان ضعیف هستند و هنگام نوشتن تکالیف مدسه عملکرد مناسبی ندارند. با تقویت عضلات دست این مشکلات را می توان برطرف کرد. همچنین یکی دیگر از این تمرین ها هل دادن وسیله سنگین است. این تمرین برای تحریک حس عمقی بسیار مناسب است و یکی از ورزش های مناسب در کاردرمانی حسی اوتیسم شناخته می شود.
پل زدن در کاردرمانی حسی اوتیسم
یکی دیگر از تمرینات حسی حرکتی در کودکان اوتیسم، پل زدن است. پل زدن عضلات تنه و لگن را تقویت می کند و حس عمیق و هماهنگی در کودکان را افزایش می دهد. راه رفتن روی خطوط، خمیر بازی، جعبه شن، تاب خوردن و تست مزه ها هم از دیگر تمرینات کاردرمانی حسی اوتیسم به شمار می رود.
غلت زدن در خانه، توصیه کاردرمانی حسی اوتیسم
در خانه این تمرین را می توانید انجام دهید. بهتر است اگر کودک مبتلا به بیش حسی است این کار را تحت نظر یک کاردرمان انجام دهید. یکی از بهترین تمرینات برای کودکان اتیسم، غلت خوردن است. حتماً برای مقدار زمان آن با کاردرمان مشورت کنید.
باندپیچی اندام ها در کاردرمانی حسی حرکتی اوتیسم
بانداژهای کشی، حس عمقی مناسبی برای کودک ایجاد می کنند. بانداژها برای دستان و پاها یا هردو بسیار کمک کننده هستند. حتما ًمقدار زمان آن را هم با کاردرمانگر با توجه به مشکل کودک هماهنگ کنید.
تاثیر تمرینات حسی حرکتی بر تعامل اجتماعی کودکان اوتیسم
در کاردرمانی حسی اوتیسم بر اهداف خاصی تاکید می شود و با توجه به شرایط کودک و شدت بیماری، ارزیابی های لازم انجام می شود و برنامه های کاردرمانی توسط متخصص ارائه می گردد. تعامل اجتماعی کودکان از مهم ترین مواردی است که در تمرینات حسی حرکتی در نظر گرفته می شود. این تمرینات می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تمرینات کاردرمانی به کودکان کمک می کند تا حساسیت های فرد را تعدیل کرده و مهارت های حسی از جمله حس شنوایی، بینایی، لمس و بویایی را تقویت می کند.
- با انجام تمرینات و فعالیت های حرکتی، کودک مهارت های حرکتی خود را تقویت می کند مانند پرش، دویدن، انجام حرکات دست مانند گرفتن و پرتاب کردن توپ. این تمرین ها و حرکات، عضلات کودک را قوی تر می کنند.
- کاردرمانی حسی اتیسم، به کودکان کمک می کند تا تمرکز، حافظه، یادگیری، توجه و مهارت های حل مسئله در آن ها تقویت شود.
- افزایش مهارت های روزمره مانند لباس پوشیدن، دستشویی رفتن، حمام کردن و غذا خوردن.
- این کودکان با کاردرمانی حسی اتیسم می توانند مهارت های ارتباطی شان را تقویت کنند و با محیط اطراف خود به شکل موثرتری ارتباط برقرار کنند. با این روش درمانی، رفتارهای کلیشه ای و خودآزاری این کودکان کاهش یافته و رفتارهای بهتری پیدا می کنند.
نقش مربیان و درمانگران در پیگیری تمرینات حسی حرکتی
فراموش نکنید که هر جلسه کاردرمانی حسی حرکتی اوتیسم سه عنصر اساسی دارد که شامل:
- فعالیت های هشدار دهنده
- سازماندهی فعالیت ها
- فعالیت های آرام بخش می شود.
در فعالیت هایی که برای کودکان اوتیسم طراحی می شوند، سیستم عصبی مرکزی بدن برای یادگیری آماده می شوند. حرکاتی مانند چرخش و پرش روی توپ باشگاهی می توانند بصورت مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی اثر بگذارند. این تمرینات کودک را برای فعالیت های بعدی آماده می کنند. در قسمت بعدی هماهنگی بین مغز و بدن مورد نظر است. فعالیت های تعادلی می توانند مهارت های بین مغز و بدن را تقویت کنند. سپس نوبت به آرام کردن سیستم عصبی و افزایش آگاهی از بدن می رسد. این فعالیت که معمولاً شامل فشارهای عمیق به بدن و کار با وزنه است می تواند کودکان را آرام تر کند. به این ترتیب ذهنشان خالی و احساس آرامش بیشتری می کنند.
کلیه مراحل فوق توسط افراد متخصص و کاردرمانگران و گفتار درمانان ارزیابی، برنامه ریزی و اجرایی می شوند که بسیار باتجربه و متعهد به کار هستند. این مربیان و درمانگران با استفاده از این عناصر، کودکان را آرام تر، منظم تر و متمرکزتر کرده و باعث کاهش اضطراب و افزایش فرصت های موفقیت آمیز در زندگی روزمره این دسته از کودکان می شوند.
مرکز درمانی کودکان اوتیسم غرب تهران
مراکز بسیاری که اکثراً هم مناسب هستند برای ارائه تمرینات و خدمات کاردرمانی حسی اوتیسم به فعالیت مشغول هستند. یادآوری می کنیم که کلیه این مراکز بایستی تحت نظارت و با مجوز سازمان نظام پزشکی فعالیت کنند. یکی از این مراکز بسیار مناسب، مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی طراوت در غرب تهران است. این مرکز توانبخشی با بخش های مجهزی که دارد کلیه تمرینات را در فضایی آرام و دلچسب ارائه می کند.
مرکز درمانی کودکان اوتیسم در غرب تهران به این بیماران کمک می کند تا بر مشکلات روحی، جسمی و ذهنی خود غلبه کنند. درمانگران، حل بیماری ها و مشکلات بیماران را با ارزیابی های دقیق و بررسی نیازهای جسمی ،ذهنی، روانی و اجتماعی آغاز کرده و با پیگیری های مداوم و تمریناتی استاندارد، افق جدیدی از زندگی را به بیماران نشان می دهند. ما در این مجموعه بر این عقیده استوار هستیم که زندگی جدید و مستقل حق هر فردی است.
کلینیک توانبخشی طراوت (تهرانسر) برای ساکنین چیتگر، شهرک آزادی، شهرک مهرآباد، شهرک دانشگاه شریف، شهرک آپادانا، شهرک ولیعصر، شهرک یافت آباد و دیگر مناطق غرب و جنوب تهران آماده ارائه خدمات تخصصی توانبخشی است.
سخن آخر
در این مقاله به کاردرمانی حسی حرکتی اوتیسم و نقش آن در کنترل و حل مشکلات و درمان حسی، حرکتی، گفتاری و ذهنی این بیماران پرداختیم. همچنین به ۱۱ مورد تمرینات حسی حرکتی برای بیماران اتیسم که بسیار کاربردی هم هستند اشاره کردیم. آن چه در اینجا تاکید می کنیم تشخیص زودهنگام و شناخت علائم کودکان است. هر چه شناخت دقیق تر باشد، برنامه درمانی مناسب و موثرتری طراحی خواهد شد و کودکان می توانند با توجه به ظرفیتشان از این برنامه ها و تمرینات استفاده کنند.
بدون دیدگاه