کاردرمانی دست سکته مغزی (Stroke occupational therapy) به همراه تمرینات موثر، از روش های بسیار مهم و اساسی در مسیر بهبود این بیماران پس از سکته مغزی است. تخصص کاردرمانگر کمک به یادگیری مجدد حرکاتی مانند حفظ تعادل، به یاد آوردن اطلاعات، تمرکز و حتی برداشتن یک شی به افراد است. درواقع، کاردرمانگر کمک می کند تا این بیماران بتوانند توانایی های حرکتی و حسی آسیب دیده خود را بهبود بخشند. در این مطلب با سکته مغزی و تاثیر آن بر عملکرد دست، اهداف اصلی کاردرمانی و تاثیر تمرینات منظم در مرکز توانبخشی و خانه را بررسی می کنیم. با ما همراه بمانید.
سکته مغزی و تاثیر آن بر عملکرد دست
پس از سکته مغزی حرکت دست دچار اختلالات حرکتی و هماهنگی می شود. حتی حرکت انگشتان دست در بیماران سکته مغزی بسیار سخت و ناتوان کننده می شود. سکته مغزی زندگی عادی فرد را مختل می کند و منجر به بروز ناتوانی های مختلفی در فرد می شود. همچنین با وقوع سکته مغزی، اختلالاتی در عملکرد طبیعی اندام های بدن رخ می دهد و درنتیجه انجام کارهای روزمره و کارهای شخصی فرد را هم مختل می کند.
از عوارض رایج در بیماران سکته مغزی، ضعف و اختلال در عملکرد دست و بازو است که با کاردرمانی دست پس از سکته مغزی می توان به بهبود آن ها کمک کرد. به دلیل آسیب هایی که به واسطه سکته مغزی به بخش هایی از مغز که مسئول کنترل حرکت و هماهنگی عضلات هستند وارد شده، ضعف دست پس از سکته مغزی روی می دهد. یادآوری می کنیم که سکته مغزی می تواند منجر به انسداد جریان خون در نواحی از مغز شود که به عملکرد حرکتی دست مربوط هستند. این نواحی و به ویژه قشر حرکتی مغز، به کنترل حرکت عضلات بازو و دست کمک فراوانی می کنند. با آسیب دیدن این بخش ها، در رسیدن سیگنال های درست به عضلات، اختلال ایجاد شده و درنتیجه منجر به کاهش قدرت، ضعف و از دست رفتن کنترل حرکتی می شود.
علاوه بر این، سکته مغزی باعث اسپاسم عضلانی یا افزایش تنش در عضلات دست هم می شود. به این ترتیب، عضلات به جای انقباض و استراحت طبیعی، در حالت انقباض مداوم قرار گرفته و این امر به محدود شدن دامنه حرکتی و ایجاد ضعف بیشتر می انجامد. همچنین، بیمار سکته مغزی، کاهش حس و توانایی انجام حرکات پیچیده مانند گرفتن اشیاء یا هماهنگی دقیق انگشتان دست را هم به دلیل آسیب مسیرهای عصبی که از مغز به عضلات دست می رسند را تجربه می کند.
آسیب های شایع دست پس از سکته مغزی
لازم به ذکر است که اعمالی مانند جمع و باز کردن انگشتان، چرخش مچ، خم و بازکردن آرنج و انجام حرکات ظریف، نیازمند کارایی کامل و هماهنگی عضلات دست از شانه تا انگشتان است. حتی حرکت عضلات کتف هم می تواند بر حرکت دست تاثیر بگذارد. در پاراگراف بالا اشاره کردیم که دلیل عدم کارایی و حرکت دست بیماران پس از سکته مغزی این است که چون مغز بعد از سکته مغزی آسیب دیده، پیام ها و دستورهای درست از مغز دریافت نمی شوند. به عبارتی دیگر مغز از انجام این امور مهم عاجز است.
یکی از آسیب های شایع در بیماران سکته مغزی، مشکلات حسی و لمسی است. تعدادی از بیماران بی حسی هایی را در دست خود دارند و مور مور و گزگز را احساس می کنند. عده ای دیگر نمی توانند دما را تشخیص بدهند و این موارد می توانند برای بیماران سکته مغزی بسیار خطرناک باشند.
یادآوری می شود که شدت این علائم حسی و عملکردی در افراد مختلف، متفاوت است. ممکن است افرادی پس از حمله مغزی (سکته مغزی) توانایی بلند کردن دست و حرکت آن را داشته باشند اما حرکت دادن انگشتان و انجام حرکات ظریف برای آن ها غیرممکن می شود. حرکات ظریف با توجه به پیچیدگی حرکت، نیاز به هماهنگی و تمرکز بالا دارند که بیمار برای بازیابی آن ها بایستی از کاردرمانی دست سکته مغزی در مراکز توانبخشی سکته مغزی کمک بگیرد.
یکی دیگر از آسیب های شایع پس از سکته مغزی، عدم توانایی بلند کردن و حرکت دادن دست به طور کامل است که دست بدون تون عضلانی و فلاسید است و نیازمند دریافت خدمات و تمرینات توانبخشی است. این خدمات شامل فیزیوتراپی و کاردرمانی سکته مغزی می شوند. با تمرین و ورزش مداوم، کم کم تون عضلانی دست و حرکت دست هم برمی گردد. فراموش نکنید افراد پس از سکته مغزی، درجات مختلفی از ناتوانی دست را تجربه می کنند و هرکدام نیاز به ارزیابی و تدوین روش های درمانی خاص دارند. در بیشتر مواقع، لازم است در کنار فیزیوتراپی و کاردرمانی، جلسات گفتار درمانی برای بیماران سکته مغزی برای بهبود روند درمان ترتیب داده شود.
اهداف اصلی کاردرمانی برای دست
برای کاردرمانی دست به شدت، نوع ضایعه و خواسته مراجعه کننده توجه می شود و طیف وسیعی از مراجعه کنندگان را در برمی گیرد. اما اهداف کلی کاردرمانی برای دست با در نظر گرفتن این طیف وسیع افراد، در موارد زیر خلاصه می گردد:
-
بازآموزی حسی در کاردرمانی دست سکته مغزی
خوب است بدانید، گیرنده های مختلفی در کف دست و دست قرار گرفته اند که برای زندگی روزمره ما طراحی شده اند و فواید زیادی هم دارند. حالا زمانی که دست در درک حس هایی مانند لامسه و سنجش دما دچار مشکل می شود، این کاردرمانی انگشتان دست برای بازآموزی حسی در برنامه درمانی فرد پس از سکته مغزی گنجانده می شود. زمانی که تحریک های حسی به مغز فرستاده می شوند، بافت های مختلف آن را مجدداً کم کم تجربه کرده و بازآموزی حسی اتفاق می افتد.
-
جلوگیری از ضعف عضلات و تقویت عضلانی
ضعف های عضلانی در اغلب آسیب های دست ایجاد می شود و حتی می تواند یکی از مشخصه های بیماری دیستروفی عضلانی باشد. وقتی عضله به اندازه کافی قدرت نداشته باشد، طبیعی است که امکان حرکت در مچ و انگشتان بخصوص انگشت شست کاهش پیدا می کند. پس روشن است که یکی از اهداف مهم کاردرمانی دست پس از سکته مغزی، تقویت عضله های مختلف و جلوگیری کردن از ضعف بیشتر آن ها است.
-
افزایش دامنه حرکتی و جلوگیری از کوتاهی عضلات، کاردرمانی دست سکته مغزی
در بیماری هایی مانند پارکینسون، محدود شدن دامنه های حرکتی دست به دلیل کوتاهی عضلات مربوطه رخ می دهند. در کاردرمانی دست از تکنیک ها و تمریناتی استفاده می کنند که طول عضله را به حد نرمال آن نزدیک می کنند تا در پی آن، دامنه حرکتی هم افزایش پیدا کند.
-
کاردرمانی دست سکته مغزی برای تقویت کردن حرکت ظریف دست
اگر دقت کرده باشید، فردی که حمله سکته مغزی را پشت سر گذاشته است در بستن دکمه ها، باز کردن دکمه ها، گرفتن اشیاء و پرتاب کردن دچار محدودیت هایی می شود. برای انجام این کارها نیاز به عملکرد تمامی انگشتان داریم. پس با توجه به این که کاهش مهارت های ظریف می تواند دلایل عضلانی، تاندونی یا استخوانی داشته باشد، کاردرمانی از روش های مختلفی استفاده می کند تا فرد قادر باشد مهارت های خود را بازیابی کند.
-
کاردرمانی دست پس از سکته مغزی و کاهش تورم و درد در ناحیه دست
یکی از شایع ترین عوارض جراحی های دست مانند جراحی های مربوط به تاندون دست، تورم و دردهای غیر قابل تحمل هستند. حتی افرادی که مبتلا به عارضه سکته مغزی هستند هم می توانند این تورم و دردها را به دلیل اختلال در عملکرد مغز تجربه کنند. درنتیجه فعالیت های روزانه این افراد تحت تاثیر قرار می گیرد. پس از جراحی دست، کاردرمانگر، برای کاهش درد و تورم در دست از انواع مداخلات کاردرمانی به بهترین شکل استفاده می کند.
با توجه به موارد ذکر شده که از اهداف اصلی برای کاردرمانی هستند، به اهمیت کاردرمانی در بهبود دست پس از سکته مغزی پی می بریم.
چرا کاردرمانی برای بهبود دست پس از سکته مغزی اهمیت دارد؟
اگر بخواهیم به فواید و اهمیت کاردرمانی دست سکته مغزی اشاره کنیم، بهتر است مواردی را که از همه برجسته تر هستند را معرفی کنیم. درواقع، مواردی که در ذیل آمده است برخی از مزایای کلیدی کاردرمانی دست برای بیماران سکته مغزی هستند.
- بهبود بخشیدن عملکرد دست و بازو: کاردرمانی دست به افراد کمک می کند که نه تنها قدرت و دامنه حرکتی، بلکه مهارت دست و بازوی آسیب دیده خود را هم بازیابی کنند. بهبود انجام فعالیت های روزانه زندگی مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، حمام کردن و آراستگی از اهداف کاردرمانی دست به شمار می آید.
- کنترل عضلات و کاهش اسپاستیسیتی: خوب است بدانید که پس از سکته مغزی، برخی افراد کاهش کنترل عضلات را تجربه می کنند. یعنی در این وضعیت، عضلات سفت شده و کنترل آن ها بسیار دشوار می شود. بدون شک کاردرمانی دست می تواند به بهبود کنترل عضلات در اندام فوقانی کمک کند.
- جلوگیری از انقباضات: یک عارضه بسیار شایع پس از سکته مغزی، انقباضات هستند که ماهیچه ها برای همیشه کوتاه و سفت می شوند. بی شک، کاردرمانی دست می تواند با گسترش دامنه حرکات و کشش به پیشگیری از انقباض ها کمک فراوانی کند.
- بهبود بخشیدن کیفیت زندگی: قطعاً وقتی عملکرد بازو و دست بهتر شود، امکان این که افراد در فعالیت های اجتماعی و سرگرمی هایی که از آن ها لذت می برند شرکت کنند، بسیار بیشتر می شود. در نهایت هم کیفیت کلی زندگی ارتقاء یافته و از انزوا و افسردگی هم دور می مانند.
- روند بهبود با سرعت بیشتر: طی تحقیقاتی که انجام شده است افرادی که پس از سکته از توانبخشی و خدمات کار درمانی دست بهره مند می شوند، به نسبت افرادی که این خدمات را دریافت نمی کنند، زودتر و کامل تر بهبود می یابند.
ذکر این نکته لازم است که مزایای کاردرمانی دست پس از سکته مغزی به نیازها، اهداف و البته به شدت و محل سکته مغزی وابسته بوده و بهتر است در سریع ترین زمان ممکن با مشاوره تخصصی با پزشک، مراحل کاردرمانی آغاز شود.
مراحل کاردرمانی دست پس از سکته مغزی
بخش بسیار مهمی از توانبخشی سکته مغزی، کاردرمانی (OT) است. همان طور که قبلاً ذکر کردیم، پس از سکته مغزی، بسیاری از افراد در فعالیت های روزمره خود مانند غذا خوردن، لباس پوشیدن، حمام کردن، نوشتن و بسیاری موارد دیگر دچار مشکل می شوند. کاردرمانگر با آموزش راهبردها و تکنیک های جدید به این افراد کمک می کند تا هرچه سریع تر استقلال خود را بازیابند.
از آن جایی که دست دارای عضلات فراوان و پیچیدگی حرکتی است، به هماهنگی حرکتی و تمرکز زیادی نیاز دارد. برای انجام حرکات ظریف نیاز است که تک تک عضلات ریز و کوچک حرکت کنند. درحقیقت، پس از سکته مغزی به دلیل آسیب های جدی که بر مغز وارد شده است، برنامه ریزی و کنترل این اعمال بسیار مشکل است. همچنین افراد سکته مغزی در اغلب اوقات دست خود را بی حرکت نگه می دارند. چون حرکت دادن دست نیاز به انرژی و هماهنگی بیشتری دارد. در نتیجه پیشرفت بهبودی در دست ها کندتر از بهبودی در پاهاست.
فراموش نکنید اختلال و ضعف در عملکرد دست و بازو از عوارض رایج سکته مغزی است که با طی مراحل کاردرمانی بهبود پیدا می کند. در ادامه به مراحل کاردرمانی دست که در طول توانبخشی، متخصص کاردرمانی سکته مغزی از آن ها استفاده می کند اشاره می کنیم.
- تمرینات دامنه حرکتی که انعطاف پذیری مفاصل و جلوگیری از سفتی عضلات را بهبود می دهند.
- تمرینات قدرتی که به بهبود تون عضلانی و جلوگیری از ضعف عضلانی کمک می کنند.
- آموزش هایی برای انجام فعالیت ها که شامل تمرین های خاص هر فرد می شود تا او بتواند قادر به انجام آن ها شود مانند آشپزی یا لباس پوشیدن.
- استفاده از تجهیزات تطبیقی که در طی درمان، ممکن است کاردرمانگر از آن ها استفاده کند. مانند پانسمان، دستبند، بریس و انواع ارتز طبی.
- آموزش های شناختی برای بازماندگان سکته مغزی اهمیت ویژه ای دارند. چون که برخی از این افراد با مشکلاتی مانند از دست دادن حافظه یا مشکل در حله مسئله مواجه می شوند. کاردرمانگر می تواند در کنار دیگر آموزش ها برای کاردرمانی دست بیمار از این تمرین ها برای بهبود مهارت ها به خوبی استفاده کند.
تمرینات موثر کاردرمانی برای بهبود عملکرد دست
در این جا برای بهبود عملکرد دست، به تعدادی از تمرینات موثری که در کاردرمانی دست بیماران سکته مغزی از آن ها استفاده می شوند، اشاره می کنیم:
حرکت دورانی روی میز
انگشتان دو دست را دور یک بطری روی میز قفل کنید. حالا به صورت دورانی بطری را بر روی میز حرکت دهید. این تمرین را به صورت آهسته و حداقل ۱۰ بار انجام دهید.
باز و بسته کردن آرنج
آرنج را بر روی میز قرار داده و به دست خود زاویه ۹۰ درجه بدهید. کف دست را به سمت خودتان خم کنید و سپس دوباره به عقب برگردانید. حالا با نزدیک شدن و دور شدن دست، عضلات مختلفی فعال می شوند. پس ۱۰ مرتبه حرکات را به آرامی و یک اندازه انجام دهید.
چرخش بطری در کف دست
بطری آب را بر روی کف دست قرار دهید. سپس با جمع کردن انگشتان دست، تلاش کنید بطری آب را محکم بگیرید. این حرکت را ۱۰ مرتبه انجام دهید.
توجه داشته باشید که انگست شست، یکی از انگشت های مهم است. در این جا برای تقویت این انگشت هم تمرین هایی را ذکر می کنیم که در کاردرمانی دست بیماران سکته مغزی بسیار پرکاربرد است.
- کف دست خود را روی سطحی صاف گذاشته و انگشت شست خود را تا جایی که امکان دارد از سایر انگشتان جدا کنید.
- دست را به صورت عمودی نگه داشته و انگشت شست را رو به کف دست از دیگر انگشتان جدا کنید.
- نوک انگشت شست را به تک تک انگشتان خود نزدیک کرده و حالت (O) را با دو انگشت خود ایجاد کنید.
- دست خود را به صورت مرتب، مشت و باز کنید. می توانید برای این تمرین از خمیر بازی هم استفاده کنید. تلاش کنید آن را در کف دست خود جمع کرده و سپس با دو انگشت خود آن را بکشید.
لازم است یادآوری کنیم که گستره این تمرینات برای کاردرمانی دست بسیار وسیع است. اگر انجام این ورزش ها و تمرینات کاردرمانی دست برای بیماران سکته مغزی برای شما مقدور نیست، حتماً برای مشاوره بیشتر و دریافت راهنمایی های لازم با مرکز طراوت تهرانسر تماس حاصل فرمایید. کاردرمانگران مراکز تخصصی مانند مرکز توانبخشی طراوت در تهرانسر، بهترین و موثرترین تمرین ها را در جلسات کاردرمانی برنامه ریزی و اجرایی می کنند.
نقش انگیزه و استمرار در موفقیت کاردرمانی
قبلاً هم به این نکته اشاره شده که طول درمان در سکته مغزی و مدت زمان توانبخشی به شدت و میزان آسیب هایی که وارد شده است بستگی دارد. برخی از بیماران خیلی زودتر بهبود پیدا می کنند و بعضی دیگر ممکن است به ماه ها فیزیوتراپی و کاردرمانی نیاز داشته باشند. معمولاً شدت بیماری و علائم می تواند دوره درمان را کوتاه یا طولانی کند.
امروزه ثابت شده است که بخش زیادی از توانایی های عملی در سه ماه اول پس از بروز سکته مغزی روی می دهد. امروزه با راهنمایی هایی که ارائه می شود، اکثر افراد می توانند دست کم تا یک سال پس از بروز سکته به انجام کارهایی که به توانایی های عملی نیاز دارد و یا تمرین ها و ورزش های هوازی ادامه دهند. در این نقطه است که سرعت بهبودی کاهش پیدا می کند. اما فراموش نکنید که این انگیزه و استمرار است که می تواند به موفقیت کاردرمانی و بهبود بیمار کمک شایانی بکند.
معمولاً پس از مرخص شدن از بیمارستان، برنامه های توانبخشی از طریق جلسات فیزیوتراپی و کاردرمانی دست سکته مغزی در خانه یا در کلینیک توانبخشی ادامه پیدا می کند. برنامه های انگیزشی و فعالیت هایی که بیمار به آن ها علاقه نشان می دهد، تا حدود زیادی در بهبود این بیماران نقش موثری ایفاء می کند.
مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی غرب تهران
درحقیقت، کاردرمانی دست سکته مغزی را می توان مهم ترین فاکتور در رسیدن به استقلال در این بیماران ذکر کرد. در جوامع امروزی با توجه به گسترش و پیشرفت تکنولوژی و البته تحرک کمتر افراد، متاسفانه احتمال ابتلای افراد به سکته مغزی بیشتر شده است. سکته مغزی در یک آن اتفاق می افتد و برای مدت طولانی می تواند زندگی طبیعی فرد را مختل کند.
به این ترتیب انجام کارهای ساده مانند درآوردن یا پوشیدن لباس، بستن بند کفش ها، باز و بسته کردن دکمه ها، حمام کردن یا غذاخوردن مستقل توسط بیمار، غیرممکن یا دشوار می شود. درحقیقت، سکته مغزی ممکن است هردو دست یا یک دست را تحت تاثیر قرار داده و ضعیف کند. در این صورت است که انجام الگوهای ریز و مهارت های دست در بیمار ناتوان می شود. در اغلب موارد، انجام کاردرمانی دست بیمار سکته مغزی بایستی در یک مرکز تخصصی توانبخشی و با رویکردی جامع صورت بگیرد.
شدت و نوع سکته مغزی (strok) در تهیه و تدوین برنامه توانبخشی مخصوص هر فرد موثر بوده و به این صورت برنامه تمرینی طراحی می شود. یعنی میزان بازآموزی به توانایی های عملی مهارت های از دست رفته و سایر توانایی هایی که نیاز به تمرین و کار دارند بستگی داشته و تغییر می کند. به این ترتیب در مرکز توانبخشی کاردرمانی و گفتار درمانی غرب تهران (طراوت تهرانسر) بهترین و جامع ترین برنامه و راهکارهای درمانی را برای بیمار تهیه و تدوین می کنند. در این مرکز بر توانایی به دست آوردن استقلال بیمار در انجام فعالیت ها و مهارت های روزانه با بهترین بازه زمانی تاکید می شود.
سخن آخر
همه ما بر این باور هستیم که دست عضوی بسیار مهم و ضروری بدن است. به این معنا که برای فعالیت های خودمراقبتی بسیار ساده، نوشتن و انجام فعالیت های مهم اجتماعی نیاز به استفاده از دست مسلم است. به این ترتیب اهمیت موضوع کاردرمانی دست از کاردرمانی انگشت کوچک تا کف دست، مچ دست، آرنج و بازوی دست بیشتر به چشم می خورد.
در این مطلب به سکته مغزی و اثرات آن بر ایجاد ناتوانی دست ها پرداختیم و اهمیت تمرینات و روش های درمانی مانند کاردرمانی دست سکته مغزی را بررسی کردیم. روش های درمانی که امروزه برای بهبود بیماران سکته مغزی توصیه می شوند، روند بهبود و رسیدن به زندگی مستقل در این بیماران را متحول کرده است.
بدون دیدگاه