دیر حرف زدن کودک نشانه اوتیسم است؟

دیر حرف زدن کودک و اوتیسم ممکن است با هم آمیخته شده و به این ترتیب والدین در شناخت اختلالی که کودک با آن درگیر شده، سردرگم و نگران می شوند. چراکه تاخیر در گفتار از نخستین نگرانی های والدین است. تاخیر گفتاری نوعی اختلال ارتباطی است. اگر کودک با وجود تکامل جسمی نتواند قدرت بیان یک عبارت کامل را داشته باشد و فقط در چند کلمه تلاش می کند منظور خود را برساند، احتمال این که اختلال در تکلم داشته باشد بسیار زیاد است. توانایی های زبانی در چنین کودکانی با سرعت کمتری نسبت به همسالان خود تکامل پیدا کند.

گرچه تاخیر در تکلم را باید جدی بگیرید، اما این مورد همیشه هم نگران کننده نیست. در این مطلب به این موضوع می پردازیم که آیا دیر حرف زدن کودک می تواند نشانه ای از اوتیسم باشد؟ و چه زمانی باید نگران دیر حرف زدن کودک باشیم. در ادامه با ما همراه باشید.

دیر حرف زدن کودک: آیا این نشانه اوتیسم است؟

امروزه دیر حرف زدن کودکان بسیار رایج شده است و حتی طبق آمار بین ۵ تا ۱۰ درصد کودکان بیش دبستانی جهان به این اختلال مبتلا هستند. در این جا ممکن است این سوال پیش بیاید که حرف نزدن کودک تا چه سنی طبیعی است؟ آیا اصولاً دیر حرف زدن کودکان و اوتیسم با هم در ارتباط هستند؟ به این نکته مهم توجه داشته باشید که گرچه نمی توان یک سن مشخص را اعلام کرد اما اگر فرزند شما تا سن ۲ سالگی نتواند جملات کوتاه و ساده را بیان کند، باید نگران شوید!

لازم به ذکر است که تاخیر در گفتار در میان کودکان دارای اوتیسم بسیار رایج است. البته فراموش نکنید در کودکان عادی هم این اختلال شیوع بالایی دارد. توجه داشته باشید که تفاوت های بسیاری بین تاخیر گفتار در اختلال اتیسم و سایر انواع تاخیرهای زبانی و کلامی وجود دارد. نکته قابل ملاحظه این است که بسیاری از این موارد برای افراد غیر متخصص قابل تشخیص نیست. به عبارت دیگر تاخیرهای گفتاری قابل توجه، می تواند شما را نگران کند، اما همیشه هم نشانگر بیماری اتیسم نیست!

تاخیر در کلام ممکن است در اثر ترکیبی از مشکلات گفتاری و اختلالات روان شناختی (اختلال طیف اوتیسم (ASD) یا سندروم داون) یا مشکلات شنوایی (ناشنوایی) بروز کرده باشد. ممکن است حتی ابتلا به یکی از این مشکلات زمینه ای باعث دیر حرف زدن کودک شود.

همان طور که گفتیم تاخیر در گفتار در کودکان مبتلا به اختلال اتیسم شایع است، اما به تنهایی نمی تواند الزامی بر این باشد که کودک به اوتیسم مبتلاست. علاوه بر این، تاخیر گفتار در کودک مبتلا به اتیسم معمولاً با سایر مسائل ارتباطی مثل عدم استفاده از زبان بدن و اشارات، پاسخ ندادن به اسم و عدم علاقه به برقراری ارتباط همراه است. حتی در فرآیند رشد چنین کودکانی می توان علائم و نشانه های رشدی قابل توجه دیگری نیز را مشاهده نمود.

دلایل دیر حرف زدن کودکان

دلایل دیر حرف زدن در کودکان بسیار زیاد است. حتی در برخی موارد، بیشتر از یک عامل می تواند موجب تاخیر در تکلم شود. برخی از علل رایج دیر حرف زدن کودکان عبارتند از:

• داشتن ناتوانی ذهنی: انواع ناتوانی های ذهنی می توانند سبب تاخیر در گفتار کودکان شوند. به عنوان مثال دیسلکسیا یا نارساخوانی و بسیاری ناتوانی های یادگیری که در برخی موارد می توانند منجر به تاخیر در حرف زدن شوند.
• ابتلا به اختلال شنوایی: اختلال شنوایی در کودکان می تواند موجب تاخیر در تکلم شود. چراکه آن ها صدایی نمی شنوند و درنتیجه در نحوه یادگیری و برقرای ارتباط دچار مشکلاتی می شوند.
• ابتلا به اوتیسم: اگرچه همه کودکان مبتلا به اختلال اتیسم، در گفتار تاخیر ندارند، اما این اختلال می تواند بر نوع ارتباطات تاثیر منفی بگذارد.
• مسائل روانی _ اجتماعی: مشکلات روانشناختی یکی از دلایل بروز دیر حرف زدن کودکان است. امروزه ارتباط بیش فعالی و تاخیر کلامی تا حدود زیادی ثابت شده است. حتی بی توجهی پدر و مادر می تواند مشکلاتی در تکامل زبان کودک ایجاد کند. در ادامه به ارتباط دیر حرف زدن کودک و اوتیسم بیشتر می پردازیم.

ارتباط دیر حرف زدن کودک و اوتیسم

زمانی که متوجه می شوید کودک مشکل دیر حرف زدن دارد، اگر این دیر حرف زدن ناشی از اختلال اوتیسم باشد شما وارد چالش دیگری می شوید. چالش های اجتماعی و رفتاری می توانند از مهم ترین ها باشند. چرا که این کودکان، مشکلاتی در معاشرت و ارتباطات اجتماعی را تجربه می کنند. درواقع می توان در این زمینه به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم پاسخگویی به نشانه های اجتماعی مانند تکان دادن سر به جای سلام کردن
• فقدان عمومی آگاهی اجتماعی
• عدم توانایی تمرکز بر روی چیزی خاص
• مشکلاتی در اشتراک گذاری، نوبت گیری، حفظ دوستی ها و اجتناب از برقرار کردن تماس چشمی با دیگران
• داشتن علایق محدود در بازی ها یا انجام فعالیت های خاص
• کاهش علاقه به درگیر شدن در برنامه های دیگران یا بازی کردن با دیگران
• بیزاری از لمس کردن دیگران یا لمس شدن توسط دیگران
• وابستگی شدید به اشیاء خاص
• اضطراب و استرس در هنگام تغییر ناگهانی برنامه های روزانه
• ناراحتی به دلایل نامعلوم و بسیار ساده
• رفتارهای تکراری یا حرکات ممتد دست و بدن

تحقیقات نشان داده است که کودکان اوتیسم معمولاً در سن ۳۶ ماهگی  شروع به تولید کلمه می کنند، در صورتی که سایر کودکان بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی این کار را انجام می هند. همچنین در حدود ۲۴ درصد کودکان اتیسم اصلاً حرف نمی زنند. یعنی ترجیح می دهند بیشتر از زبان اشاره، روش های ارتباطی مکمل و سیستم ارتباطی تبادل تصویر برای ارتباط با دیگران استفاده کنند. پس یادآور می شویم گرچه تاخیر در گفتار را باید جدی گرفت، اما همیشه نمی تواند نشانه اختلال اوتیسم باشد. تشخیص درست، معاینه دقیق و نظر تخصصی پزشک در اینگونه موارد ضروری است.

چه زمانی باید نگران دیر حرف زدن کودک باشیم؟

دیر حرف زدن کودک یا تاخیر گفتار می تواند به منزله این باشد که رشد زبان گفتاری کودک کمتر از حد انتظار برای سن اوست و حتی می تواند زمان بسیار ناامید کننده و پر استرسی برای والدین باشد. اما یک نکته مهم که همواره بهتر است به یاد داشته باشید این است که هر کودکی با سرعت خودش رشد می کند. پس از مقایسه فرزند خود دست برداشته و راه های منطقی تر را انتخاب کنید!

مهم است که اگر در مورد رشد کودک خود نگرانی هایی دارید از پزشک یا آسیب شناس گفتار و زبان کمک بگیرید. در ادامه هم تعدادی از علائم اولیه تاخیر در گفتار را آورده ایم:

1. کودک تا ۱۲ ماهگی قادر به حرف زدن نباشد.
2. کودک تا ۱۸ ماهگی قادر به گفتن تک کلمه نباشد.
3. کودک تا ۲۴ ماهگی نتواند دو کلمه را با هم ترکیب کند.
4. عدم استفاده از جملات ساده تا ۳۰ ماهگی
5. نتوانید آن چه را فرزندتان می گوید درک کنید.

همچنین می توانیم به سایر علائم دیر حرف زدن کودک که ممکن است نشانه های تاخیر گفتار باشند اشاره می کنیم:

1. کودک در تقلید کلمات و صداها مشکل داشته باشد.
2. در پاسخ به سوالات ناتوان باشد.
3. در گفتن داستان مشکل داشته باشد.
4. کودک قادر به بیان خواسته ها و نیازهایش نباشد.
5. نتواند از دستورالعمل ها پیروی کند.
6. قادر به تولید صداهای خاص نباشد.

نقش گفتار درمانی در کودکان با تاخیر زبانی

توجه به این اختلال، مهم ترین کاری است که والدین بایستی انجام دهند. یعنی اگر متوجه چیزی غیرمعمول شدید که باعث نگرانی تان می شود باید کمک بگیرید. پس عامل زمان می تواند نقش تعیین کننده ای در روند بهبود بیماری داشته باشد. اولین کاری که باید بکنید این است که به خود اعتماد کنید و اگر جواب سوالی را نمی دانید از افراد متخصص سوال کنید.

در درجه اول حتماً نگرانی های خودتان را با یک متخصص و پزشک گفتار درمانی مطرح کنید. او به شما خواهد گفت که آیا کودک نیاز به گفتاردرمانی دارد؟ و اگر جواب بله بود، این دوره درمانی چگونه است؟ سپس شنوایی کودک خود را بررسی کنید. یک اختلال جزئی در شنوایی موجب اختلال در تکامل گفتار و تکلم خواهد شد.

در نهایت هم نترسید و ناامید نشوید. فراموش نکنید که شما در این چالش از طرف متخصص اطفال، خانواده و متخصص گفتار درمانی حمایت خواهید شد. یعنی در تمام مدت برای راهنمایی، حمایت، درک و مشاوره می توانید به این گروه ها اعتماد کنید. به این ترتیب مجدداً توصیه می کنیم در صورت مشاهده هرگونه علامتی که نشان دهنده تاخیر در رشد ارتباطی، گفتاری کودک است به پزشک مراجعه کنید.

دیدگاهی در بین افراد و برخی والدین رایج است که می گوید “منتظر باش و نگاه کن”. قطعاً این دیدگاه می تواند زمان باارزشی را که مهم ترین مرحله یادگیری به شمار می آید را نابود کند. در مراکز گفتار درمانی مانند کلینیک طراوت تهرانسر، از تکنیک های نوین و منحصر به فرد برای بهبود این عارضه استفاده می شود. پس نگرانی را کنار گذاشته و با مشاوره و مراجعه به مراکز گفتاردرمانی کار درمان کودک خود را آغاز کنید.

تفاوت بین دیر حرف زدن کودکان عادی و کودکان مبتلا به اوتیسم

یکی از نکات بسیار مهم در حیطه دیر حرف زدن کودک و اوتیسم، توجه به مهارت های پیش کلامی یا پیش گفتاری نوزاد است. با توجه به این موارد است که می توان تاخیر کلام را از اوتیسم تفکیک کرد. نوزادان همزمان که رشد می کنند، یاد می گیرند که با ارتباط برقرار کردن از محیط لذت ببرند یا به آن چه که می خواهند برسند. یعنی قبل از این که کلام را یاد بگیرند، ارتباط چشمی برقرار می کنند.

یعنی نوزادان با غان و غون کردن، لبخند زدن، غرغر کردن، خواسته شان را می فهمانند. پس از این که بزرگ تر می شوند، با گذشت زمان یاد می گیرند که از زبان بیانی استفاده کنند. چرا که فوری و سریع تر می توانند به خواسته خود برسند یا دیگران را قانع کنند. همچنین زبان بیانی میزان خطا دربرآوردن نیازها و خواسته ها را کمتر می کند.

نکته دیگری که باید به آن توجه شود، این که کودکان دارای رشد عادی علاوه بر ارتباط کلامی از لبخند زدن، بغل شدن و دیگر تعاملات اجتماعی استقبال می کنند. به این ترتیب، کودکان عادی زمان بیشتری برای این ارتباطات صرف می کنند، از تنهایی استقبال نمی کنند و به طور معمول تمایل دارند با دیگران بمانند و بازی کنند و یا از کلام برای ادامه دادن ارتباط و تعامل استفاده کنند.

اما در کودک دارای اتیسم، این فرآیند رشدی ممکن است با تاخیر همراه باشد و تمایل چندانی به ارتباط کلامی نداشته باشد. کودک ترجیح می دهد که خواسته هایش را با اشاره و یا هل دادن یا کشاندن به دیگران بفهماند. این کودکان همچنین از ارتباط برقرار کردن با دیگران لذت نمی برند و به همین دلیل هم انگیزه ای برای ادامه دادن تعاملات یا تقلید کردن از دیگران ندارند. در کنار تاخیر کلام از ابتدا یا بتدریج، والدین می توانند عدم تمایل کودکشان به ارتباط چشمی یا حتی لبخند اجتماعی شده را احساس کنند که فرزندشان برای تعامل و ارتباط با آن ها تلاشی نمی کند.

از طرف دیگر، کودک مبتلا به اختلال اتیسم در کنار دیر حرف زدن به علایق خود بیشتر توجه نشان می دهد و برانگیزاننده های اجتماعی هم موجب برانگیختگی او نمی شوند. همچنین به ندرت از دیگران تقلید می کند و به جای درگیر شدن با افراد، بیشتر با اشیاء سرگرم شده و حتی رها بودن و تنها بودن برای او بیشتر راضی کننده است. در نهایت، بهتر است بدانید اگر کودک شما در کنار دیر حرف زدن و تاخیر در کلام از استفاده از ارتباطات غیرکلامی مانند اشاره کردن، لبخند زدن، زبان بدن، ارتباط چشمی و درک دستورالعمل ها مشکلاتی دارد، اکیداً توصیه می کنیم پیگیری های لازم برای اختلال اتیسم را انجام دهید.

دیگر نشانه های اوتیسم در کودکان به غیر از دیر حرف زدن

تاخیر در گفتار تنها یکی از علائم اوتیسم است، یعنی نشانه های دیگری هم وجود دارند که ممکن است نشانه های اتیسم باشند.ما به تعدادی از آن ها در پاراگراف های قبلی اشاره کردیم. اما به جهت اهمیت موضوع در ادامه هم به صورت تکمیل تر و با ذکر جزئیات به این نشانه های درخور توجه می پردازیم:

• کودک اوتیسم را اگر صدا بزنید پاسخ نمی دهد. درحقیقت، تلاش کلامی برای جلب کردن توجهش بی پاسخ می ماند یا خیلی کند واکنش نشان می دهد.
• از اشاره کردن و حرکاتی مانند نشان دادن چیزهای مختلف اجتناب می کند یا این کار را به کندی انجام می دهد.
• کودکان اتیسم در اولین سال زندگی از صداهایی غرغر مانند استفاده می کنند اما پس از مدتی این کار را هم متوقف می کنند.
• توانایی حرف زدن و استفاده از زبان در کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار کند است.
• نقاشی کردن و یا زبان اشاره مخصوص، راه های برقراری ارتباط این کودکان با دیگران است.
• این کودکان با تک کلمه ها صحبت می کنند. ممکن است عباراتی را چندین بار تکرار کنند. یعنی این طور به نظر می رسد که قادر به ترکیب کلمه ها و ساخت جمله های معنادار نیستند.
• کودکان مبتلا به اوتیسم کلمات و عباراتی را که می شنوند تکرار می کنند. یعنی پژواک گویی یا گفتار تقلیدی (Echolalia) دارند.
• از کلمه هایی که برای دیگران بسیار عجیب و غریب هستند استفاده می کنند. این طرز گفتار فقط برای کسانی که با شیوه ارتباطی کودک آشنا هستند قابل فهم و درک است.

پس شروع حرف زدن در کودکان اوتیسم بسیار کند است یا با تاخیر صورت می گیرد. اما صرفاً تاخیر در گفتار، معنایش این نیست که فرزندتان اوتیسم دارد. دیر حرف زدن کودک و اوتیسم با استفاده نکردن از دست، عدم واکنش به صدا زدن نام و حتی بی علاقگی به برقراری ارتباط همراه است. دلایلی مانند کاهش شنوایی و تاخیر رشد هم می توانند از دلایل احتمالی دیر حرف زدن کودکان باشند.

مرکز گفتاردرمانی کودکان در غرب تهران

اگرچه همان طور که قبلاً ذکر کردیم اوتیسم، به تنهایی یک اختلال گفتاری محسوب نمی شود، اما می تواند بر توانایی فرد در برقراری ارتباط تاثیر نامطلوب بگذارد. به همین جهت تشخیص این بیماری به همکاری متخصصین در گفتار درمانی، پزشکی کودکان، کاردرمانی، تخصص مغز و اعصاب و قیزیوتراپی نیاز دارد.

مرکز توانبخشی و گفتار درمانی کودکان در غرب تهران (کلینیک طراوت تهرانسر)، با مجوز رسمی سازمان بهزیستی کشور و با بهره مندی از تیم های تخصصی فعالیت می کند. در این مرکز ارائه بهترین خدمات مشاوره ای، ارائه ارزیابی در حیطه های مختلف درمانی مانند دیر حرف زدن کودک و اوتیسم در اختیار مراجعه کنندگان قرار می گیرد.

سخن آخر

در این مطلب به دلایل تاخیر گفتار و تفاوت دیر حرف زدن کودکان عادی و کودکان مبتلا به اتیسم پرداختیم. همچنین به رابطه دیر حرف زدن کودک و اوتیسم اشاره کردیم و راه های درمانی موثر مانند گفتار درمانی را بررسی کردیم. لازم به ذکر است که حرف زدن کودکان اوتیسم و برقراری ارتباط آن ها با دیگران، چالشی بزرگ سر راه این کودکان و والدینشان است. پس نیاز است که از روش های درمانی تخصصی استفاده کنید. دقت کنید که تاخیرهای گفتاری در کودکان مبتلا به سندرم داون و سایر سندروم ها مانند سندروم ایکس شکننده، کم شنوایی و طیف اوتیسم بسیار شایع است. چنانچه متوجه شدید که کودک سالم شما دارای تاخیر گفتار است، حتماً موضوع را جدی بگیرید.