رفتار درمانی کودکان اوتیسم اقداماتی است که درمانگر بر اساس تشویق رفتار درست، تنبیه یا نادیده گرفتن رفتار نادرست برای ایجاد عادات رفتاری در این طیف از کودکان به کار می برد. همان طور که می دانید هیچ درمان قطعی و مشخصی برای اتیسم وجود ندارد، اما می توان اوتیسم (ASD) را کنترل کرد و برای کاهش علائم این بیماری، روش های درمانی بسیار به کار گرفته می شود. رفتاردرمانی یکی از روش ها و مداخلات درمانی بسیار موثر برای کودکان مبتلا به طیف اوتیسم است. در این مطلب به روش های مختلف رفتاردرمانی اوتیسم و مزایای آن، همچنین به نقش والدین در مشارکت در برنامه درمانی این کودکان و معرفی بهترین مرکز رفتار درمانی برای کودکان اتیسم می پردازیم. با ما همراه بمانید.
اوتیسم چیست و چرا رفتار درمانی موثر است؟
اختلال اوتیسم، بیشتر به عنوان یک اختلال نورولوژیکی که در سال های اولیه رشد کودک خود را نشان می دهد، معرفی می شود. این اختلال در بیماران اتیستیک موجب می شود که مغز فرد مبتلا نتواند در زمینه رفتارهای اجتماعی و مهارت های ارتباطی به طور درست عمل کند. این اختلال مزاحم یادگیری چگونگی ارتباط و تعامل با دیگران به صورت اجتماعی می شود. کودکان و بزرگسالان طیف اوتیسم در زمینه های دیگر مانند کلامی و غیرکلامی، مهارت ها شناختی معمول، رفتارهای اجتماعی، فعالیت های سرگرم کننده و حتی برای بازی مشکلاتی دارند.
درحالی که هیچ درمان مشخصی برای اتیسم وجود ندارد، می توان گفت که این اختلال قابل کنترل است و روش های درمانی بسیاری وجود دارند که منجر به کاهش علاوم این بیماری می شوند. اوتیسم (ASD) مشکلات بسیاری را در کودک ایجاد می کند که شناخته شده ترین آن ها عبارتند از: اختلالاتی در زمینه ارتباطات، تماس چشمی، مهارت های اجتماعی، ابراز احساسات و رفتار.
چنین چالش هایی منجر به ایجاد مشکل در انجام وظایف فردی شده و حتی مشکلاتی در موقعیت های اجتماعی و تحصیلی فرد مبتلا به اختلال اوتیسم ایجاد می کند. اما نکته قابل توجه این است که اگر کودک شما به اوتیسم مبتلا است، معمولاً پزشکان می توانند رفتار درمانی های زیادی را توصیه کنند تا این اختلال در کودک شما هم کنترل و هم درمان شود.
اکثر والدین کودکان اوتیسم با برخی از روش های رفتار درمانی کودکان اوتیسم آشنا هستند. مثلاً دادن برچسب تشویق برای رفتارهای درست، محروم کردن برای نفی رفتارهای نادرست و نادیده گفتن از روی خشم که برای جلب توجه است. بنابراین بر این اساس می توان با تشویق کردن، تنبیه یا نادیده گرفتن، عادت های رفتاری را شکل داد. رفتار درمانی اتیسم را می توان شامل بررسی دقیق رفتار فعلی و کار بر روی برخی از رفتارها که باید تغییر کنند، دانست. درمانگر از همه این روش ها استفاده می کند تا رفتارهای مثبت را افزایش و رفتارهای منفی را کاهش دهد. در این روش درمانی به صورت منظم، میزان موفقیت و شکست بررسی می شود. به این ترتیب مشخص می شود که آیا کودک پیشرفت داشته است یا خیر. اگر پیشرفتی حاصل نشده باشد، درمانگر روش خود را اصلاح می کند.
نقش رفتار درمانی در بهبود ارتباط و تعامل کودکان اوتیسم
یک بار دیگر این نکته را یادآور می شویم که رفتار درمانی کودکان یک درمان رایج است و بر تغییر رفتارهای خاص که هم برای کودک و هم برای خانواده اش مشکل ساز است تمرکز دارد. درواقع، هدف از رفتار درمانی کودکان مبتلا به ASD این است که بتوانند زندگی روزمره خود را بهبود بخشیده و در عین حال رفتارهایی مانند پرخاشگرِی، خودآزاری و عصبانیت را کاهش دهند. رفتاردرمانی برای این کودکان بسیار موثر است، به ویژه وقتی خیلی زود درمان شروع شود و متناسب با نیازهای فردی کودک هم باشد.
در رفتاردرمانی از انواع تکنیک ها و روش ها برای درمان، متناسب با نیاز هر فرد استفاده می شود. راهبردهایی مانند آموزش های طبیعت گرایانه که شامل آموزش کودکان در محیط های طبیعی مانند خانه یا کلاس درس است. درمانگر از این انگیزه ها و علایق کودک برای آموزش مهارت و رفتارهای جدید استفاده می کند. حتی آموزش های مهارت های اجتماعی که شامل نحوه تعامل کودکان با افراد جامعه را شامل می شود. با استفاده از این تکنیک ها، کودک می تواند در مهارت های اجتماعی و تعامل با محیط اطراف خود از این آموزش ها استفاده کند.
همچنین با آموزش خودمدیریتی به کودکان مبتلا به ASD (اوتیسم)، این کودکان یاد می گیرند که چگونه رفتار خود را کنترل کنند و در صورت لزوم تغییراتی ایجاد کنند. مثلاً کودک ممکن است یاد بگیرد که چطور از یک برنامه بصری استفاده کند تا بتواند یک روز را در مدرسه بگذراند. پس مشاهده می کنید که رفتار درمانی یکی از اجزای بسیار مهم در یک برنامه جامع درمانی برای کودکان مبتلا به اتیسم است. سایر اجزای درمانی می توانند شامل کاردرمانی، گفتار درمانی و دارو باشند. برنامه درمانی هر کودک بسته به نیازها و علائم فردی می تواند متغیر تنظیم شود. در نتیجه، رفتاردرمانی بر اساس اصول تحلیل رفنار کاربردی است و از تکنیک های مختلفی برای تغییر رفتار و ایجاد تعامل و بهبود ارتباط کودک استفاده می کند.
روش های مختلف رفتار درمانی برای کودکان اوتیسم
سه روش عمده در رفتار درمانی کودکان اوتیسم برای آموزش مهارت های این کودکان وجود دارد که در ادامه به ذکر آن ها می پردازیم. این روش ها به توسعه و رشد استعدادهای کودکان اتیسم کمک کرده و زندگی در بزرگسالی را با چنین درمان هایی در کودکی برای این طیف ساده تر می کند:
رفتار درمانی کودکان اوتیسم: (ABA) تحلیل رفتار کاربردی
تحلیل رفتار کاربردی یا ABA بسیار پرکاربرد در مداخله رفتاری اتیسم است. این روش حدود ۵۰ سال قدمت دارد. این رویکرد علمی با روش های ساختار یافته، انواع مهارت های بازی، مراقبت از خود، ارتباطات، مهارت های تحصیلی و البته مهارت های زندگی اجتماعی را به کودک آموزش می دهد. این روش ها، رفتارهای تکراری و مشکل دار کودک اتیسم را کاهش خواهد داد. هدف ABA، برگرداندن کودکان اتیسم به جمع عادی و افزایش توانایی والدین در کمک به بهبود فرزندشان است.
بعلاوه، فراموش نکنید آموزش و ایجاد مهارت های جدید در زمینه ارتباط، زبان، رفتارهای اجتماعی، کاهش رفتارهای نامطلوب و افزایش رفتارهای مطلوب از دیگر اهداف تحلیلی رفتار کاربردی است.درمانگرها در این روش، با تقسیم مهارت به اجزای سازنده آن و از طریق تکرار، تقویت و تشویق به یادگیری آن ها توسط کودک کمک می کنند. در این روش درمانگر، توانایی های کودک را با مشاهده توانایی کشف کرده و آموزش را در جهت چیزی که برای او مفید تر و بهتر است هدایت می کند.
رفتار درمانی کودکان اوتیسم: رفتاردرمانی زبانی VBT
در این روش درمانی بر آموزش چگونگی برقراری ارتباطات هدفمند بدون کلام تکیه می کنند. کودکان اوتیسم یاد می گیرند که چگونه از کلمات به صورت عملی و کاربردی استفاده کنند تا پاسخ مطلوب را دریافت کنند. این روش رفتار درمانی زبانی کودکان را فراتر از اسم ها و نشانه های می برد و با آموزش زبان و ژست های بیانی به آن ها کمک می کند تا درخواست ها و نیازهای خود را یاد بگیرند و بیان کنند. در این روش، درمانگر بر اساس ترجیحاتی که کودک دارد محرک هایی مانند فعالیت، غذا یا اسباب بازی ها را ارائه می دهد تا علاقه و توجه او را جذب کند. سپس از این طریق کودک را تشویق می کند تا خواسته خود را بیان کرده و نتیجه مثبت از هر نوع ارتباط دریافت کنند.
رفتار درمانی کودکان اوتیسم: رفتاردرمانی شناختی (CBT)
برای مبتلایان به اوتیسم با درجه خفیف از رفتاردرمانی شناختی استفاده می شود. هدف این روش کشف عاملان و محرک های رفتار کودک است تا بتوانند او را ترغیب کنند تا آن ها ارزیابی و بازسازی کرده و رفتار صحیح را جایگزین کنند. درواقع در CBT درمانگر پاسخ های عملی را به کودک ارائه می دهد. اگر کودک ببیند که پاسخ های او نادرست است، تلاش می کند درست عمل کرده و یا تمرین برای رفتارش را بهبود دهد. قابل ذکر است که تمرین های دیگر در درمان های رفتاری طیف اوتیسم، به توسعه مهارت های کودک می پردازد. در این جا به برخی دیگر از این موارد می پردازیم:
- درمان روابط رشد محور و مبتنی بر تفاوت های فردی که در آن درمانگر، والدین و کودک در فعالیت هایی که کودک از آن لذت می برد شرکت می کنند.
- مداخله رشد ارتباطی که یک رویکرد خانواده محور است. هدف از این روش درمانی، بهبود روابط عاطفی و اجتماعی برای رشد روابط معنی دارتر است مانند پیوندهای عاطفی و به اشتراک گذاشتن تجربیات شخصی.
- گروه های مهارت اجتماعی که به کودکان کمک می کنند تا در مورد مشکلات مربوط به دنیای واقعی با همسالان خود بحث کرده و آن را مدیریت کنند. در رفتار درمانی کودکان اوتیسم در مراکز توانبخشی مانند کلینیک طراوت در غرب تهران، به نکات جزئی، نیاز و شدت بیماری کودکان اتیسم توجه خاص می شود.
مزایای رفتار درمانی: چرا این روش برای کودکان اوتیسم توصیه می شود؟
قطعاً پرداختن به مزایای رفتار درمانی برای کودکان اتیسم امری ضروری است. برخی از مزایا و فواید این روش درمانی برای کودکان اوتیستیک عبارتند از:
۱.کاهش رفتارهای مشکل ساز
رفتار درمانی قادر است با آموزش روش های جایگزین برای برقراری ارتباط و مقابله با ناامیدی، رفتارهای مشکل سازی مانند پرخاشگری، عصبانیت و خشم یا آسیب زدن به خود را در این اختلال به طرز چشمگیری کاهش دهد.
۲.بهبود مهارت های اجتماعی
رفتاردرمانی می تواند به کودکان اتیسم کمک کند تا مهارت های اجتماعی خود را با آموزش نحوه آغاز و پاسخ دادن به تعاملات اجتماعی، مشارکت در بازی مناسب با همسالان و خواندن نشانه های اجتماعی بهبود بخشند.
۳.افزایش استقلال بیماران
رفتار درمانی به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می کند تا با آموزش مهارت های زندگی ازجمله نظافت، تغذیه خود، لباس پوشیدن، غذا خوردن و موارد دیگر هر چه بیشتر مستقل شوند.
۴.بهبود ارتباطات
از دیگر مهارت های ارتباطی که در رفتار درمانی کودکان اوتیسم آموزش داده می شود، ارتباطات کلامی و غیر کلامی و بهبود آن هاست.
روش های عملی رفتار درمانی برای کودکان اوتیسم
روش های عملی در رفتار درمانی اوتیسم به کودکان کمک می کند که در تعاملات بین فردی درگیر شده و نقایص زبانی، ارتباطی و اجتماعی خود را تا حد بسیار زیادی برطرف کنند. در ادامه به چندین تکنیک در این زمینه که از مهم ترین تکنیک های عملی رفتار درمانی برای اختلال اتیسم است اشاره کرده ایم:
رفتار درنانی کودکان اوتیسم | تقویت منفی
یکی از موثرترین روش های شکل دهی رفتار در درمان اختلال اوتیسم، تقویت منفی است. در این روش پس از مشاهده رفتار مطلوب در کودک، یک عامل آزاردهنده برای ایجاد رضایت بیشتر او را از محیط حذف می کنند. مثلاً اگر کودکی از صدایی بلند خوشش نمی آید، با ترغیب او به یک رفتار صحیح می توانیم آن عامل ناراحت کننده را از محیط برطرف کنیم. انجام مداوم این تکنیک در جلسات درمانی توسط درمانگر، کودک یاد می گیرد تا خواسته های خود را در ارتباطات به درستی مطرح کرده و رفتار صحیح را سریع تر یاد می گیرد.
رفتار درمانی کودکان اوتیسم | تقویت مثبت
ساده ترین تکنیک در رفتاردرمانی کودکان ASD که برای بهبود مشکلات رفتاری به کار گرفته می شود، تقویت مثبت است. در این روش درمانگر رفتار مطلوب را آموزش می دهد و از کودک می خواهد که بالافاصله تکرار کند. وقتی کودک آن را تکرار کرد، محرک خوشایندی را در اختیار او می گذارند. مثلاً وقتی کودک در ارتباط رو در رو پاسخ های مناسبی به درمانگر می دهد با گفتن جملاتی مانند “آفرین ادامه بده” و دادن پاداش هایی مانند خوراکی های مورد علاقه کودک او را تشویق می کنند تا رفتارش را ادامه داده و تکرار کند.
گسترش رفتار در رفتار درمانی کودکان اوتیسم
تکنیک تعمیم رفتار زمانی استفاده می شود که کودک در جلسات درمان به خوبی عمل می کند اما در محیط خانه یا سایر موقعیت ها نمی تواند رفتارهای آموخته شده را تکرار کند. این عدم پیشرفت معمولا ًموجب نارضایتی والدین از درمانگران می شود. درنتجیه در این روش وقتی کودک یک روش خاص را در جلسه درمانی دریافت می کند، درمانگر او را در موقعیت های دیگری قرار می دهد تا همان رفتارها را تکرار کند. مثلا ًوقتی کودک یک گفت و گوی ساده را پیش ببرد، درمانگر از او می خواهد تا در خارج از اتاق درمان هم آموزش ها و تمریناتت را انجام دهد. در واقع یادگیری به سایر موقعیت ها نیز تعمیم داده می شود. این کار نیاز به مشارکت والدین و پیگیری تکالیف درمانی مطرح شده در هر جلسه درمانی دارد.
اقتصاد ژتونی در رفتار درمانی کودکان اوتیسم
این یک تکنیک موثر است که اغلب کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم به آن واکنش خوبی نشان می دهند. در این روش برای این که یک رفتار خاص را در کودک شکل بدهیم به او می گوییم که اگر هر بار این کار را انجام دهد به او یک ستاره یا کارت صدآفرین هدیه می دهیم. سپس هر وقت این ستاره ها یا کارت ها به عدد خاصی برسد، یک جایزه از پیش تعیین شده دریافت کند. این روش اقتصاد ژتونی به درمانگران کمک می کند تا علاوه بر تقویت رفتار، استمرار و مداومت را آسان تر کرده و تاثیرات بلند مدت ایجاد کنند.
محو کردن محرک ها، تکنیکی در رفتار درمانی کودکان اوتیسم
در اختلال اوتیسم، فرد تحت تاثیر محرک های بیرونی قرار گرفته و الگوی نامناسبی از تقلید را نشان می دهد. استفاده از تکنیک محو کردن به درمانگران کمک می کند تا به جای پاسخ های تکراری قبلی، پاسخ های جدیدی از درمانجو دریافت کنند. مثلاً اگر کودک ASD در پاسخ جمله حالت چطوره؟ مرتب همان را به جای پاسخ تکرار کند، درمانگر باید یک پاداش بیرونی مانند یک آبنبات را برای کودک در نظر بگیرد. سپس کودک را روی صندلی نشانده و بپرسد حالت چطوره؟ قبل از این که درمانجو شروع به پاسخ تکراری کند، درمانگر با صدای بلند بگوید خوبم! و وقتی کودک پاسخ درست را داد، درمانگر پاداش درنظر گرفته شده را در اختیار او قرار دهد. این کار به تداوم پاسخ درست کمک می کند. فراموش نکنید این تمرین برای تثبیت باید بارها و بارها تکرار شود.
چگونه والدین می توانند در رفتار درمانی کودکان اوتیسم مشارکت کنند؟
در پاسخ به این سوال که والدین بیماران اختلال اوتیسم چگونه می توانند در رفتار درمانی کودکان اوتیسم کمک و مشارکت داشته باشند، باید بگوییم که والدین می توانند از سنین پایین به کودکان اوتیسمی در جهت کاهش شدت علائم بیماری و تقویت توانایی های آن ها برای برقراری ارتباط کمک کنند. گاهی والدین در ارتباط با کودکان اوتیسمی و درک آن ها با چالش ها و مشکلاتی مواجه می شوند. اوتیسم که یک اختلال طیفی به شمار می رود، می تواند موجب رنج خود بیماران هم شود. البته دلایل اوتیسم گرچه ناشناخته است و درمان یا علاج داروئی مشخصی برای این بیماری وجود ندارد، به سه دسته خفیف، متوسط و شدید درجه بندی می شود.
کودکان با اختلال شدید متوجه اطراف خود و حضور افراد و والدین نیستند و توسط این کودکان نادیده گرفته می شوند. البته گاهی هم علائم خفیف این بیماری در کودکان طوری است که قابل تشخیص نیستند. در اوتیسم متوسط هم کودک از سن خود کوچک تر به نظر می رسد و درخواست هایش را با صدای بلند مطرح می کند. امروزه مطالعه نشان داده است که نقش والدین در درمان اوتیسم بسیار مهم است. طبق نظریه و توصیه محققان، بایستی فضای درمانی برای کودکان مبتلا به اوتیسم در خانه به وجود آید.
لازم است ذکر کنیم که تشخیص اختلال اوتیسم در کودکان، موجی از نگرانی، اضطراب، سردرگمی و آینده ای مبهم برای این کودکان را برای والدین به همراه دارد. این موضوع می تواند خانواده ها را در حالت درماندگی، یاس و بلاتکلیفی نگه دارد. اما امروزه مشخص شده است که اگرچه اختلال اوتیسم می تواند به صورت همیشگی با کودک همراه باشد، اما راه ها و شیوه های درمانی و آموزشی بسیار زیادی برای کمک و یادگیری این کودکان وجود دارد. فراموش نکنید تشخیص زودهنگام و مشارکت فعال خانواده در روند کاردرمانی، گفتاردرمانی و رفتار درمانی کودکان اوتیسم می تواند در فرآیند زمان به موفقیت بیانجامد و کودک دارای اوتیسم بیاموزد و رشد کند و حتی در تعاملات اجتماعی هم شرکت داشته باشد.
مرکز رفتاردرمانی کودکان اوتیسم در غرب تهران
در اینجا یک بار دیگر یادآوری می کنیم که رفتار درمانی کودکان اوتیسم به عنوان تاثیرگذارترین و ماندگارترین روش درمانی برای این طیف از اختلال است. مراکز توانبشخی برای رسیدن به حداکثر استقلال جامع و افزایش کارآمدی بیمار با اختلال طیف اتیسم تلاش می کنند. یکی از بهترین و شناخته شده ترین این مراکز در غرب تهران، کلینیک توانبخشی و رفتاردرمانی طراوت (تهرانسر) است. این مرکز برای رسیدن به این اهداف از متخصصین کاردرمانی، گفتار درمانی و رفتار درمانی در حوزه اختلال اوتیسم استفاده کرده و با کار گروهی و مداومت و تلاش در مسیر بهبودی این بیماران گام برمی دارد. برای دریافت مشاوره، اطلاعات بیشتر و ملاقات پزشک و درمانگر متخصص این مرکز می توانید با شماره های تلفن تماس گرفته و یا از طریق وب سایت اقدام نمایید. عزیزان در کلیه مناطق غرب و جنوب تهران می توانند از دریافت این خدمات به صورت تخصصی بهره مند شوند.
سخن آخر
در پایان یادآوری می کنیم که طیف اتیسم (اوتیسم) همان طور که قبلاً هم گفتیم، اختلالی نورولوژیک است که در سال های اولیه رشد کودک خود را نشان می دهد. این اختلال رفتارهایی تکراری و کلیشه ای، نقص مهارت های ارتباطی کلامی و غیرکلامی و رفتارهای اجتماعی را در پی دارد. در حال حاضر مهم ترین علت های این اختلال در نقایص ژنتیک و زیست محیطی مربوط می شود. رفتار درمانی کودکان اوتیسم روندی طولانی و زمانبر است. پس صبور باشید و در این درمان با ایجاد تغییرات مثبت هر چقدر هم کوچک در زمینه ارتباط و کلام ارزش قائل شوید. گرچه ممارست بسیار درمانگر در این روش درمانی اهمیت دارد اما فراموش نکنید مشارکت والدین از نیازهای مهم در این راه است. امید است این مطلب برای این که بتوانید بهترین برخورد را کودک اتیسم داشته باشید، کمک کند.
بدون دیدگاه