کاردرمانی فلج‌ مغزی در کودکان

کاردرمانی فلج مغزی می تواند موجب کاهش ناتوانی شده و از مشکلات مرتبط با مفاصل و عضلات جلوگیری کند. درواقع فلج مغزی به گروهی از اختلالات گفته می شود که بر توانایی فرد در حرکت و حفظ تعادل و حالت بدن اش تأثیر می گذارد. فلج مغزی، شایع ترین ناتوانی حرکتی در دوران کودکی محسوب می شود. متاسفانه درمان دارویی یا جراحی مستقیم برای فلج مغزی وجود ندارد، اما می توان از خدمات کاردرمانی برای بیماران فلج‌مغزی و کسب استقلال در انجام امور در کودکان مبتلا به این اختلال، بهره برد. فراموش نکنید کاردرمانی فلج مغزی بسیار موثر و کاربردی است.

در این مقاله بیشتر به این موضوع می پردازیم و با مشکلاتی که این دسته از بیماران با آن مواجه هستند آشنا می شویم. همچنین اثرات مستقیم کاردرمانی بر این دسته از بیماران را بررسی می کنیم. با ما همراه باشید.

فلج مغزی چیست؟

فلج مغزی یا CP گروهی  از اختلالات است که روی حرکت،عضلات و وضعیت بدنی اثر میگذارد که علت آن آسیب مغزی است و اغلب این آسیب قبل از تولد رخ میدهد. فلج مغزی خود را با حرکات ناقص، رفلکس های غیر طبیعی، سفتی اندام ها و تنه، وضعیت بدنی غیر طبیعی و حرکات غیر ارادی نشان میدهد. کاردرمانی فلج مغزی به بهبود وضعیت جسمی،شناختی، مهارت های اجتماعی، مهارت های حرکتی ظریف و وضعیت بدنی کودک کمک می کند.

علائم فلج مغزی

به یقین علائم و نشانه های فلج مغزی بسیار متفاوت هستند. در ادامه به تعدادی از این مشکلات حرکتی که با فلج مغزی در ارتباط هستند اشاره می کنیم:

• داشتن عضلات سفت و اسپاستیک (رفلکس های اغراق آمیز)
• سفتی یا شلی بیش از حد (تنوع و تفاوت در تون عضلات)
• عضلاتی سفت اما با رفلکس های طبیعی
• ناهماهنگی و عدم تعادل عضلانی (آتاکسی)
• حرکات و لرزش غیرارادی
• حرکات کند
• علاقه به یک طرف بدن مانند رسیدن به چیزی یا کشیدن یک پا هنگام خزیدن
• تاخیر در رسیدن به نقاط عطف مهارت های حرکتی مانند چهار دست و پا رفتن
• دشواری در راه رفتن مانند راه رفتن با زانوهای ضربدری و راه رفتن به صورت خمیده و موارد دیگر
• اختلالات بلع و ریزش بیش از حد آب دهان
• مشکلات یادگیری
• مشکل در غذا خوردن یا مکیدن
• مشکل در مهارت های حرکتی ظریف مانند بستن دکمه ها
• تشنج

فراموش نکنید کل بدن می تواند در اثر فلج مغزی تحت تاثیر قرار بگیرد. گاهی هم ممکن است در درجه اول فقط به یک طرف بدن یا یک اندام آسیب بزند. اختلال مغزی که باعث فلج مغزی شده است، با گذشت زمان تغییر نمی کند و درنتیجه معمولاً با افزایش سن هم بدتر نمی شود.

به این ترتیب، با بزرگ تر شدن کودک ممکن است برخی از علائم در او ظاهر شوند. در صورت عدم درمان تهاجمی، مشکلات کوتاه شدن و سفتی عضلات در کودک هم ممکن است شدیدتر شوند. همچنین ممکن است ناهنجاری های مغزی مرتبط با فلج مغزی سایر مشکلات عصبی از جمله ناتوانی های فکری، بی اختیاری ادرار، مشکل در دیدن و شنیدن، مشکلات بهداشت روان و حتی بیماری های دهان و دندان را در پی داشته باشد.

انواع فلج مغزی در کودکان

فلج مغزی بر اساس معیارهای مختلفی تقسیم بندی میشود اما بر اساس نوع آناتومیک در کاردرمانی فلج مغزی به انواع زیر دسته بندی می شود:

1. همی پلژی: درگیری در یک سمت بدن است که معمولاً اندام فوقانی بیشتر درگیر است.
2. دایپلژی: درگیری در هر ۴ اندام است ولی اندام تحتانی بیشتر درگیر است.
3. کوادروپلژی: درگیری در هر ۴ اندام و سر، گردن و تنه است.
4. مونوپلژی: درگیری در یک اندام که بسیار نادر است. موارد نادر دیگری از فلج مغزی هم وجود دارد که شیوع آن نسبتاً کمتر است.

عوامل خطر ابتلاء کودک به فلج مغزی

این نکته ضروری را هرگز فراموش نکنید که فلج مغزی معمولاً توسط متخصص اطفال یا متخصص مغز و اعصاب کودکان تشخیص داده می شود. این تشخیص به دنبال بررسی دقیق اسکن مغزی و ارزیابی حرکتی و رفتاری کودک است. قبل از تشخیص، موارد زیر در کودک قابل مشاهده است:

• اندام هایش را یا حرکت نمی دهد، یا اگر هم حرکت دهد به صورت غیر معمول حرکت می دهد. نیازمند مداخلات کاردرمانی فلج مغزی
• تاخیر در دستیابی به مایلستون یا عدم رسیدن به آنها. برای مثال؛ مشکل در بالا نگه داشتن سر، نشستن، غلت زدن یا گرفتن دو دستی
• مشکلات تغذیه ای در نوزادی به دلیل ضعف عضلات دهانی، ناتوانی در مکیدن شیر
• مشکل در تعویض پوشک یا پوشیدن لباس به دلیل سفتی اندام ها
• یک یا هر دو دست خود را محکم مشت می کند

یک نکته را مجدداً یادآور می شویم که فلج مغزی در پی آسیب به مغز در حال رشد اتفاق می افتد. می دانید که مغز به طور تقریبی تا سن پنج سالگی در حال رشد است. بنابراین هر عاملی که تا این سن به مغز آسیب برساند، موجب بروز فلج مغزی شده است. علائم فلج مغزی به سه دسته پیش از تولد، حین تولد و پس از تولد تقسیم می شوند که در ادامه موارد هر یک را بررسی خواهیم کرد.

عوامل پیش از تولد:

• تشنج یا فشار خون مادر
• بروز خونریزی در سه ماهه دوم و سوم در مادر
• وجود عفونت در مایع آمنیون
• سن بالای ۴۰ سال در مادر
• نارس بودن نوزاد
• علل ژنتیکی
• وجود عفونت ویروسی داخل رحمی
• مشکلاتی در جفت
• مسدود شدن عروق مغزی در زندگی جنینی

عوامل حین تولد:

• زایمان سخت و طولانی مدت
• پارگی یا خونریزی جفت
• خفگی جنین
• ضربه

عوامل پس از تولد:

• زردی نوزاد
• تشنج
• کاهش قند خون در نوزاد
• آسیب هایی مثل سقوط یا ضربه به سر
• وجود بیماری های قلبی مادرزادی

همچنین بروز عفونت مثل مننژیت در ۶ ماهه اول به موارد بالا اضافه می گردد. فراموش نکنید در اغلب اوقات مبتلایان به فلج مغزی فقط مشکلات حرکتی دارند و از لحاظ ذهنی با مشکل خاصی مواجه نیستند. گاهی هم مبتلایان اختلالات یادگیری، شناختی و حتی مشکلاتی با سیستم گفتار صحیح و زبان دارند. در این مقطع از کارشناسان گفتاردرمانی هم استفاده می شود.

به این ترتیب قابل ذکر است اختلالات حرکتی معمولاً پیش رونده نیستند اما اگر توانبخشی صورت نگرفته باشد در برزگسالی برای فرد بیمار مشکلات بیشتری ایجاد خواهد شد. فلج مغزی CP (اسپاستیک) یکی از شایع ترین نوع فلج مغزی است. یعنی به علت آسیب نورون های حرکتی فوقانی، مشکلات حرکتی از جمله راه رفتن غیر طبیعی، عدم توانایی در هماهنگ کردن عضلات و البته رفلکس های غیر طبیعی رخ می دهد.

پس به این ترتیب لازم است علائم این اختلال که در همان اوایل تولد مشخص می شود را جدی گرفته و پس از تشخیص اقدامات درمانی و توانبخشی آغاز شود.

کودکان سی پی (CP) با چه مشکلاتی روبرو می شوند؟

مشکلات کودکان فلج مغزی ممکن است در زمینه‌های مختلفی شامل حرکت، تعامل اجتماعی، زبان و یادگیری مشاهده شوند. در زیر، برخی از مشکلات رایج کودکان فلج مغزی را بررسی می‌کنم:

• مشکلات حرکتی: کودکان فلج مغزی معمولاً دارای مشکلاتی در حرکت و کنترل عضلات بدن هستند. این موارد شامل ضعف عضلات، اختلال در تعادل و هماهنگی حرکتی، مشکل در کنترل حرکات دقیق مانند نوشتن یا برداشتن اشیاء است.
• مشکلات تعامل اجتماعی: کودکان فلج مغزی ممکن است در تعامل اجتماعی مشکل داشته باشند. آنها ممکن است دشواری در برقراری ارتباط چشمی، اظهار نظر و بیان احساسات داشته باشند. همچنین، درک نیازها و احساسات دیگران نیز از دیگر مشکلات آن ها است.
• مشکلات زبانی و یادگیری: برخی کودکان فلج مغزی ممکن است مشکلاتی در زمینه زبان و یادگیری داشته باشند. آنها ممکن است دیرتر شروع به صحبت کردن کنند، در تلفظ کلمات مشکل داشته باشند و همچنین مشکلاتی در فهم و استفاده از زبان نوشتاری را هم می توان عنوان نمود.
• مشکلات تغذیه و خوراکی: برخی کودکان فلج مغزی ممکن است مشکلاتی در زمینه تغذیه و خوراکی داشته باشند. آنها ممکن است در بلع و جویدن مشکل داشته باشند، ناقص بخورند و یا به کمک ویژه در مراقبت و تغذیه هم نیاز داشته باشند.
• مشکلات تمرکز و یادگیری: برخی کودکان فلج مغزی ممکن است مشکلاتی در زمینه تمرکز و یادگیری دارند. این مشکلات شامل دشواری در تمرکز بر وظایف، مشکلاتی در حل مسائل و یادگیری مفاهیم پیچیده است.

مهم است توجه داشته باشید که هر کودک فلج مغزی ممکن است علائم و مشکلات متفاوتی داشته باشد و همه این مشکلات در همه کودکان فلج مغزی مشاهده نشده است. همچنین، مشکلات کودکان فلج مغزی ممکن است درجه و شدت متفاوتی داشته و به مرور زمان تغییر کند. در صورتی که شما یا فرد دیگری نگران احتمال فلج مغزی باشید، مهم است با یک متخصص در حوزه توانبخشی اطفال و اختلالات عصبی مشورت کنید تا تشخیص و درمان صحیح ارائه شود. کاردرمانی فلج مغزی به صورت تخصصی می تواند بسیار موثر و کمک کننده عمل کند.

راهکارهایی برای راه رفتن کودکان فلج مغزی (سی پی)

راه رفتن کودکان فلج مغزی به همان روشی است که بقیه افراد روزمره راه می‌روند، با این تفاوت که نیاز به کمک و حمایت بیشتری دارند. برخی راهنمایی‌هایی که می‌تواند در راه رفتن کودکان فلج مغزی کمک کند به شرح زیر است:

۱- استفاده از اسکوترهای کمکی: اسکوترهای کمکی باعث تعادل و استحکام بیشتری در هنگام راه رفتن کودکان فلج مغزی می‌شوند.

۲- استفاده از وسایل حمایتی: استفاده از ویلچرها، بریدگی، نگهدارنده‌ها و ویلچرهای ایستاده کمک می‌کند تا کودکان بهتر تعادل خود را حفظ کنند و بتوانند به طور مستقل حرکت کنند.

۳- تمرین‌های فیزیکی: تمرین‌های فیزیکی همچون تمرینات روزمره، فیزیوتراپی، تمرینات استرچینگ و تقویت عضلات، کمک به بهتر شدن قدرت و تعادل کودکان فلج مغزی می‌کند.

۴- حداکثر استفاده از تکنولوژی: استفاده از امکانات تکنولوژی مانند پانتوگراف و کارون در افزایش قابلیت حرکت کودکان فلج مغزی موثر است.

۵- انگیزه‌بخشی و حمایت: حمایت و انگیزه‌بخشی مستمر از طرف خانواده، دوستان و محیط اجتماعی به کودکان فلج مغزی کمک می‌کند تا با اعتماد به نفس بیشتری جهت راه رفتن در پیش بگیرند.

تمرینات موثر کاردرمانی فلج مغزی برای بهبود سی پی (CP)

در این قسمت از مقاله به تمرین های موثر در بهبود فلج مغزی اشاره می کنیم. این تمرین ها اهمیت بسیاری در کادرمانی فلج مغزی در کودکان و بزرگسالان دارند.

تسهیل کسب مراحل رشدی در کاردمانی فلج مغزی

همانطور که در ابتدا ذکر شد کودکان با فلج مغزی در کسب مراحل رشدی مختلف مانند گردن گرفتن، غلت زدن، نشستن و… دچار تاخیر می شوند، در نتیجه یکی از مداخلات مهم کاردرمانی، کمک به کودک در جهت کسب این مراحل است که در مقالات دیگر هم به تفضیل در این رابطه بحث شده است.

کاردرمانی فلج مغزی با استفاده از تجهیزات کمکی

باتوجه به نیاز کودک و مشکلاتی که در او وجود دارد می توان از تجهیزات مختلف استفاده کرد. تجهیزات کمکی می‌تواند شامل  تجویز یک مدادگیر ساده برای کمک به گرفتن صحیح مداد در دست و کمک به نوشتن، استفاده از وسایل کمکی مختلف برای کمک به گرفتن قاشق و غذاخوردن مستقل، واکر یا ویلچر برای جابه جایی مستقل کودک و… باشد. در کل هدف اصلی کاردرمانی از تجویز و استفاده از این وسایل کمک به افزایش مشارکت فرد در فعالیت های روزمره و افزایش استقلال و نتیجه افزایش اعتماد به‌نفس و عزت نفس کودک است.

استفاده از اسپلینت در کاردرمانی فلج مغزی

اسپلینت ابزاری هستند که از اندام حمایت کرده و آن را در وضعیت صحیح قرار می‌دهد و از بروز بدشکلی در اندام جلوگیری می کند. هدف از تجویز اسپلینت بهبود عملکرد و کاهش درد در کودک است. مثال: اسپلینتی به نام AFO که کودک آن را می پوشد و مچ پا را در راستای صحیح قرار می‌دهد.

گچ گرفتن اندام سالم در کاردرمانی فلج مغزی

رویکرد بعدی گچ گرفتن اندام سالم است که در اصطلاح به آن CIMT می گویند. از این رویکرد برای کودکانی استفاده می شود که درگیری یک طرفه دارند یعنی یک پا و یا یک دست دچار آسیب شده استفاده می شود. برای مدت دو هفته و روزانه حدودا کمتر از ۳ ساعت دست سالم را با استفاده از گچ یا پوشیدن دستکش یا بستن دست با هر موردی که باعث جلوگیری از حرکت دست شود، بسته و کودک مجبور می شود برای انجام فعالیت های مورد نیاز از دست مبتلا و ضعیف استفاده کند. البته توجه داشته باشید که برای انجام این تمرین کودک باید ویژگی هایی داشته باشد، از لحاظ شناختی سطح خیلی پایینی نداشته باشد و حرکت محدودی نیز در اندام مبتلا داشته باشد. در نهایت برای انجام این تمرین حتماً رعایت توصیه های کاردرمانگر کودک ضروری است.

تشویق کودک به استفاده از دو دست

در ادامه می توان با استفاده از وسایل کمی سنگین یا با حجم زیاد کودک را در طول روز ترغیب کنیم که از هر دو دست برای گرفتن و انجام فعالیت های روزمره و بازی های مختلف استفاده کند.

کاردرمانی چه تاثیری در فلج مغزی دارد؟

کاردرمانی یکی از روش‌های درمانی است که برای بهبود و بازگشت به کارکرد عادی بیماران با فلج مغزی استفاده می‌شود. این روش شامل ترکیب مجموعه‌ای از تمرین‌ها، روش‌های ماساژ و تکنیک‌های شناختی- رفتاری است که برای تقویت عضلات، بهبود حرکت و کارکرد اندام‌های مختلف بدن و ارتقای کیفیت زندگی بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد. تاثیرات کاردرمانی در فلج مغزی عبارتند از:

• بهبود حرکت و قدرت عضلات: تمرین‌های مختلف که در کاردرمانی استفاده می‌شوند، کمک به تقویت عضلات و بهبود حرکت اندام‌های فلج شده می‌کند.
• ارتقای تعادل و کنترل حرکتی: تمرین‌های تعادل و کنترل حرکتی که در کاردرمانی انجام می‌شود، به بهبود توانایی بیماران در حفظ تعادل و کنترل وضعیت بدنشان کمک می‌کند.
• بهبود وضعیت روانی: انجام کاردرمانی می‌تواند بهبود وضعیت روانی بیماران را نیز به همراه داشته باشد. افزایش حرکت، مهارت‌ها و استقلالیت در فعالیت‌های روزمره می‌تواند اثر مثبتی بر روان و اعتماد به نفس بیماران داشته باشد.
• کاهش درد: کاردرمانی می‌تواند در کاهش درد و مشکلات جسمانی مرتبط با فلج مغزی تأثیرگذار باشد.
• بهبود کیفیت زندگی: بهبود عملکرد و قدرت حرکتی، ارتقای استقلالیت و کاهش مشکلات جسمانی و روانی می‌تواند بهبود کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.

نکته دیگری که لازم است در این جا به آن اشاره کنیم فلج مغزی در بزرگسالان است که یک عارضه ناشی از صدمات به مغز است. این عارضه می‌تواند باعث کاهش عملکرد حرکتی و عملکرد عصبی شود. این نوع فلج در بزرگسالان معمولاً از ناحیه‌های مختلف مغز ناشی می‌شود و می‌تواند تاثیری بر قدرت حرکت، تعادل، کنترل عضلات و صحبت کردن داشته باشد.

همچنین در بعضی از موارد، فلج مغزی می‌تواند باعث مشکلات مرتبط با تمرکز و توجه، مشکلات ارتباطی و مشکلات شناختی شود. معالجه فلج مغزی در بزرگسالان معمولاً شامل ترکیبی از تمرینات فیزیکی، تراپی گفتاری، تراپی شناختی رفتاری و داروها است. در برخی موارد خاص، نیاز به جراحی هم احتمالاً وجود دارد. در صورت وجود فلج مغزی در بزرگسالان، تلاش برای بهبود عملکرد و کیفیت زندگی می‌تواند بسیار مفید و ممکن باشد. نیاز به انجام تمرینات و رعایت درمان‌های معمول به منظور کاهش عوارض و بهبود حالت فرد بسیار مهم است. همچنین، حمایت از خانواده و روشنگری درباره راهبردهای موجود برای کمک به افراد مبتلا و ارائه منابع و پشتیبانی نیز مفید واقع خواهد شد.

کاردرمانی فلج مغزی بزرگسالان

کاردرمانی فلج مغزی برای بزرگسالان روشی برای کمک به افراد مبتلا به این وضعیت است. این روش مهم در توانبخشی به افراد کمک می کند تا بتوانند توانایی های ذهنی و جسمی خود را تقویت کرده در پی آن زندگی مستقل تری را تجربه کنند. افرادی بسیاری با فلج مغزی نیازمند خدمات کاردرمانی هستند، زیرا این وضعیت آن ها را دچار مشکلات جدی ذهنی و جسمی کرده است.

اگر بخواهیم به فواید کاردرمانی در بزرگسالان اشاره کنیم، می توانیم به کاهش وابستگی ها و افزایش توانایی های جسمی و ذهنی اشاره کنیم. همچنین این روش می تواند از ناتوانی در سال های دور و مشکلات مفاصل و عضلات هم جلوگیری کند. کشش عضلات، ماساژ عضلات، گرما و سرما و همچنین تمرینات درمانی از روش های مختلف کاردرمانگران برای توانبخشی فلج مغزی در بزرگسالان است.

کاردرمانی فلج مغزی کودکان در غرب تهران

در کلینیک توانبخشی کاردرمانی فلج مغزی در غرب تهران (تهرانسر) با توجه به آسیب مغزی که اتفاق افتاده در مواردی، نیاز به انجام مداخلات ذهنی و شناختی در کودک مبتلا به فلج مغزی وجود دارد. مثلاً ممکن است کودک در انجام برخی کارها که نیازمند توالی و برنامه ریزی است به مشکل بر بخورد. بنابراین کاردرمانگر این مجموعه علاوه بر تمرینات جسمی براساس ارزیابی ذهنی انجام تمریناتی هم جهت بهبود عملکرد ذهنی کودک ارائه می‌کند.

در نهایت با انجام مداخلات جسمی و ذهنی، کاردرمانگران در حوزه ارتباطات اجتماعی هم وارد عمل شده و به بهبود روابط اجتماعی و حضور در اجتماع کودک کمک می کنند. نکته مهم در فرآیند درمان، بهبود استقلال فرد در طول زندگی و کسب عزت نفس و مشارکت حداکثر در انجام فعالیت هاست. شایان ذکر است که بهبودی کودک مستلزم همکاری والدین با درمانگر و انجام تمرینات توصیه شده برای رسیدن به بهبودی حداکثری درمان است.  این همکاری در مجموعه توانبخشی طراوت در قالب درمان گروهی بین متخصصان گفتاردرمانی، روانشناس، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی و… صورت می گیرد.

کاردرمانی فلج مغزی در این مجموعه با ارزیابی عملکردهای جسمی و ذهنی کودک شروع می شود. کاردرمانگر به موارد زیر توجه خاصی می کند.

حیطه جسمی:

• دامنه حرکتی
• انعطاف پذیری
• هماهنگی چشم و دست و عضلات
• رفلکس ها
• قدرت و ضعف عضلانی
• مسائل رشدی
• دستکاری اشیاء
• جابجایی و حرکت

حیطه بینایی:

• وضوح بینایی
• ادراک بینایی
• تعقیب بینایی
• حافظه بینایی
• ادراک فضایی

حیطه حسی:

• حس شنوایی
• آگاهی بدنی و ادراک
• پاسخ های لمسی
• توالی حافظه
• حس عمقی
• حس تعادلی

مهم است برای برنامه درمانی مناسب و کاردرمانی فلج مغزی، با یک تیم تخصصی که شامل پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها، متخصصین توانبخشی و سایر متخصصان است، مشورت کنید. هر فرد ممکن است نیازهای منحصر به فردی داشته باشد و برنامه درمانی باید بر اساس نیازهای ویژه او طراحی شود.

جمع بندی

در این مقاله اشاره کردیم که درمانگران کاردرمانی فلج مغزی از تکنیک های خاصی برای کمک به کودکان فلج مغزی در رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند. مجدداً یادآوری می کنیم که بایستی به علائم اختلال فلج مغزی در همان اوایل تولد توجه کرد. اگر بلافاصله پس از تشخیص اقدامات درمانی و توانبخشی را آغاز کنید می توانید مشکلات فرد را در سال های پیش روی زندگی به حداقل و کمترین میزان برسانید.

در کلینیک توانبخشی طراوت تهرانسر در غرب تهران به سادگی از طریق تماس و یا راه های ارتباطی آنلاین می توانید با نحوه خدمات و کار درمانگران متخصص این مرکز آشنا شوید.