یکپارچگی حسی در کاردرمانی از جمله رویکردهای کار درمانی است که در مشکلات حسی کاربرد دارد. اختلال در یکپارچگی (پردازش) حسی ممکن است در وضعیت های مختلفی از جمله کودکان اوتیسم دیده شود. حواس این افراد دچار مشکلاتی می شود که ظرفیت حسی آنها از حالت عادی بزرگتر یا کوچک تر می شود. در نتیجه این افراد دچار کم حسی و یا بیش حسی در حواس مختلف خود خواهند شد. در ادامه بیشتر در این زمینه خواهیم خواند.
پردازش حسی یا یکپارچگی حسی چیست؟
یکپارچگی حسی به روندی اطلاق می شود که در طی آن مغز تجربه های حسی مختلف از جمله بینایی، شنوایی، بویایی، لامسه، حرکت، آگاهی بدنی و جابجایی نقطه ثقل بدن را تفسیر و سازماندهی می کند. خانم جین آیرز(متخصص کاردرمانی) نظریه یکپارچگی حسی و نحوه کاربرد آن را در کودکان با نیازهای ویژه مطرح نمود.
به عبارت دیگر یکپارچگی حسی فرآیندی عصب شناختی است. در این فرآیند مغز اطلاعات به دست آمده از بدن خود فرد و محیط را سازماندهی می کند. این اطلاعات برای کاربرد موثر و مناسب در محیط به کار گرفته می شوند.
علت اختلال یکپارچگی حسی
یکپارچگی حسی پایه و اساس رفتارها و یادگیری پیچیده است. گاهی در برخی از افراد یکپارچگی حسی به نحو موثر و صحیحی رشد نمی کند، در چنین حالتی مشکلاتی در زمینه یادگیری، رشد و رفتار حاصل خواهد شد. البته نکته قابل توجه این است که کودک باید فعالانه دروندادها را سازماندهی و برای عملکرد در محیط استفاده کند. جنبه های زمانی و مکانی دروندادهای حسی مختلف، تفسیر و تداعی می شوند و در نهایت یکپارچه می گردند.
یکپارچگی حسی در کاردرمانی، پردازش اطلاعات است. مغز باید اطلاعات حسی را یکپارچه کند. اهمیت امر پردازش اطلاعات حسی، به میزانی است که هشتاد درصد ازکل سیستم عصبی در این زمینه در پردازش اطلاعات حسی درگیر می شوند. نظریه یکپارچگی حسی در صدد توصیف مسائل زیر است: ارتباط بین نقایص تغبیر اطلاعات حسی که از بدن و محیط دریافت می شوند و نقایص یادگیری تحصیلی یا عصبی – حرکتی در افرادی که اختلال یادگیری یا خام حرکتی دارند.
علائم داشتن اختلال یکپارچگی حسی در کودکان
طبق پژوهش هایی که اخیراً انجام شده، بسیاری از رفتارهای کودکان که غیر طبیعی و عجیب به نظر می رسد ریشه در بر هم خوردن میزان درک حواس مختلف دارد. حتی در برخی از اختلالات مانند اختلال یادگیری می توان از رویکرد های حسی استفاده کرده و نتایج خوبی کسب کرد.
انجام مداخلات حسی در کودکان اوتیسم، کودکان دارای انواع اختلال یادگیری، کودکان با مشکلات رفتاری، بیش حسی ها و دردهای غیر طبیعی که بعد از ضایعات ارتوپدی در افراد ایجاد می شود و… کاربرد دارد. علائمی که نشان دهنده بر هم خوردن ادراک حواس و اختلال یکپارچگی حسی است شامل :
- ترس شدید کودک از ارتفاع یا ناامنی جاذبه ای
- تمایل کودک به این که مدام از پله یا ارتفاعات مختلف بالا برود.
- کودک اشیای مختلف و اسباب بازی هایش را در دهانش می گذارد.
- کودک همه چیز را می بوید.
- کودک نمی تواند برخی از بافت های غذا را در دهان تحمل کند و دچار بدغذایی شده است.
- کودک پرخاشگر است و مدام خودش را به زمین یا دیوار می کوبد.
- تحمل کودک نسبت به درد بسیار بالاست.
- از چرخاندن اشیاء در مقابل چشمش لذت می برد.
- کودک تمایل شدید به لمس اشیای مختلف و افراد دارد.
اگر هر یک از علائم فوق در کودک وجود داشت، او نیازمند دریافت مداخلات حسی است. در ادامه به کودکانی که بیشتر د رمعرض یکپارچگی حسی هستند و انواع اختلال پردازش حسی بیشتر می پردازیم.
یکپارچگی حسی بیشتر در چه کودکانی دیده می شود؟
یکی از بارزترین نمونه های حوزه تخصصی کاردرمانی که در رشد درک کودکان مورد استفاده قرار گرفت، تمرکز بر پردازش حسی به ویژه در مورد حواس سطح بالا (تعادلی، لامسه و عمقی) است. در حوزه کاردرمانی و از نقطه نظر یکپارچگی حسی، این حواس بسیار مورد تأکید قرار می گیرند. زیرا حواس ابتدایی و اصلی هستند و روابط متقابل کودکان با جهان را در سال های اولیه زندگی کنترل می کنند. همچنین حواس سطح پایین (بینایی و شنوایی) نیز بسیار مهم هستند و همگام با رشد کودک آشکارتر می شوند و غلبه بیشتری می یابند.
در اوتیسم، یکپارچگی حسی نقش مهمی ایفاء می‌کند. این موضوع به این معناست که افراد با اوتیسم ممکن است تجربه حسی متفاوتی داشته باشند. ممکن است حساسیت بیش از حدی نسبت به روشنایی، صدا، بوها و حس لمس داشته باشند یا به طرز واعجاب‌آوری به حس ها عکس العمل نشان دهند. بعضی از افراد با اوتیسم تمایل دارند محیط خود را محدود کنند تا اطلاعات حسی را تنظیم کنند و از دستگاه های ایمنی مانند فشرده کننده ها یا گوشواره ها استفاده می کنند.
درک یکپارچگی حسی باعث می شود تا افراد مبتلا به اوتیسم و خانواده هایشان راه هایی را برای تنظیم تحریکات حسی و ایجاد محیط های پایدار و آرام ارائه دهند. همچنین، در تمرینات توانبخشی و آموزش ها، روی تنظیم احساسات و استفاده از تکنیک های مدیریت احساسات تمرکز می کنند. در نتیجه این موارد کمک می‌کند تا فرد با اوتیسم بهبود یابد و توانایی ها و مهارت های خود را در ارتباط با دنیای حسی بهبود ببخشد.
انواع اختلال یکپارچگی حسی
افرادی که دچار اختلال پردازش حسی هستند و به مداخلات یکپارچگی حسی در کاردرمانی نیاز دارند، ویژگی های زیر را خواهند داشت:
- مشکلات تنظیم و تعدیل حسی
- مشکلات تمیز و ادراک حسی
- اختلالات پردازش دهلیزی – حس عمقی
- کنش پریشی یا مشکلات مربوط به توانایی های برنامه ریزی حرکتی
به این نکته توجه داشته باشید که هر یک از این ۴ گروه به صورت الگوهای مجزا بایستی مورد بحث قرار بگیرند. اگر چه این ۴ گروه عمدتاً به همراه هم وجود دارند، اما عموماً کودکان دچار مشکلاتی هستند که فقط به یکی از این الگوها مرتبط می شود. البته در هر یک از این الگوها حیطه مشکلات به صورت جداگانه وجود دارد که در هنگام مداخله و در مراحل کاردرمانی توجه خاص به هر یک از آن ها می شود.
راهکار درمان یکپارچگی حسی در کودکان
کاردرمانی حسی یک استراتژی درمانی است که جهت درمان بسیاری از اختلالات پردازش حسی به کار گرفته می شود. به طور کلی،آن دسته از کودکانی از اختلالات پردازش های حسی رنج می برند، با انتخاب روش درمانی کاردرمانی حسی، این امکان را دارند تا از نظر حسی بسیار آرام‌تر و همچنین سازمان یافته تر باشند.
از دیگر مزایای انتخاب و استفاده از روش تاثیر گذار کاردرمانی حسی می توان به شرکت کردن بیمار در تمامی فعالیت ها اشاره کرد. اگر به طور جزئی تری بخواهیم کاردرمانی حسی را برای شما عزیزان شرح دهیم باید بگوییم که کاردرمانی حسی، یک برنامه تمرینی جهت سازگاری بسیاری از کودکان با محیط هایی همانند خانه، مدرسه، مهد کودک و … است.
کاردرمانی حسی به بسیاری از کودکان کمک می کند تا با استفاده از این روش تاثیرگذار به نیاز های جسمی و حرکتی خود کمک و آن ها را مدیریت کنند. همچنین کاردرمانی حسی برای آن دسته از اختلالاتی که سبب کاهش توجه، سطح فعالیت، یادگیری،تغییر در رفتار، رشد مهارت های کودک می شود را کاهش و یا به طور کامل از بین ببرد. لازم است این نکته را ذکر نماییم که کاردرمانی حسی یک روش تاثیر گذار و نوین جهت پیشگیری از چالش های شناخته شده است.
کاردرمانی راهکاری مناسب برای یکپارچگی حسی
کاردرمانی حسی یکی از انواع مداخلات کاردرمانی است که در بسیاری از انواع اختلالات در کودکان و بزرگسالان کاربرد دارد. درواقع کاردرمانی راهکاری بسیار مناسب و عالی برای یکپارچگی حسی شناخته می شود. یکی از انواع مداخلات حسی، یکپارچگی حسی می باشد که در طی آن هدف، افزایش پاسخ ها و رفتار های انطباقی در فرد است. هدف از انجام یکپارچگی حسی کاهش رفتار های غیر طبیعی است که در کودکان دیده می‌شود.
مداخلات حسی دیگری نیز در کاردرمانی انجام می شود تا بیش حسی یا واکنش بسیار زیاد و غیرطبیعی به یک محرک در افراد کاهش پیدا کرده و فرد بتواند عملکرد روزانه خود را انجام دهد. در مرکز توانبخشی طراوت در غرب تهران در واحد کاردرمانی شاهد فعالیت مشاوران و متخصصینی هستیم که در این زمینه به صورت خاص به درمان این اختلال توجه دارند.
مراحل کاردرمانی برای درمان اختلال پردازش حسی
رژیم حسی در اختلالات حسی
یکی دیگر از مداخلات در اختلالات حسی، استفاده از یک رژیم حسی موثر است. در این روش ،فعالیت ها به صورتی ملایم و سرگرم کننده معرفی می شوند. این کار می توانند طیف وسیعی از حواس را تسکین دهد. این روش برای بیمارانی که در خانه تمرین می کنند بیشترین تاثیر را دارد. بسته به حسی که تحت تاثیر است، درمان کاردرمانی همچنین می تواند شامل موارد زیر باشد:
- استفاده از رویکرد یکپارچگی حسی
- مداخلات بینایی. برای بهبود مهارت های بینایی-حرکتی، مناسب برای افرادی که در خواندن و نوشتن مشکل دارند.
- مداخلات شنیداری. که به افراد گفته می شود که فرکانس ها و الگو های متفاوتی از صدا ها را گوش بدهند. برای تحریک مغز، هنگامی که راه می روند یا روی تخته تعادل قرار دارند، این کار را انجام می دهند.
- روان درمانی برای افرادی به دلیل اختلالات حسی، دچار اختلال خلق شده اند.
- گفتار درمانی
برای درمان یکپارچگی حسی در کودکان، ابتدا باید یک ارزیابی حسی انجام شود. این ارزیابی معمولاً توسط یک کارشناس حرفه‌ای انجام می‌شود که با استفاده از تست‌های حسی بررسی می‌کند که کودک درک درستی از حس‌های خود دارد و آیا توانایی تجربه و ادراک هماهنگ از حس‌های مختلف بدن را دارد یا خیر.
کاردرمانی یکپارچگی حسی حرکتی
کاردرمانی حسی حرکتی یا حرکت درمانی حسی، یک روش درمانی است که برای بهبود یکپارچگی حسی و رشد حرکتی در افراد استفاده می‌شود. این روش درمانی، با استفاده از تمرینات حرکتی و تحریک حسی، از تمریناتی مانند تمرینات تعادلی، ورزشی، تمرینات قدرتی و تمرینات کششی استفاده می‌شود.
یکی از مزیت‌های کاردرمانی حسی حرکتی، افزایش توانایی های حرکتی در افراد است. این تمرینات، بهبود مهارت‌های حرکتی و تعادلی، افزایش قدرت عضلات و کاهش درد و تنش عضلانی را به دنبال دارد. همچنین، این روش درمانی می‌تواند هماهنگی حسی افراد را نیز بهبود بخشد. در کل، کاردرمانی حسی حرکتی، یک روش درمانی موثر است که برای بهبود کیفیت حرکتی و حسی افراد، افزایش توانایی های حرکتی و بهبود هماهنگی حسی را به دنبال دارد.
تمرینات لازم برای یکپارچگی حسی کودکان
در یکپارچگی حسی هدف این است که با اعمال انواع محرک های حسی و درگیر کردن همه حواس کودک علاوه بر درگیر کردن او در فعالیت، رفتار های تطابقی را در کودک را هم افزایش دهیم.
- کودک را روی تاب گذاشته و یک وسیله نسبتا سنگین ین با توجه به توانایی او به کودک می دهیم تا نگه دارد. در هنگام انجام تمرین موسیقی آرام پخش کرده و می توان از عود یا شمع های معطر در طی انجام تمرین استفاده کرد و از کودک می خواهیم که توپی که به سمتش پرتاب می شود را با پا شوت کند.
- کودک از بین موانع و از زیر صندلی ها که به صورت تونل چیده شده عبور کند.
- اگر کودک تمایل به بوییدن اشیاء دارد و مدام این کار را انجام می دهد می توانیم به پشت لب او کمی گلاب بزنیم تا با تحریک مستمر این حس میزان این رفتار در فرد کاهش بیاید.
- اگر کودک از ارتفاع می ترسد کودک را روی تخته تعادل گذاشته و به سمت جلو و عقب یا چپ رو راست حرکت دهیم.
- در برخی از مشکلات حسی نیاز است که حساسیت زدایی اتفاق بیفتد. اگر نسبت به بافت های مختلف حساسیت بیش از حد لمسی وجود دارد می تواند با پوشیدن بافت با جنس های مختلف از نرم و لطیف به زبرتر برسد.
جمع بندی
همان طور که در این مطلب اشاره کردیم، اختلال یکپارچگی حسی موجب می شود که کودک نتواند در به کاربردن درست محرک ها موفق عمل کند و مشکل دارد. یادآوری می کنیم که این اختلال می تواند به شکل های مختلفی بروز نماید. یعنی ایتن اختلال ممکن است در هر یک از حس های کودک خود را نشان دهد.
برای این که به این کودکان کمک شود بایستی آگاهی والدین و خانواده ها از این اختلال بیشتر و و با فهم کودک مطابقت داشته باشد. در این مطلب سعی کردیم راهکارهای عملی از جمله مراجعه به مرکز توانبخشی طراوت در غرب تهران را به شما پیشنهاد کردیم. امید است این اطلاعات که با شما به اشتراک گذاشته شد برای اقدامی عملی مفید باشد.
سلام پسر من اتیسم داره و تا حدودی هم مشکلات حسی داره چطوری میتوانم نوبت بگیرم؟
با سلام
با شماره های ۰۲۱۴۴۵۰۸۶۵۲و ۰۲۱۴۴۵۰۴۴۲۳تماس بگیرید
[…] تأثیرگذار باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به کاردرمانی حسی مراجعه کنید.همچنین، مهم است که نکات پیشگیری فوق را با […]