آسیب شنوایی و اختلالات گفتار و زبان معمولا با هم دیده می شود. مداخلات در آسیب های شنوایی شامل تشخیص، ارزیابی و درمان است که به تفصیل توضیح داده می شود. کته ای خیلی مهم در رابطه با مداخلات در آسیب های شنوایی در کودکان، مداخله زود هنگام است به عنوان مثال، بررسی­ها نشان می­دهند که کودکان دریافت کننده کاشت حلزون در سنین پایین، مهارت­های درک و تولید گفتار را تا حد بسیار زیادی مشابه کودکان شنوا دریافت می­ کنند. گفتار درمانی در آسیب های شنوایی در تهرانسر در درمان اختلالات گفتار و زبان می تواند بسیار موثر باشد.

آسیب شنوایی چیست؟

آسیب شنوایی در کودکان، یک ناتوانی خاموش و پنهان است. زیرا کودکان خصوصاً نوزادان نمی­توانند کم شنوایی خود را به ما اطلاع دهند. از سوی دیگر کم شنوایی یک معلولیت به شمار می ­آید. زیرا شنوایی، راه حسی طبیعی برای یادگیری زبان می­باشد. و عدم تشخیص و مداخله زودهنگام کم شنوایی منجر به تأخیر در رشد گفتار و زبان می­گردد. گفتار وسیله ارتباطی است برای انتقال افکار، احتیاجات و احساسات و در کودکان زبان و گفتار وسیله­ای برای آموزش و یادگیری به حساب می­ آید. لذا کم شنوایی مشکلات دیگری در زمینه ­های روانشناختی، تحصیلی، شغلی و اجتماعی را موجب می­گردد. آسیب شنوایی با توجه به شدت، نوع و سن بروز آن می تواند اثرات متفاوتی بر روی گفتارگذاشته و به دنبال آن توانایی ارتباطی فرد مبتلا به کم شنوایی را با درجاتی ازاختلال مواجه سازد. هرچه سن بروز آسیب شنوایی در کودک پایین تر باشد و سن شروع دریافت خدمات توانبخشی اعم از شنوایی سنجی و گفتاردرمانی دیرترباشد، اختلالات گفتاری کودک نیز بیشتر و کودک مشکلات بیشتری در یادگیری گفتار و زبان طبیعی خواهد داشت.زمان وقوع آسیب شنوایی می تواند: قبل از دوره زبان آموزی که در کودکان بروز می دهد یا پس از فراگیری زبان باشد که هم در کودکان و هم بزرگسالان اتفاق می افتد.

میزان افت شنوایی و تاثیر آن بر گفتار و زبان:

•  افت خفیف (میزان آسیب ۲۶ تا ۴۰ دسی بل است): افراد مبتلا به آسیب شنوایی خفیف برای درک گفتار دیگران ممکن است نیاز به لب خوانی داشته باشند، عدم توجه کافی به صداهای اطراف خود دارند، مشکلات خفیف گفتاری دارند و تاخیر کمی در رشد گفتار و زبان دارند.
• افت متوسط (میزان آسیب ۴۱ تا ۶۵ دسی بل است): افراد مبتلا به آسیب شنوایی متوسط در مکالمات اکثر اصوات گفتاری را نمی شنوند، عدم توجه به صداها، تاخیر زیادی در رشد گفتار و زبان دارند،مشکل در تلفظ صحیح  بیشتر صداهای گفتاری را دارند و در خواندن ونوشتن مشکل دارند.
• افت شدید تا عمیق (میزان افت بیشتر از ۶۵ دسی بل است): افراد مبتلا به آسیب شنوایی شدید تا عمیق خزانه واژگان محدودی دارند، اختلالات تلفظی شدیدی دارند، آهنگ و ریتم گفتارشان اختلال دارد و وضوح گفتارشان پایین است.

اختلالات گفتار و زبان در کودکان دارای آسیب شنوایی:

آموزش و رشد گفتار و زبان در کودکان دچار آسیب شنوایی همواره یکی از دغدغه­ های متخصصان گفتاردرمانی، والدین این کودکان بوده و هست. آسیب و نقص در سیستم شنوایی نوزاد، نقایص بسیاری در روند رشد گفتار و زبان این کودکان بوجود می ­آورد .مشکلات زبانی، مشکلات تولیدی و مشکلات صوت از جمله مشکلات کودکان کم شنوا می­باشد. قابل ذکر است که اختلالات زبان و گفتار ایجاد شده به میزان کم شنوایی بستگی دارد و هر چه کم شنوایی شدیدتر تأثیر آن بر گفتار و زبان بیشتر است.

برای اطلاعات بیشتر در زمینه آزمون های شنوایی مرتبط با گفتاردرمانی، لینک زیر را مطالعه فرمایید.

مشکلات نحوی

در روند رشد طبیعی گفتار، تا سنین ۳ الی ۴ سالگی کودک در ترکیب واژه­ها و ساخت جملات و عبارات توانایی ویژه­ای کسب می­کند. اولین مشکل کودک دارای آسیب شنوایی، تأخیر در رشد مهارتهای نحوی است. کودک سه ساله شنوا به سرعت می­ آموزد که چگونه و چه چیز­هایی بگوید که به زمان­های حال، گذشته و آینده دلالت داشته باشد و نیز می ­آموزد که ساختارهای پیچیده­ای که با واژه­هایی چون “اگر” یا “هر چند” شروع می­شوند. چگونه شکل می­گیرند. در حالی که کودک کم شنوا در این سنین اغلب از تک واژه­ها برای بر قراری ارتباط استفاده می­کند. لذا کودک ۵ ساله دارای آسیب شنوایی که واژگان بسیاری می­داند هنوز بیشتر از اسامی یا حداکثر جملات دو کلمه­ای برای ارتباط استفاده می­کند. دومین نقص نحوی این کودکان، کوتاه بودن طول جملات است. کودکان کم شنوا اگر خدمات توانبخشی اعم از شنوایی سنجی، تربیت شنیداری و گفتاردرمانی دریافت نکنند از جملات کوتاه استفاده می کنند و قادر نخواهند بود از جملات طولانی استفاده کنند. مشکلات نحوی که کودکان کم شنوا و دارای آسیب شنوایی دارند عبارتند از:

۱- پایین بودن طول جملات

۲- سادگی جملات

۳- جا به جا کردن اجزای نحوی جمله نظیر صفت، فاعل، مفعول، فعل مرکب و….

۴- حذف حروف اضافه  ربط مانند با، از، که و….، حروف تعریف

۵- استفاده نادرست از افعال به جهت زمان فعل.

آسیب شنوایی ؛ مشکلات تکواژی

بخشی از مشکلات کودکان کم شنوا به مشکلات نظام تک واژی آنها بر می­گردد. مثلاً تکواژهای که صفت را به اسم تبدیل می­کند نظیر تبدیل (دشمنی به دشمن) در جمله آمریکا با ما دشمن می­کند.نکته این جاست که کودکان کم شنوا نه تنها در بیان، مرتکب خطاهای دستوری می­شوند بلکه در درک جملات دستوری نیز مشکل دارند. مثلاً در درک جملات مجهول یا در درک تأثیرات معنایی که حروف اضافه ایجاد می­کنند. کودکان کم شنوا اگر خدمات توانبخشی از جمله: شنوایی سنجی، تربیت شنیداری و گفتاردرمانی دریافت کنند، تا حدود زیادی مشکلات تکواژی آنها برطرف خواهد شد.

آسیب شنوایی ؛ مشکلات معناشناختی:

هر واژه در گستره­ای از روابط معنایی با سایر واژه­ها قرار دارد و کاربرد آن در یک جمله یا عبارت به مشخصه­ های معنایی آن مربوط می­شود. آسیب­های معنایی در دو مقوله قابل بررسی­اند.

۱- آسیب در مشخصه­ های معنایی

جمله “کتاب میخواند” با کلماتی نظیر دست، گربه، قاشق و پدر قابل تکمیل است و از لحاظ نحوی قابل قبول است اما از لحاظ معنایی جمله فوق وقتی صحیح خواهد بود که اسمی جای خالی آن را پر کند که ویژگی انسان بودن را داشته باشد. همه افعال به نوعی، مشخصه­های معنایی دارند که ویژگی فاعل یا مفعول را مشخص می­کند. صفات نیز اینگونه­اند. مثلاً صفت “پیر” تنها می­تواند صفت اسم­هایی باشد که ویژگی جاندار بودن دارند. لذا برای ماشین به جای آن کلمه “فرسوده” به کار می­رود. در کودکان کم شنوا این مشخصه­های معنایی به هم ریخته است. لذا ممکن است کودک صفت “چاق” را که مشخصه معنایی آن جاندار بودن است به جای “بزرگ” به کار ببرد مثل: “بستنی چاق می­خری؟” یا جمله “بشقاب پاره شد”

۲- آسیب در روابط واژگانی:

در زمینه روابط واژگانی، بسیاری از اوقات ما معنای یک کلمه را با ارائه واژه دیگری که مترادف خوانده می­شود، توضیح می­دهیم هم معنایی، تضاد معنایی، شمول معنایی از دیگر روابط واژگان با یکدیگرند. درکودکان دارای آسیب شنوایی با این روابط میان واژگان کودک در ذهن او وجود ندارد. یا به طور غلط ایجاد ارتباط شده است. مترادف­ها که نشانه معنایی دارند. در بسیاری از موارد. به جای یکدیگر به کار می­روند. اما هر واژه حیطه معنایی خاصی دارد. که بخشی از آن خاص خود آن است و با واژه­های دیگر تداخل ندارد. مثلاً واژه “وسیع و پهن” هم معنا هستند. اما در همه موارد قادر به جانشینی یکدیگر نیستند. کودکان کم شنوا به دلیل اینکه از تحریکات زبانی کافی برخوردار نیستند ، قادر به تشخیص حیطه معنایی دقیق واژگان نمی­باشند. لذا جملاتی نظیر “دانش معلم پهن است” در جملات آنها دیده می­شود. تعمیم بیش از حد معنای یک کلمه مثلاً نامیدن تمام پرندگان با کلمه “جوجو”، تخصیص یا تصمیم کمتر از حد معنای کلمه، مثل من گیاه را بو کردم (به جای گل)، استفاده از کلمه کلی تر به عنوان صفت کلمه جزئی تر، مانند من از سگ حیوان می­ ترسم و . . .

کودک دارای آسیب شنوایی و کم شنوا اغلب از حیطه­ی معنایی افعال هم به درستی اطلاع ندارد. مثلاً اگر چه فعل خوردن را درک می­کند، اما از درک جملاتی نظیر “من کتک می­خورم” یا “علی زمین خورد” به آسانی بر نمی­­آید. کلا در این کودکان حیطه معنایی اسامی و افعال، ناقص است و شی یا اسم برای او با یک یا دو جمله یا فعل تداعی شده است و تفکر زبانی محدودی دارد. مثلاً اگر بپرسیم با خودکار چه می ­کنیم؟

معمولاً می­گوید می­نویسیم و از جملاتی نظیر خودکار گم شده . خودکار شکست، این خودکا کوچکی است و . . .  استفاده نمی­کنند. وقتی معنای یک واژه معنای واژه دیگری را در بر می­گیرد، رابطه آن دو را شمول معنایی گویند. مثلاً  “گل – لاله” و “سگ – حیوان” معنی شمول این است که اگر چیزی سگ باشد حتماً حیوان است و اگر لاله باشد گل است. یا افعی نوعی مار است. در کودکان کم شنوا اگر پرسیده شود سگ چیست؟ بیشتر این پاسخ را می­شنویم “هاپ هاپ می­کند، دم دارد و . . . .” که این نوع پاسخ معمولاً در کودکان کم شنوای عادی در سطوح زبانی پایین تر شنیده می­شود. اما پاسخ “نوعی حیوان است” را نمی­شنویم چون کودکان کم شنوا در پاسخ به سوالاتی که نیازمند پاسخ­های مقوله­ای باشند. از پاسخ­های حسی استفاده می­کنند. لازم به ذکر است مشکلات معنایی کودکان کم شنوا با دریافت خدمات گفتاردرمانی تا حد زیادی قابل درمان است.

آسیب شنوایی ؛ مشکلات کاربردشناسی:

مطالعه چگونگی تولید زبان در بافت اجتماعی کاربردشناسی نامیده می­شود. کاربردشناسی بکارگیری زبان، متناسب با هر موقعیت ارتباطی، رعایت آداب اجتماعی، حفظ موضوع در مکالمه، رعایت نوبت در مکالمه و حتی تماس چشمی می­باشد . زبان یک ابزار ارتباطی است که باید به طور خودبخودی و با انگیزه­های فردی، با یکدیگر به کار رود. این که  کودک کم شنوا در طی آموزش­های ویژه از جملات چند کلمه­ای استفاده می­کند (با تقلید یا درخواست درمانگر) به این معنا نیست که در ارتباط با دیگران هم استفاده خواهد کرد. کودکان کم شنوا معمولاً آغازگر مکالمه نبوده و معمولاً بیشتر پاسخگو هستند و بیشتر از این که سوال بپرسند، دیگران از آنها سوال واقع می پرسند. بسیاری از آنها به سوالات دیگران پاسخ تقلیدی می­دهند یعنی عین سوال یا کلمات اصلی یا انتهایی جمله را در پاسخ دیگران بازگویی می­کنند (زمانی که آن چه به او گفته شده  را درک نمی کنند.) در به کارگیری عبارات اعمالی نظیر “تقاضا کردن”، “امر کردن”،  “سوال کردن”، “مطلع کردن” نیز دچار اشکالاتی هستند.

کودکان دارای آسیب شنوایی اغلب به معنای تحت اللفظی جملات پاسخ می­گویند و اغلب به واژه­های کلیدی گفتار دیگران پاسخ می­دهند نه به معنای کلی جمله مثلا: وقتی می­پرسیم ممکن است ساعت را به من بگویید؟ شنونده بله یا نه پاسخ نمی­دهد. بلکه ساعت را اعلام می­کند یا کودک کم شنوا معمولاً نمی­تواند دستوراتش را در قالب سوال یا تقاضا مطرح کند و در پاسخ سوال “اسمت را به من می­گویی” پاسخ بله می­دهد. استفاده از جملات کلیشه­ای و قابل پیش­بینی و عدم درک معنای شوخی واستعاره­ها و ایهام و ضرب­المثل­ها از دیگر مشکلات این کودکان است.  اگر کودک کم شنوا تک تک جملات یک داستان را درک کند ولی در برقراری ارتباط بین اجزای داستان و فهم کل مطلب و نتیجه­گیری، با مشکل روبرو است. لذا در پاسخ به سوالاتی که توالی حوادث، علت و معلولی و چرایی قضایا را جویا می­شوند با مشکلات جدی مواجهند. این جنبه از مشکلات کودکان کم شنوا نیز با دریافت به موقع و مداوم خدمات توانبخشی(شنوایی سنجی، تربیت شنیداری و گفتاردرمانی) قابل درمان است.

بزرگسالان و گفتاردرمانی در آسیب های شنوایی در تهرانسر

افراد بزرگسال بعد از یادگیری زبان بر حسب شدت افت شنوایی دچار مشکلاتی در برقراری ارتباط کلامی می شوند . اصلی ترین عامل  افت شنوایی در بزرگسالان، پیرگوشی است که فرد به مرور زمان دچار افت شنوایی حسی عصبی می شود.  مهم ترین اختلال  بعد از وقوع افت شنوایی، عدم درک مناسب و کافی از گفتار دیگران است.  بیمار کم کم به علت عدم  موفقیت در برقراری ارتباط مناسب دچار سردرگمی و  ناامیدی می شود و بتدریج دچار افسردگی و احساس بی کفایتی می کند. توانبخشی شنیداری و استفاده حداکثری از باقیمانده شنوایی در حل این مشکلات کمک کننده است. اگر فرد بزرگسال دچار کم شنوایی عمیق شود و  وسایل کمک شنوایی به او در گفتار کمک نکند،گفتاردرمانی می تواند  به او در حفظ گفتارش کمک کند.

مراحل مداخلات گفتار درمانی در آسیب های شنوایی در تهرانسر

شامل

1. ارزیابی شنوایی (اودیومتری،تمپانومتری ،تستهای تکمیلی گفتاری، ارزیابی ساقه مغزیABR ، ارزیابی تعادل)،
2. تعیین نوع و شدت آسیب های شنوایی
3. تجویز وسیله کمک شنیداری(سمعک یا کاشت حلزون)

هر کدام از مراحل مداخلات در آسیب های شنوایی اهمیت خود را دارد.

منابع

گفتاردرمانی در آسیب های شنوایی در تهرانسر

1. iranaudiology
2. issta.ir