گفتاردرمانی در رشد گفتار و زبان در تهرانسر

گفتاردرمانی در رشد گفتار و زبان در تهرانسر از جمله حیطه های مهم مداخلات گفتار درمانی می باشد. تاخیر در رشد گفتار و زبان یعنی اینکه رشدگفتار کودک آهسته تر از کودکان هم سنش رشد کند در حالی که روند طبیعی رشد زبان را طی می کند. برای مثال یک کودک ۴ ساله ممکن است فقط در سطح یک کودک ۲.۵ ساله زبان را درک کند و/یا استفاده کند. یک کودک می تواند تاخیر در زبان دریافتی (درک زبان) یا زبان بیانی (استفاده از زبان) داشته باشد. دیر صحبت کردن می تواند اولیه یا ثانویه باشد. گفتاردرمانی یکی از رشته های توانبخشی است که می تواند با راهنمایی والدین به رشد گفتار وزبان کودکان کمک کند. متخصص گفتاردرمانی با شناختی که از مراحل رشد گفتار و زبان دارد، می تواند سطح رشد گفتار و زبان کودک را مشخص کند و با ارزیابی نقاط مثبت و منفی فاکتورهای تاثیر گذار بر روی رشد گفتار و زبان کودک، والدین را آگاه سازد و به آنها جهت سریع تر شدن رشد گفتار و زبان کودکشان کمک کند. همچنین متخصص گفتاردرمانی بر بهبود گفتار و توانایی های درک و بیان زبان از جمله زبان غیرکلامی کودک تمرکز دارد.

مراحل رشد گفتاری و زبان کودک

انسان بارزترین تجلی خداوند بر زمین است و اولین نعمت خدا بعد از خلق انسان گفتار است که پیچیده ­ترین فرآیند وجودی اوست. در حقیقت گفتار انسان، شاخص قوای ذهنی و عالی مغز و استدلال­ های عقلی می­ باشد. رشد گفتار و زبان در کودکان، گریه کردن و قان و قون کردن آغاز می­شود و تا فهم زبان و تکلم سلیس و روان ادامه می ­یابد کودک با گریه کردن و دریافت پاسخ مناسب از جانب محیط، به ویژه مادر، با نخستین روش برقراری ارتباط با جهان خارج از خود آشنا می­شود. سپس آنچه را می­شنود، دریافت می­کند، می­فهمد، درونی می­سازد و آنگاه با استفاده از روش تقلید در شرایط مساعد بازگو می­­کند، تقویت می­شود و سرانجام یاد می­گیرد.

زبان درکی (توانایی فهم و درک کلمه ­ها و جمله ­ها) در طی رشد، مقدم بر زبان­ بیابی است.

در این مقاله توضیحاتی در مورد مراحل رشد زبان درکی و زبان بیانی در کودکان، از تولد تا سن ۴ سالگی آمده است. بنابراین اگر کودک شما در هر یک از مراحل زیر تاخیر داشت می بایستی به گفتاردرمانی تاخیر زبانی مراجع کنید تا کودک شما ارزیابی شود.

 

مهارتهای زبان در سن ۳ – 0 ماهگی

زبان درکی:

• در پاسخ به صدای بلند از جا می­ پرد.
• در پاسخ به صدای آشنا لبخند می­ زند.
• در پاسخ به یک صدای آشنا ساکت می­ شود.
• مستقیم به صورت گوینده نگاه می­کند.
• شروع می­کند سر و چشم­ هایش را به سمت صدا می­ چرخاند.
• قبل از غذا دادن به او، صداهای مرتبطی ایجاد می ­کند.
• تماس چشمی کوتاه در طول غذا خوردن ایجاد می­ کند.

زبان بیانی:

• صداهای آرامی از گلو ایجاد می ­کند.
• نوع گریه ­های کودک بر اساس درد، گرسنگی و . . . متفاوت است.
• صداهای لذت بخش رابیان می ­کند.
• همخوان­های «گ»، «ک»، «ه» را بیان می ­کند.
• واکه ­هایی شبیه به «اِه»، «آه»، «اوه» را بیان می ­کند.
• از تبادل صداسازی با والدینش لذت می­ برد.
• در پاسخ به تصویرش در آینه لبنخند می­ زند.

 مهارت­های زبان در سن ۶-۳ ماهگی

زبان درکی:

• در صورت شنیدن صدای خشن و عصبانی می­ ترسد.
• در پاسخ به گفتار خوشایند، لبخند می­زند و می­ خندد.
• سر را به سمت صدای افراد بر می­ گرداند.
• وقتی نام او را صدا می­زنید، واکنش نشان می­ دهد.
• وقتی که با او صحبت می­کنید، گریه­اش را متوقف می ­کند

زبان بیانی:

• با تکرار یک سری صداهای مشابه ، قان و قون می­کند (مانند گاگا، بوبوبو، . . . ) در طول بازی می­ خندد.
• برای تداوم تعادل اجتماعی با دیگران، لبخند می­زند و دست­های خود را حرکت می­ دهد.
• صداهایی را با زبان ایجاد می­ کند (صداهایی شبیه به نچ).
• با بستن لب­ها و حرکات زبان، صداهایی را بیان می­ کند.
• با ۴ یا تعدادی بیشتری هجای «همخوان، واکه» صداسازی می­کند (مانند نا، قو). صداسازی­های را تقلید می­ کند.
• وقتی اشیاء مورد علاقه­ اش برداشته می­شوند، صداهایی مبنی بر اعتراض بیان می­ کند.

مهارت­های زبان در سن ۹-۶ ماهگی 

زبان درکی:

• وقتی از او سوال می­شود «مامان یا بابا کجاست؟»، به دنبال افراد آشنا می ­گردد.
• وقتی که نام اشیاء آشنا برده می­شود به آنها نگاه می ­کند.
• وقتی که نام او را صدا می­زنید، به صورت با ثبات­ تری با متوقف کردن فعالیتش واکنش نشان می­ دهد.
• تا حدودی به موسیقی توجه می ­کند.
• با شنیدن کلماتی مانند، «بالا» ژست مناسب می­ گیرد.
• با شنیدن «نه – نه» موقتاً متوقف می ­شود.
• وقتی که کسی در مورد تصاویر صحبت می­کند، به آن تصاویر نگاه می­کند. از ۸ ماهگی به تصاویر رنگی کتاب ها علاقه نشان می­ دهد.

زبان بیانی:

• ژست­های آشنا را تقلید می­ کند (مانند تکان دادن یک اسباب بازی).
• قان و قون دو هجایی تولید می­ کند (مانند ماما – دادا).
• اغلب صداها را تقلید می­ کند.
• از صداسازی برای جلب توجه دیگران به خودش استفاده می­ کند.
• با شنیدن موسیقی، قان و قون­های آهنگین بیان می ­کند.
• به بازی­هایی که در آنها گفتار با ژست­ هایی همراه است (مانند دالی موشه، کلاغ پر) علاقه نشان  می ­دهد.
• برای بیان کلمه­ هایی مانند «نه»، ژست مناسب (مانند تکان دادن سر) می­ گیرد.

مهارت­های زبان در سن ۱۲-۹ ماهگی

زبان درکی:

• بعضی درخواست­های ساده مانند، بده من، را درک می­کند، خصوصاً اگر از طریق اشاره به او علامت داده شود. مانند وقتی که مادر با اشاره به شیشه شیر به او بگوید «بیا شیر» به طرف او می­رود. یا اگر بگوید «بوس بده» صورتش را برای بوسیدن جلو می ­آورد.
• مفاهیم ساده مانند، بزرگ، داغ، را درک می­ کند.
• در پاسخ به سوال­های ساده مانند « …..کجاست؟» حرکات جستجوگر نشان می­دهد. به صداها علاقه نشان می ­دهد.
• با شنیدن موسیقی، حرکات بدنی انجام می­ دهد.

زبان بیانی:

• بازی­های تعاملی با والدین انجام می­دهد (مانند جلو و عقب بردن اشیاء). انجام بازی­ هایی مانند «دالی موشه، کلاغ پر» را شروع می ­کند.
• با تغییر دادن آهنگ و تون صدایش، معنای جدیدی به کلمه می­ دهد.
• نخستین کلمه­ های واقعی با معنی را بیان می­کند. البته ممکن است این گفته ­ها، بخش یا بخش­ هایی از کلمه باشند. برای مثال به جای «ماشین» بگوید: «ما» یا به جای «رفت» بگوید: «ت».
• برای تقلید کلمه های جدید تلاش می­ کند.
• سرفه کردن و نچ کردن را تقلید می ­کند.
• صداهای که نشان دهنده تعجب باشد را بیان می­ کند.

 مهارت­های زبان در سن ۱۸ – 12 ماهگی

زبان درکی:

• دستورهای یک مرحله­ ای ساده را درک می­ کند.
• وقتی که اعضای بدن را نام می­برید، آنها را نشان می­دهد (۱ تا ۳ عضو بدن).
• متناسب با تقاضاء نام اشیاء متداول را درک می­کند و در صورت درخواست دیگران، آنها را از مکان دیگری می­ آورد.
• از بین یک مجموعه ۴ -۳ تایی از اشیاء دو شی، یا بیشتر را با لمس با اشاره نشان می­ دهد.
• از گوش دادن به موارد آهنگین لذت می­ برد.
• وقتی که نام تصاویر برده می­شود، به صورت انتخابی ­تری به آن تصاویر نگاه می­کند تا آنها را تشخیص دهد.

زبان بیانی:

• سعی می­کند با اشاره و آواسازی، اشیاء را به دست آورد.
• ۲۰ – ۳ تک کلمه با معنی را بیان می­ کند.
• کلمه­ های جدید بسیاری را تقلید می­ کند.
• کلمه­ هایی که بیش از  یک هجا دارند را بیان می­ کند.
• به سوال­هایی مانند «این چیه؟» پاسخ می­دهد. با استفاده از کلمه­ ها و ژست ­های واقعی، ارتباط اولیه ­ای بر قرار می­ کند.
• بعضی از صداهای اول کلمه ­ها و بیشتر صداهای پایانی کلمه­ ها را حذف می ­­کند مثلا سیب را می گوید یب یا چشم را می گوید چش
• ژست­ها و صداسازی­ها را با هم همراه می­کند. برای مثال موقع گفتن به به، سرش را نیز به علامت آن تکان می ­دهد.
• شروع به صداسازی با استفاده از تلفن می­ کند.

چگونه متوجه شویم  کودکمان نیاز به گفتاردرمانی دارد؟

والدین عزیز بعد از خواندن این مطلب، اطلاعات شما در مورد گفتار و زبان کودکتان بیشتر شده و سوالاتی در ذهن شما ایجاد شده است و ممکن است از خود بپرسید برای بهبود رشد گفتار و زبان کودکم چه کاری باید انجام دهم. بهتر است در ابتدا مشخص کنید کودک شما از نظر گفتار و زبان در چه سطح رشدی قرار دارد. برای این کار ابتدا باید به مدت چند روز به گفتار و زبان کودکتان توجه کنید و آن را  با مطالب بالا مقایسه کنید که ممکن است کودک شما دارای تاخیر در رشد گفتار و زبان باشد. هنگامی که رشد گفتار و زبان کودک در حد بچه های همسن و سال خودش نباشد که  گفته می شود کودک دارای تاخیر زبانی است. تاخیر در رشد گفتار وزبان هنگامی به وجود می آید که رشد گفتار و زبان کودک کندتر از کودکان هم سن و سال خودش رشد کند در صورتی که روند طبیعی رشد گفتار و زبان را طی می کند. مثلا یک کودک ۵ ساله ممکن است فقط در سطح یک کودک ۳.۵ ساله زبان را درک کند(بفهمد) و/یا استفاده کند. یک کودک می تواند تاخیر در زبان دریافتی (درک زبان) یا زبان بیانی ( استفاده از زبان و بیان کردن) داشته باشد.

تاخیر رشد گفتار و زبان می تواند اولیه یا ثانویه باشد. زمانی تاخیر زبان ثانویه است که کودک اختلال دیگری دارد  و آن اختلال بر مهارتهای گفتار و زباننش تاثیر منفی گذاشته باشد مانند اختلالات طیف اتیسم، آسیب شنیداری، فلج مغزی، نقص در توجه و تمرکز، آسیب های مغزی مانند وارد شدن ضربه به سر،  شکاف کام و لب و تاخیر کلی در  رشد گفتار و زبان. هنگامی که تاخیر زبان اولیه است، مشکل دیگری تشخیص داده نشده است و کودک از هر لحاظ سالم است و فقط در رشد گفتار و زبان تاخیر دارد.

نشانه های رایج در تاخیر رشد گفتاری و زبان چیست؟

• تاخیر در صحبت کردن و بیان اولین واژه هاکه تا سن ۱۲تا۱۸ ماهگی ظاهر نشود.
• کودک اولین کلماتش را یاد می گیرد اما به افزایش کلمات جدید با سرعت ادامه نمی دهد.
• در ۲سالگی، کودک کمتر از ۵۰ کلمه بیان می کند و از عبارات دوکلمه ای مانند اب بده یا ماشین من استفاده نمی کند.
• کودک در درک آنچه گفته شده و انجام دستوراتی که از او خواسته شده است، مشکل دارد.
• صداهای زبانی کودک(درست تلفظ کردن صداها) برای آن سن کودک مناسب نیستند.
• کودکان کوچک تر دارای  تاخیر در رشد گفتار و زبان امکان دارد در تماس چشمی، توجه به فعالیت ها، حرف زدن دیگران ، استفاده از صداها ، ژست ها و اشارات مشکل داشته باشند.
• مشکل در جواب دادن به سوالاتی که از او پرسیده می شود.
• مشکل در چینش و کنار هم قرار دادن کلمات برای ساخت جملات(عدم رعایت ساختار گرامری در جملات)
• اختلال در خواندن و نوشتن
• مشکل داشتن و عدم توانایی جهت رساندن منظور خود به دیگران با استفاده از گفتار و کلام
• استفاده از گرامر ( دستور) اشتباه

مشکلات رفتاری که ممکن است به دنبال تاخیر در رشد گفتار و زبان در کودک ایجاد شود؟

هنگامی که کودک به سنی رسید که به هر دلیل مانند برطرف کردن نیازهایش( برطرف کردن حس گشنگی) یا بازی کردن با اطرافیان و کودکان دیگر،  نیاز به برقراری ارتباط را در خود احساس کرد کم کم برای برقراری ارتباط تلاش می کند اما اگر کودکی به دلیل تاخیر در رشد گفتار و زبان نتواند ارتباط برقرار کند به مرور زمان ممکن است رفتارهای ناخوشایندی مانند: گوشه گیری، لجبازی، عصبی شدن مانند کشیدن،گاز گرفتن خود و دیگران، پرتاب کردن اشیا، چنگ زدن، خودزنی و غیره در وی ظاهر شود.

آیا تاخیر در رشد گفتار و زبان کودک را باید جدی در نظر گرفت؟

جواب این سوال به چندین دلیل بله می باشد. از دلایلی که می توان بیان کرد، بروز مشکلات رفتاری است که در بالا توضیح داده شد. از دلایل دیگر می توان به بروز دیگر اختلالات گفتار و زبان در کودک مانند اختلال در تلفظ صداها، لکنت و … در صورت درمان نشدن تاخیر زبانی کودک.  همچنین عدم قبولی در آزمون سنجش ورود به مدرسه و اختلال در خواندن و نوشتن حین تحصیل. و در آخر می توان به ظاهر شدن مشکلات شناختی و ذهنی در کودک اشاره کرد.

نقش گفتاردرمانی در رشد گفتار و زبان در تهرانسر در درمان

گفتاردرمانی بسته به سن و میزان تأخیر، برنامه درمانی را بر اساس نیازهای فردی کودک شما تنظیم می کنند. گفتاردرمانگر به طور مستقیم با فرزند شما کار می کند. لذا از واژگان و ساختار جملات آنها از طریق فعالیت های مبتنی بر زبان در کلینیک استفاده و حمایت می کنند. در ادامه به والدین تمریناتی داده می شود تا بتوانند در خانه توان بخشی را ادامه دهند. تا فرزند شان بین جلسات درمانی نیز به پیشرفت خود ادامه دهد.

پس از تشخیص و ارزیابی، برنامه درمانی فرزند شما به احتمال زیاد شامل درمان اختصاصی گفتاری و زبانی خواهد بود. گفتاردرمانی برای آگاهی از انواع مشکلاتی که فرزند شما با آن روبرو است، ارزیابی دقیقی را تکمیل می کند. این اطلاعات به آنها کمک می کند تا یک برنامه درمانی تهیه و اجرا کنند.

 

پیشنهادهای گفتاردرمانی در رشد گفتار و زبان برای بهبود وضعیت کودک

پیشنهادهای زیر در کار کردن روی جنبه تولید گفتار کودک، به شما کمک می­کند.

با تقلید کردن از آواسازی­های کودک خود، او را تشویق کنید صداهای متنوعی را در طی قان و قون و بازی صوتی تولید کند.

کودک را تشویق کنید صداهای گفتاری خاصی (همخوان­ها)، سپس تک کلمه­ ها، عبارات و جملات را تقلید کند.

صداهای گفتاری  در یک ترتیب کلی از آسان­ترین به مشکل­ ترین آموخته می­شوند. یک ترکیب کلی بدین صورت است:

«پ»، «ب»، «م»، «ت»، «د»، «ن»، «ک» و «گ».

توجه کنید:

هنگامی که کودک توانست بیشتر صداهای گروه اول را به آسانی بیان کند، صداهای مشکل­تر مانند «ف»، «و»،  «ل»، «س»، «ز»، «ش»، «چ»، «ی» را شروع کنید. صداهایی مانند «ر» معمولاً دیر آموخته می­شوند.

هنگام تمرین کردن صدا (به تنهایی، در کلمات، یا در جملات) در گفتاردرمانی در رشد گفتار و زبان در تهرانسر از انواعی از «ژتون» برای تشویق استفاده کنید. برای مثال، هر زمان کودک صدای مورد نظر را صحیح بیان کرد، یک ژتون می­گیرد (مقداری پول، مقداری چیپس، بخشی از یک بازی و غیره) ژتون را نزدیک دهان خود بالا بگیرید بطوری که او بتواند به دهان شما نگاه کند. صدا یا کلمه را بیان کنید و از او بخواهید آن را تقلید کند. اگر او صدا را تقلید کرد (حتی اگر تقریباً صحیح  بیان نکرد)، بگویید، چقدر خوب گفتی، و ژتون را در یک ظرف بگذارید (بنابراین در حالی که شما دارید کار می­کنید او با ژتون­ها بازی نمی­کند).

از کودکان دیگر یا افراد بزرگسال بخواهید شما را در این بازی آموزشی همراهی کند. این کار می­تواند انگیزه کودک را افزایش دهد. به علاوه او می­تواند تولیدهای صحیح­تر (و گاهی عمداً غیر صحیح) را بشنود که می­تواند روی پیشرفت وی اثر بگذارد.

ژتون­ها می­توانند جمع ­آوری شوند یا با جایزه­ های کوچک مانند یک برچسب بادکنک، آدامس و غیره مبادله شوند.

هنگام کار کردن روی صداهای گفتاری معین در گفتاردرمانی در رشد گفتار و زبان در تهرانسر  از توالی زیر استفاده کنید:

* تمرین­های حرکتی هر صدا را با آموزش همان صدا انجام دهید. برای مثال، برای صدای «ب» از کودک بخواهید لب­هایش را روی هم بگذارد، فشار هوا را ایجاد کند و سپس صدا را رها کند. هنگامی که کودک توانست صدای هدف را حداقل در ۹۵ درصد از موارد به طور صحیح بیان کند، می­توانید به مرحله بعد بروید.

* هر صدا را در هجاهایی که آن صدا در موقعیت ابتدایی هجا (با)، در موقعیت انتهایی هجا (آب) و در موقعیت میانی هجا (آبا) است، تمرین کنید. هنگامی که کودک توانست این بافت­ها را حداقل در ۹۵ درصد از موارد به طور صحیح بیان کند، به مرحله بعد بروید.

* صدا را در کلمه­ ها در سه موقعیت ابتدایی (بده)، میانی (گربه) و انتهایی (آب) تمرین کنید. هنگامی که کودک توانست این بافت­ها را حداقل در ۹۵ درصد از موارد به طور صحیح بیان کند، به مرحله بعد بروید.

* صدا را در عبارات یا  جملات کوتاه تمرین کنید. می­توانید برای همه کلمه­ها از جمله ­های یکسان استفاده کنید. (برای مثال در مورد صدای «س» می­توانید از جمله­ های، من سیب دارم، (برای موقعیت اول کلمه)، «من کاسه دارم» (برای موقعیت میانی کله او. . . استفاده کنید). هنگامی که کودک توانست این بافت­ها را حداقل در ۹۵ درصد از موارد به طور صحیح بیان کند، به مرحله بعدی بروید.

* صدا را در جمله­ ها تمرین کنید. شما می­توانید در کتاب­های کودک تعدادی از کلمه ­هایی که حاوی صداهای مورد نظرتان هستند را جستجو کنید. از او بخواهید، خواندن، از روی تصاویر کتاب­ها را تمرین کند. یعنی  کتاب را از روی تصاویرش، تعریف کند و در عین حال صدا (ها)ی هدف را به طور صحیح بیان کند.

* زمانی که کودک صدا را در تمرین، بطور صحیح بیان کرد، متوجه می­شوید که او به تدریج شروع به بیان صحیح صدای هدف در گفتار محاوره می­کند. در همین زمان، گاهی تلفظ صحیح او را تشویق کنید و گاهی نیز خطاهایش را تذکر دهید.