کاردرمانی ضایعه نخاعی از حیطه های بسیار مهم و اختصاصی در مراکز توانبخشی و کار درمانی به شمار می رود. با توجه به اختلالاتی که در افراد ضایعه نخاعی به وجود می آید، جهت کاهش این اختلالات، مداخلات کاردرمانی امری ضروری و غیر قابل اجتناب است. درواقع برای بهبود عملکرد و کیفیت زندگی افرادی با آسیب نخاعی، این روش توسعه دهنده مورد استفاده قرار می گیرد.
برای انجام این مداخلات، ابتدا کاردرمانگر باید ارزیابی های لازم را انجام دهد و با توجه به نتایج به دست آمده، فعالیت ها و تمرین هایی که شامل تقویت عضلات، افزایش قدرت حرکت، بهبود تعادل و افزایش استقامت می شود را برنامه ریزی می کند. در این مطلب به ضایعه نخاعی، علل و انواع آن و همچنین جزئیات بیشتری از مراحل کاردرمانی می پردازیم. با ما همراه باشید.
ضایعه نخاعی چیست؟
نخاع پیوند دهنده مغز با بدن است و از طریق اعصاب، پیام را از مغز ما به بقیه اندام بدن می برد و مجدداً پیام ها را از اندام به مغز باز می گرداند. هنگامی که نخاع آسیب می بیند، این پیام ها قابل انتقال نیستند و منجر به کاهش توانایی کنترل آزادانه حرکت توسط مغز شده و پیام های حسی را از اندام بدن دریافت نمی کند.
لازم است بدانید، میزان حرکات و حواس مختل شده، به محل و شدت آسیب دیدگی بستگی دارد. صدمه به نخاع می تواند در اثر تروما مانند تصادف یا عفونت و بیماری هم اتفاق بیافتد. بسته به این که آسیب در کجا ایجاد شده باشد، اختلال در عملکرد اندام ها متغییر است. پس به طور کلی به تمامی آسیب هایی که به نخاع وارد شود به طوری که شدت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و سبب اختلال در حرکت و بروز مشکلات دیگر شود، ضایعه نخاعی می گویند.
همان طور که می دانید نخاع هر فردی، در ادامه مغز و در چهار چوب ستون فقرات قرار دارد که این ناحیه، وظیفه اعصاب و انتقال پیام از ناحیه مغز به سایر نقاط بدن را بر عهده دارد. زمانی که نخاع دچار آسیب می شود، انتقال این پیام ها امکان پذیر نیست و این موضوع منجر به کاهش توانایی کنترل آزادانه حرکت در فرد بیمار می شود.
از دیگر عوارض های آسیب دیدن نخاع می توان به عدم دریافت حواس مغز اشاره نمود. لازم است یادآوری کنیم سطح میزان حرکتی و حسی، بستگی به عواملی همانند شدت و میزان آسیب دیدگی دارد. در صورتی که ناحیه گردن دچار آسیب شود، ممکن است همه اندام و یا تعدادی از عضلات تنه تحت تاثیر قرار بگیرند که به این حالت، تتراپلژی گفته می شود.
توجه داشته باشید در صورتی که آسیب به نخاع پشتی بدن وارد شود، پا فرد بیمار هم دچار آسیب دیدگی می شود که به این حالت پاراپلژی گفته می شود. در هر دو صورت، بیمار جهت بهبود توانبخشی و حرکت خود می تواند از یک کاردرمانگر ضایعه نخاعی کمک بگیرد. امروزه یکی از روش های درمانی که توانسته است توجه پزشکان زیادی را به خود جلب نماید، روش کاردرمانی ضایعه نخاعی است.
چه زمانی آسیب یا ضایعه نخاعی اتفاق می افتد؟
این عارضه ممکن است به علت بروز مواردی همانند؛ ضربات ناگهانی و ضربه ای به ستون فقرات رخ دهد که این موضوع می تواند منجر به ایجاد شکستگی، دررفتگی، خرد شدن یا فشرده شدن یک یا بیشتر مهره ها شود. همچنین در برخی موارد ممکن است این آسیب دیدگی ها به علت زخم چاقو، شلیک گلوله، شیرجه زدن در عمق کم هم رخ دهد که در این موارد ممکن است نخاع به صورت جدی دچار آسیب و یا قطع شود. در ادامه به چندین مورد از دلایلی که می تواند منجر به عارضه و آسیب نخاعی شود را اشاره کرده ایم:
- شکستگی ستون فقرات و آسیب دیدگی دیسک ها
- وارد آمدن ضربه شدید به ستوان فقرات و آسیب دیدگی طناب عصبی و ریشه های نخاعی (حوادث شغلی، ورزشی و تصادفات رانندگی)
- آسیب های حاد دیسک بین مهره ای
- دررفتگی مهره ها
- تنگی کانال نخاعی
- سقوط از ارتفاع
- ناهنجاری های مادرزادی مهره ها
- بیماری های مادرزادی
- لغزش و سرخوردن مهره ها
- تومورهای ستون فقرات
- آرتروزهای ستون فقرات در مراحل پیشرفته
همچنین از دیگر مواردی که ممکن است به نخاع آسیب وارد کند، می توان به خونریزی، تورم، التهاب و تجمع مایع در نخاع و اطراف آن اشاره کرد. فراموش نکنید، مهم‌نیست که به چه دلیل نخاع شما دچار آسیب شده است، موضوعی که باید به آن توجه داشته باشید درمان به موقع است. برای این کار بایستی فرد بیمار از یک متخصص کاردرمانی در ضایعه نخاعی کمک بگیرید و هر چه زودتر جهت بهبودی خود اقدامات لازم و تمرینات عملی را آغاز کنید.
انواع ضایعات نخاعی در بخش های مختلف ستون فقرات
برخی تصور می کنند سطح ضایعه نخاعی همان سطح آسیب به ستون فقرات است. اما بر اساس تحقیقات، سطح ضایعه نخاعی ۵۶ نقطه استاندارد حسی و ۲۰ عضله در دو سمت بدن را شامل می شود. معاینات خاص توسط پزشک می تواند این موارد را تعیین کند. در ادامه به انواع آسیب های نخاعی که در کاردرمانی ضایعه نخاعی به آن ها توجه می شود، پرداخته ایم.
شوک نخاعی
در شوک نخاعی، عضلات زیر منطقه آسیب دیده کاملاً فلج و شل شده و رفلکس ها از بین می روند. این آسیب ها می توانند به صورت کامل (Complete) یا ناکامل (Incomplete) باشند.
ضایعات کامل
در ضایعه کامل، عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح ضایعه وجود ندارد. همچنین ارتباط نخاع با مغر قطع شده، ادراک حسی و کنترل حرکتی فرد مختل می شود. در این آسیب صدمات عروقی شدید، کشش های طولی طناب نخاعی یا فشارهای شدید به نخاع وارد می شود. پیش آگهی جهت برگشت عملکرد حسی-حرکتی در این موارد بسیار ضعیف است.
ضایعات ناکامل
در این ضایعات، حفظ قسمتی از عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح آسیب مشخص می شود. پیش آگهی از نظر بهبود عصبی، زمانی خوب است که برگشت عملکردهای حرکتی یا حسی سریع باشند.
انواع ضایعات ناکامل نخاعی
مهم ترین آسیب های ناکامل نخاعی عبارتند از:
- سندرم طناب پسین
- سندرم طناب پیشین
- سندرم براون سکوارد
- سندرم طناب مرکزی
سایر ضایعات نخاعی هم عبارتند از:
ضایعه نخاعی گردنی
این آسیب می تواند دست و پا و حتی در موارد شدیدتر ناحیه گردن را فلج کند. می دانید که ناحیه گردن بسیار حساس و منعطف است و این ناحیه از ستون فقرات، کنترل سیگنال های پشت سر و گردن، شانه و بازو را به عهده دارد. پس به دلیل حساسیت بسیار بالای گردن، درمان ضایعه در این ناحیه کمی مشکل است. از جمله راه های درمان، استفاده از بریس ها و تثبیت کننده های گردن است که می تواند به درمان این عارضه کمک زیادی کند.
ضایعه نخاع سینه ای
این قسمت از ستون فقرات، سیگنال های برخی از عضلات کمر و شکم را کنترل می کند. این ضایعه می تواند اندام های تحتانی را فلج و در عملکرد روده، مثانه و عملکرد جنسی اختلال ایجاد کند. در این ضایعه فرد قادر به حرکت نخواهد بود.
ضایعه نخاعی کمری در کاردرمانی ضایعه نخاعی
همان طور که می دانید، طناب نخاعی علائم اندام های تحتانی، شکم، باسن، کمر و برخی اندام های خارجی دستگاه تناسلی را کنترل می کند. هرگونه آسیب در این نواحی موجب از کار افتادن عضلات پا، اختلال روده و مثانه و همچنین اختلال عملکرد جنسی در افراد خواهند شد.
ارزیابی کاردرمانی در ضایعه نخاعی
بعد از گرفتن تاریخچه گیری، ارزیابی های اولیه کاردرمانی انجام می شود که عبارتند از:
- ارزیابی های دامنه حرکتی غیرفعال
- انجام تست های عضلانی و ارزیابی حسی
- بررسی عملکرد بیمار و ارتباطات اجتماعی روانی
مراحل مداخلات کاردرمانی در ضایعه نخاعی
- مرحله اول مداخلات کاردرمانی، بی تحرکی کامل و استراحت مطلق همراه با مراقبت های فیزیکی و روحی و پوزیشن دهی های مناسب و اسپیلنت و به مرور زمان گرفتن اشیا و…. شروع می شود.
- مرحله دوم مداخلات کاردرمانی، شروع فعالیت هایی که باعث افزایش تحمل بیمار در نشستن دو زانو و در آخر راه رفتن به حالت کاملاً صاف و عمودی است. در ادامه، تمرین های افزایش دامنه حرکتی و قدرت عضلات بسته به سطح آسیب انجام می شود.
سایر اقدامات کاردرمانی در ضایعات نخاعی
لازم به ذکر است، کاردرمانی در ضایعات مربوط به نخاع، نقش مهمی جهت تسهیل مشارکت در فعالیت های روزمره زندگی و رسیدن به حداکثر استقلال فرد ضایعه نخاعی دارد. به افراد دچار ضایعه نخاعی یاد داده می شود که فعالیت های روزمره زندگی مانند:
- تغذیه، لباس پوشیدن و… را خودشان انجام دهند و درصورت لزوم تجهیزات ضروری را برایشان تأمین کنند.
- با کمک بیمار عملکرد اندام فوقانی را افزایش می دهند و از بروز ناهنجاری های ثانویه جلوگیری می کنند.
- موانع جسمی و محیطی موجود در خانه و اجتماع را ارزیابی کرده و اصلاحاتی را توصیه می کند. (مثلاً تجهیزات مخصوص حمام کردن و توالت فرنگی)
- شناسایی فعالیت های متناسب با توانایی این افراد جهت اوقات فراغت آن ها صورت می گیرد. (به عنوان مثال شرکت دریک دوره عکاسی در یک مرکز محلی محلی، پیوستن به تیم بسکتبال ویلچر)
- توسعه روابط صمیمی از دیگر اقدامات کاردرمانی در ضایعه نخاعی است.
- مشاوره دادن به افراد آسیب دیده نخاعی درباره مناسب ترین پوزیشن در حین برقراری رابطه جنسی.
علاوه بر این ها، متخصص کاردرمانی با افزایش سن بیمار و یا در مواجهه با بیماران سالخورده دچار ضایعه نخاعی، با توجه به کاهش توانایی بیمار اقداماتی را بایستی انجام دهد. به عنوان مثال، صندلی چرخ دار برقی را به جای صندلی دستی برای حفظ عملکرد شانه توصیه کند. استراتژی های مدیریت در جهت حفظ انرژی را آموزش دهد. برای مثال برای کاهش درد الگوهای درست را جایگزین کند.
همچنین متخصص کاردرمانی ضایعات مربوط به نخاع با آموزش و تمرین مهارت های خود مراقبتی به عنوان مثال، بررسی پوست با آینه، مصرف غذاهای کم چرب، غذاهای مقوی سدیم کم، رفتارهای سالم را ترویج داده و از بروز عوارض ثانویه جلوگیری می کند.
خدمات کاردرمانی در اختلالات نورولوژی
در مراکز کاردرمانی ضایعه نخاعی مانند کلینیک طراوت در تهران، برای توانبخشی مراجعین از رویکرد دوگانه توجه به فرد و محیط آن استفاده می کنند. بنابراین آن ها نه تنها در مورد فرد بلکه در محیط پیرامون او نیز ارزیابی هایی انجام می دهند. عصب شناسی یا نورولوژی یکی از مهم ترین زمینه های کاربردی رشته کاردرمانی است. به این علت که اشخاص مبتلا به بیماری های عصبی اغلب توانایی انجام فعالیت های زندگی روزمره خود را ندارند.
کاردرمانی در ضایعه نخاعی در تهرانسر سعی در کاهش یا جبران کمبودهای شناختی، اختلالات ادراکی یا مشکلات حرکتی دارد. به این ترتیب، بیمار مبتلا به بالاترین درجه عملکرد و استقلال رسیده و می تواند به زندگی عادی خود بازگردد. از لحاظ کاربرد بالینی، کاردرمانگران در اختلالات عصبی که در بالا ذکر شد مهارت بالایی دارند. در نتیجه کاردرمانی می تواند استقلال و کیفیت زندگی بیماران عصبی را افزایش دهد.
اهمیت کاردرمانی جسمی در ضایعه نخاعی
مرکز کاردرمانی ضایعه نخاعی در تهران
سخن آخر
در این مطلب به آسیب های نخاعی، علت بروز آن ها و راه های درمان و تمریناتی که برای این بیماران در کاردرمانی مورد استفاده قرار می گیرد، پرداخته شد. آسیب های نخاعی همان طور که می دانید می توانند کیفیت زندگی و توانایی های افراد را تحت الشعاع خود قرار دهند. درنتیجه نیاز به استفاده از خدمات کاردرمانی در بالاترین کیفیت و سطح در بهبود این بیماران مشهود است.
مرکز توانبخشی طراوت در غرب تهران با کادری مجرب و با برخورداری از تکنولوژی های به روز، در این فرآیند طولانی و چالش برانگیز همراه شما خواهد بود. برای دریافت اطلاعات تکمیلی و مشاوره های تخصصی با شماره تلفن های مرکز تماس بگیرید.
سلام
یکی از اقوام ما تصادف کرده و نخاعش آسیب دیده آیا کاردرمانی براش مفید هست؟
با سلام
مداخلات کاردرمانی در آسیب های نخاعی بسیار موثر و کاربردی است.